ویروس تریستزای مرکبات (citrus tristeza virus)، مهم ترین بیماری ویروسی مرکبات در کشور است. امروزه به دلیل عدم اعمال قرنطینه، تبادل مواد گیاهی در داخل استان مازندران به راحتی صورت می گیرد و باعث گسترش ویروس تریستزا در کل مازندران شده است. به منظور ردیابی و بررسی الگوی پراکنش این بیماری در غرب استان مازندران، نهالستان های دارای نارنگی انشو واقع در شهرستان های رامسر، تنکابن، عباس آباد و چالوس مورد بررسی قرار گرفتند. ردیابی ویروس از طریق آزمون ایمیونوپرینت (dtbia) با استفاده از آنتی بادی های پلی کلونال شرکت بیوربا انجام گردید. از بین 63 نمونه نهال انشو در 16 نهالستان، 12 نهال آلوده از طریق تست ایمیمونوپرینت مشخص گردید. این موضوع حضور و پراکنش ویروس تریستزا در منطقه غرب مازندران را ثابت می کند. پس از تعیین آلودگی، دو جدایه ویروس تریستزا به ترتیب از منطقه کترا به دلیل تبادل فراوان مواد گیاهی و دیگری از رامسر که غربی ترین منطقه استان مازندران می باشد، انتخاب شدند و از نظر خصوصیات بیولوژیکی و مولکولی با سویه r2c (کنترل مثبت) از شرق مازندران مورد بررسی قرار گرفتند. به منظور تعیین خصوصیات بیولوژیکی هر سه سویه کترا، رامسر و r2c، بر روی پنج گیاه محک کی لایم، نارنج، گریپ فروت/رافلمون، اوریکالمون/رافلمون، پاین اپل/نارنج پیوند شدند. پس از ظهور علائم، سویه r2c در هر دو گروه زردی گیاهچه (sy) و ساقه آبله ای (sp) قرار گرفت و سویه ای شدید در نظر گرفته شد، سویه کترا در گروه ساقه آبله ای متوسط و سویه رامسر در گروه ساقه آبله ای خفیف قرار گرفت. به منظور تعیین خصوصیات مولکولی سه سویه مورد نظر، rna ویروس استخراج و پس انجام آزمون rt-pcr، محصول pcr برای توالی یابی به شرکت bioneer کره جنوبی فرستاده شد. از مقایسه توالی سویه های مورد نظر با توالی سویه های مشابه در بانک ژن مشخص شد، سویه r2c، 95% با سویه 5 و 7 علوی، سویه کترا 99% با سویه tn1 خطابی و سویه رامسر 95% با سویه های فروتن، شباهت دارند، بنابر شواهد موجود، به دلیل عدم اعمال قرنطینه مناسب منشا سویه های ردیابی شده، شرق مازندران بوده است.

در این تحقیق ارزیابی آلودگی ارقام تجاری پرتقال تامسون ناول و خونی مورو، نارنگی پیج و پوملو وبر نسبت به ویروئیدهای مرکبات مورد بررسی قرار گرفت. بر این اساس گیاه بالنگ اتراگ (c. medica) به عنوان محک عمومی ویروئید های مرکبات با اینوکولوم از منشا درختان مادری ارقام مذکور از طریق پیوند آلوده شده و در شرایط کنترل شده دمایی گلخانه (روز40، شب28 درجه سانتی گراد) نگهداری گردید. پس از آلوده سازی استخراج اسید نوکلئیک با فنل و روشsds-potassium acetate انجام شد. ردیابی و تشخیص ویروئید های مرکبات با استفاده از سیستم الکتروفورز پی در پی در ژل پلی اکریل آمید (s-page)، northern blot hybridization، dot blot hybridization و rt-pcr انجام شد. واکنش زنجیره ای پلی مراز با نسخه برداری معکوس (rt-pcr) با استفاده از آغازگر های اختصاصی ویروئید های hsvd، cblvd، cdvd و cbcvd انجام شد. فراورده rt-pcr از دو جدایه مورد بررسی تعیین ترادف شد و با جدایه های ویروئید کوتولگی رازک گزارش شده از ایران و سایر نقاط جهان مقایسه گردید. نتایج بررسی فراورده های rt-pcr در ژل آگارز یک درصد آلودگی ارقام تامسون ناول و خونی مورو به هر چهار نوع ویروئید مذکور تایید کرد و نتایج توالی یابی ثابت کرد که سویه تامسون ناول با 303 نوکلئوتید و سویه پرتقال خونی با 302 نوکلئوتید به ترتیب 67/98 و 66/99 درصد با سویه مرجع cviia (gq260203) مطابقت دارند و نتایج rt- pcr و هیبریداسیون نیز نشان داد که ارقام تامسون ناول و خونی مورو بر خلاف پیج و پوملو به ویروئید های cevd، hsvd و cbcvd آلودگی توام داشتند.

مرکبات یکی از محصولات مهم باغی تولید ثروت، مبادلات تجاری و اشتغال زایی در دنیا و ایران است. به دلیل ویژگی تکثیر غیر جنسی، خسارت بیماری های ویروسی و شبه ویروسی قابل انتقال از طریق پیوند در مرکبات بسیار زیاد است. اصولی ترین روش مدیریت این بیماری ها، تکثیر پیوندک از درختان مادری عاری از ویروس است. بیماری پسوروز، قدیمی ترین بیماری ویروسی در مرکبات است که از سال ها قبل مورد توجه دانشمندان دنیا قرار گرفته است اما به دلیل دشواری های مطالعه عامل بیماری و بروز علائم متفاوت و نامتجانس، تحقیقات در این باره هنوز ادامه دارد. اگرچه آلودگی به ویروس پسوروز در ارقام جدید مرکبات جایگاهی ندارد ولی به دلیل ضعف سیستم های باغداری، امکان گسترش آن در کشور وجود دارد. در این پژوهش با هدف بهینه سازی روش های تشخیص بیماری پسوروز مرکبات به ویژه در ارزیابی گیاهان حاصله از مرحله سالم سازی، کارآیی روش های مختلف بیولوژیکی، سرولوژیکی و مولکولی در ردیابی جدایه های بومی پسوروز بررسی شد. بر این اساس، ابتدا واکنش گیاهان محک پرتقال پاین اپل (citrus sinensis cv.pineapple) و گل دکمه ای (gomphrena globosa) به ایندکس بیولوژیکی با 16 جدایه مشکوک به پسوروز و امکان ردیابی آنها به روش سرولوژیکی مورد مطالعه قرار گرفت. به استناد علائم باغی و علائم گیاهان محک جدایه شاخص p.broانتخاب و کارآیی تکنیک rt-pcr در تشخیص این جدایه و سایر جدایه ها در مقایسه با نمونه مثبت استاندارد خارجی بررسی شد. بر اساس این تحقیق استانداردسازی روش-های تشخیصی بیولوژیکی پسوروز با نمونه های مطالعه شده صورت گرفت. ویروس در جدایه های مورد بررسی با آنتی بادی مونوکلونال (agritest, italy) ردیابی نشد و با وجود کارآیی تکنیک rt-pcr در تشخیص نمونه استاندارد، نتیجه قابل اعتمادی از این روش در شناسایی نمونه شاخص p.bro و سایر جدایه های مورد بررسی حاصل نشد. با توجه به محدودیت زمانی، بهینه سازی تکنیک های مولکولی تشخیص جدایه های ایرانی ویروس پسوروز مرکبات به تحقیقات آتی موکول گردید. سلامت چهار رقم تجاری مرکبات شامل پرتقال های تامسون ناول، واشنگتن ناول و والنسیا و گریپ فروت ردبلاش (citrus paradise)، نسبت به بیماری پسوروز با ایندکس بیولوژیکی احراز شد. همچنین مشخص گردید که علائم بیماری در انواع سالم سازی شده هر چهار رقم پس از آلوده سازی مصنوعی با جدایه شاخص p.bro ظاهر می گردد. نتایج تحقیق حاضر نشان داد که علی رغم توسعه تکنیک های تشخیصی جدید، ایندکس بیولوژیکی در شرایط کنترل شده دمایی همچنان جایگاه ویژه ای در تشخیص ویروس پسوروز به ویژه در ارزیابی سلامت منابع اولیه تکثیری مرکبات دارد و تکنیک های سرولوژیکی و مولکولی می تواند به عنوان روش های مکمل در این مورد بکار گرفته شود.

مرکبات یکی از محصولات مهم باغی از نظر تولید ثروت، مبادلات تجاری و اشتغال زایی در دنیا و ایران است. بیماری تریستزا مهم ترین بیماری ویروسی مرکبات است که در بسیاری از کشورهای مرکبات خیز جهان باعث خسارت فراوانی به این محصول گردیده است. متداول ترین علائم این بیماری زوال تدریجی، زوال سریع، ساقه آبله ای و زردی گیاهچه می باشد. در بررسی اولیه به منظور ردیابی و بررسی الگوی پراکنش این بیماری در شرق استان گیلان، نهالستان های نارنگی انشو واقع در شهرهای چابکسر، رودسر، لنگرود و فومن مورد بررسی قرار گرفتند. به منظور تعیین پراکنش به روش مولکولی، rna ویروس از گیاهان آلوده، استخراج و پس از انجام آزمون rt-pcr و توالی یابی، شیوع ویروس در شرق استان گیلان تایید گردید.