چکیده امیرخسرو دهلوی یکی از شاعران قرن هفتم و دوران حمله ی مغول است که نقش بسزایی در ماندگاری زبان فارسی در هندوستان داشته است و درواقع می توان وی را هم پایه ی برخی از شاعران توانای ایرانی دانست. بررسی غزلیات وی عرصه ای برای نشان دادن قدرت شاعری و تصویرپردازی او به شمار می رود به همین علت در این پزوهش صور خیال موجود در غزل های این شاعر گران قدر، در شش فصل بررسی شده است که شامل: فصل اول: تعاریف و کلیات که شامل: تعریف علم بیان، عنصر خیال و تصویر ، صورخیال، سیر غزل و شرح حال امیرخسرو دهلوی و هنرمندی وی در عرصه ی زبان و ادب فارسی است. فصل دوم: تشبیه که شامل انواع آن و بررسی جایگاه هر یک در غزلیات امیرخسرو دهلوی می باشد. فصل سوم: مواد تشبیه که بررسی مواد و عناصری است که مشبه و مشبه به را به هم پیوند می دهد. فصل چهارم: استعاره: تعریف استعاره و انواع آن به همراه نمونه هایی از غزل های امیرخسرو دهلوی. فصل پنجم: مجاز و انواع آن به لحاظ علایق موجود در دیوان شاعر. فصل ششم: کنایه و انواع آن به لحاظ فعل و موصوف و صفت. واژکان کلیدی: امیرخسرو دهلوی، غزل، صور خیال، تشبیه، مواد تشبیه، استعاره، مجاز، کنایه.

بیدل دهلوی ، یکی از شاعران بنام سبک هندی به شمار می¬آید. در صدر آثار این شاعر طراز اوّل فارسی¬گوی، می¬توان از غزلیات او که بسیار مورد توجه همگان است یاد کرد (خلیلی، 1387). به کارگیری ترکیبات نو از جمله نوآوری¬های این شاعر تواناست (آواز، 1388). از دیدگاه افراشی (1389) فرایند واژه سازی ، سازوکاری فعّال است که به صورت تکرارشونده بر تعداد واژه ¬های زبان می¬افزاید. انواع فرایندهای واژه سازی به دو نوع اصلی (اشتقاق ، ترکیب ) و فرعی (قرض گیری ، ادغام ، سرواژه¬سازی، کوتاه سازی، تبدیل،پس سازی و تکرار ) تقسیم می شوند. هدف از انجام این پژوهش توصیف، تحلیل و بررسی برخی از فرایندهای واژه¬سازی نظیر: اشتقاق، ترکیب، تکرار و سرواژه¬سازی، و نوآوری در غزلیات بیدل دهلوی می¬باشد. بر این اساس، برای تعیین میزان بسامد و میانگین به کارگیری هریک از این فرایندها، 3 جلد غزلیات بیدل که شامل 2859 غزل (2312 صفحه) می¬باشد، مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفته است. در پایان، بسامد درصد کاربرد و میانگین هرکدام از این فرایندهای اصلی و فرعی در داده¬های پژوهش تعیین گردیده است. نتایج نشان داده¬اند که در غزلیّات بیدل دهلوی از فرایندهای واژه¬سازی اصلی، اشتقاق و ترکیب و از فرایند¬های واژه¬سازی فرعی، تکرار مشاهده گردیده است. نکته¬ی قابل توجه در غزلیّات بیدل این بود که فرایند سرواژه-سازی به عنوان یکی از فرایندهای واژه¬سازی فرعی در این غزلیات مورد استفاده قرار نگرفته است. در مورد بسامد کاربرد هریک از این فرایندها می¬توان بیان داشت ترکیب (m=49/56%)، اشتقاق ( m=48/43%)، تکرار ( m=1/99%) و سرواژه¬سازی ( m=0%) به صورت پیوستاری از بیشترین تا کمترین بسامد، به کار رفته-اند.