چکیده : اسطوره ها روایاتی هستند معمولاً مقدس ، درباره ی خدایان ، موجودات فوق بشری و وقایع شگفت آوری که در زمان های آغازین با کیفیاتی متفاوت از زمان عادی ما رخ داده و به خلق جهان و اداره ی آن انجامیده است یا در دوران های دور دست آینده ، رخ خواهد داد. بدین گونه زمان آغازین و زمان پسین دو عصر اساطیر ویژه اند .اسطوره ها آیینه هایی هستند که تصاویری را از ورای هزاره ها منعکس میکنند و فرهنگ آدمیان را از دور دست ها به زمان ما میآورند و افکار بلند و منطق گسترده ی مردمانی ناشناخته ولی اندیشمند، را به زبان نماد در دسترس ما میگذارند. خاورمیانه خاستگاه سه دین بزرگ یهود، مسیحیت واسلام بوده است وهم ازاین رو اساطیروآیین های این منطقه بویژه اساطیر کتاب مقدس (عهد عتیق) تأثیر بی نظیری بر فرهنگ و ادیان بعد از خود داشته است ومطالعه ی آن ها اهمیت بسیاری دارد. بررسی ریشه های تاریخی کتاب مقدس بویژه عهدعتیق وارتباط آنها با اساطیر و آیین های ایران ، بین النهرین،سوریه ، کنعان ، آسیای صغیر ، مصر و به طور کلی خاورمیانه و بررسی تحلیلی وتطبیقی این اسطوره ها و تاثیرآن ها برآیین های رایج این منطقه موضوع این پایان نامه است. روش اجرای این پژوهش روش کتابخانه ی است که ازرهیافت تطبیقی، مردم شناسی و روان شناسی بهره گرفته است. این پژوهش رشد تدریجی باورهای مردم خاورمیانه را در ابعاد خداشناسی، انسان شناسی وکیهان شناسی، مسیرتکامل فکری بشر را ازاسطوره به تاریخ می نمایاند و نشان می دهد که اساطیر و آیین های موجود درکتاب مقدس برگرفته ازدیگر اسطور ه ها و آیین های منطقه ی خاورمیانه است با این تفاوت که معنای جدیدی دراین قالب ها ریخته است.

تفسیر المیزان و تفسیر الفرقان از جمله تفاسیر امامیه در عصر حاضرند که بر پایه روش تفسیری قرآن با قرآن نگاشته شده­ اند. دو مفسر با ذکر ویژگی­های قرآن تلاش کرده­اند که نشان دهند قرآن مبیّن خود می­باشد و در بیان مراد الهی به غیر خود نیاز ندارد. به رغم اینکه دو تفسیر بر مبنای روش قرآن با قرآن به رشته تحریر در آمده­اند اما دو مفسر در استفاده از آیات برای تفسیر آیات دیگر و استفاده از سنّت برای تبیین آیات، عملکرد یکسانی نداشته­اند. موضوع اصلی این پژوهش، یافتن نگرش­های همسو و ناهمسوی این دو مفسر در استفاده از آیات و سنّت برای رسیدن به مراد آیات می­باشد. این نوشتار با مقایسه دو تفسیر، وجوه اشتراک و اختلاف دو مفسر در کاربست سنّت و آیات در فهم قرآن را نمایان ساخته و کوشیده با روش کتابخانه­ای نحوه کاربرد روایات در این دو تفسیر را تبیین کند.

نخستین مفسر قرآن به فرمان پروردگار، شخص پیامبر,بوده است که مشکلات و مجملات قرآن را برای اصحاب، تبیین میکرده است، پس از پیامبر,، اصحاب او مفسر قرآن بوده اند. و بعد از اصحاب، تابعین نیز همان روش را در تفسیر پیش گرفتند. عطاء بن ابی رباح شاگرد مکتب تفسیری ابن عباس، از جمله مفسرین قرن دوم هجری و از جمله تابعینی است که روایات تفسیری او مورد توجه مفسرانی همچون طبری قرار گرفته است. در این پژوهش سعی شده که ضمن توجه به منابع و روش تفسیری عطاء به جایگاه مهم او در تفسیر روایی پرداخته و از تأثیر پذیری او از روایات اهل بیت سخن به میان آید. علت کمی گفتار تفسیری عطاء، دوری وی از جریان تفسیر به رأی است. عطاء در مورد تفسیر، رویکردی روایی داشته و در زمینه فقه و احکام شرعی صاحب رأی و نظر بوده است و گاهی در زمینه آیات الاحکام نظری مستقل از استاد خویش ابراز می داشته است.می توان گفت وی بیشتر فقیه بوده تا مفسر، عطاء در تفسیر از روایات اهل بیت تأثیر پذیرفته و بعضی از روایات تفسیری خود را به نقل از اهل بیت] به خصوص امام باقر} و امام صادق} آورده است، و فرزندان وی شاگردان صادقین[گزارش شده اند. ابن عباس حلقه واسطه انتقال تفسیر از اهل بیت به شخص عطاء بوده است.با اینکه می توان گفت عطاء دوستدار اهل بیت] بوده و بعضی از روایات خود را از ایشان نقل کرده، اما روایات تفسیری او مورد توجه مفسرین شیعی قرار نگرفته است.شاید بتوان گفت علت آن این است که از عطاء روایات تفسیری کمتری به نسبت معاصرانش مانند مجاهد و سعید بن جبیر نقل شده و به همین علت روایات تفسیری عطاء در مقابل مجاهد و سایر معاصرینش رنگ باخته است. و شاید دلیل دیگرش نیز، این باشد که چون برخی منابع شیعه مانند قاموس الرجال تستری و معجم رجال حدیث خویی، او را موثق ندانستند مفسران شیعه هم رغبت چندانی به آوردن روایات تفسیری او نشان نداده اند

روش تفسیری ترجمه الخواص زواره‎ای کدام است و جریان های کلامی عصری تا چه اندازه بر این تفسیر اثر داشته و تأثیر این تفسیر بر تفاسیر هم عصر آن مانند: منهج الصادقین چیست پرسش هایی است که جواب آن ها در این پژوهش جست وجو می شود. تفسیر ترجمه الخواص زواره ای از جمله تفاسیر امامیّه عصر صفویه در قرن ده هجری می باشد. به رغم اینکه غالب این تفسیر بر پایه‎ی روش روایی به رشته تحریر در آمده است، ولی مفسّر سعی کرده است که از سایر روش های تفسیری مانند: ادبی، عقلی و ...، برای تبیین آیات، نیز بهره بگیرد، بنابراین تفسیر زواره‎ای به روش اجتهادی نزدیک شده است. در این تفسیر باورهای مذهبی، عقاید، تخصّص علمی مفسّر، گرایشات کلامی، فقهی و ادبی؛ که حکایت از أثر پذیری زواره‎ای از جریان عصری وی دارد مشاهده می شود. زواره ای با بیان موضوعاتی چون: رجعت، ولایت، امامت، ظهور و سایر موضوعات کلامی به دفاع از معتقدات امامیه می پردازد. کلمات کلیدی: قرآن، زواره ای، ترجمه الخواص، روش شناسی، تفسیر.

قرآن حقیقتی آسمانی و آخرین رهنمون پروردگار برای دستیابی به سعادت، در دو جهان می باشد. هدایت فراگیر الهی در قرآن تجلی یافته که فهم و التزام به آن صلاح و رستگاری انسان را تضمین خواهد کرد. با این وجود سوگمندانه باید گفت این دستاویز محکم الهی به سبب علل و عواملی آنچنان که شایسته و بایسته است محور زندگی مسلمانان قرار نگرفته است. رهاورد این پژوهش بررسی این علل و عوامل است که در نتیجه ی آن، این حقایق آشکار می گردد که چگونه اختلاف فرهنگی مسلمانان عصر نزول با دیگر مسلمانان، انحراف در مسأله ی جانشینی پیامبر اکرم(ص) و ظهور حکومت های به ظاهر اسلامی و سوء استفاده از مقدسات، رواج اسرائیلیات و خرافی جلوه کردن چهره ی قرآن، نگاشتن تفاسیر ناخوشایند و دور از واقعیت بر قرآن، گسترش اندیشه های انتقادی از سوی مخالفان اسلام و بهره گیری از فناوری روز برای القای شک و شبهه بر اذهان ملل مختلف به ویژه ملت اسلام، سبب گشته است تا قرآن از جایگاه شایسته و بایسته اش دور بماند و نقشش در زندگی و سعادت فردی و اجتماعی مسلمانان کم رنگ گردد. روش انجام این تحقیق مبتنی بر تحلیل محتوا، پس از مراجعه به منابع و مصادر مناسب و بهره مندی از کتابخانه های متعدد می باشد.

با آن که قرآن سیمای خود را در آین? دیده و دل بشریت، تصویر یک منادی وحدت و پیوند بخش جامع? انسانی فرا می نماید، حاشیه هایی پر چون و چرا از پارینه ترین روزگار از سوی مسلمانان، سای? سختْ سنگین خود را بر این کتاب آسمانی افکنده که یکی از آن ها، فراوانی و گوناگونی قرائات و اختلاف آن ها است. این پدید? ناخجسته در درازنای تاریخ، مباحثی تلخ و تند را در پی آورد و به گسستگی و درگیری مسلمانان انجامید؛ گسستگی ای که با پیوستگی و توحید کلمه ای که قرآن و اسلام به ارمغان آوردند، باورناپذیر و نابرتافتنی می نماید؛ اما آنچه پژوهشگر را بیش از باورناپذیری اختلاف قرائات و نیز وفور قاریان، در شگفت می کند، پادرمیانی ظاهری و دور از انتظار روایات برخی از پیشوایان شیعه (ع) - به ویژه شش پیشوای نخست - لابه لای روایات قرائی است که چه با روح حاکم بر قرآن و چه با رویکرد ائمه (ع) همخوانی ندارد. ولی نگاهی ژرف تر به جلو? وحدت آفرین قرآن در معرفی هایی که خود از خود و ائمه (ع) از آن دارند و نیز واکاوی رویکرد پیوندبخش ائمه (ع) در راستای کارکرد مکملی آنان در کنار قرآن، پذیرش قرائات اهل بیت (ع) را با دشواری رو به رو می کند؛ چنان که ضرورت سنجش حدیث با قرآن و برهان عقل، کاوشی در رویکرد برخی قرآن پژوهان به روایات اهل سنت، جستاری استوار در شیو? نام و کنیه گزینی تازیان و سرانجام، نقش حکومت ها در دامن زدن به ناسازواری های علمی، این دسته از روایات را ناپذیرفتنی تر می سازد. ژرفساخت بنیادینِ آنچه فرارو دارید، گزارش چند و چون این روایات در برخی قرائتنامه های شیعه و سنی و نیز بررسی انداز? درستی یا سستی آن ها بر اساس سنجه های عقلی و نقلی و با پرتو افکنی به گوشه ای از تاریخ پر فراز و نشیب فرود آمدن و گردآوری قرآن و فرهنگ زیست تازیان است.

بخش قابل توجهی از آیات قرآن، آیاتی است که موضوعات اعتقادی و معارفی را دربرمی گیرد. پرداختن به این مهم در قرآن از آنجا نشئت می گیرد که عقیده، مبنای اخلاق و عمل آدمی است. واکاوی جلوه های مهم آیات قرآنیِ معطوفِ به عقید? انسانی، همواره مورد اهتمام مفسران قرآن بوده است. مجمع البیانِ فضل بن حسن طبرسی که تفسیری است جامع و اجتهادی و دارای اعتبار در میان عالمان و قرآن پژوهان مسلمان، از زمر? این کوشش ها به شمار می رود. بر این اساس می توان گفت: موضوعات عقاید و کلام، در سایه سار وحیِ الهی، جلو? مهم و برجسته ای در این تفسیر دارد. طبرسی در مجمع البیان به مثاب? مفسری جامع نگر مطرح است که پس از شیخ طوسی و تفسیر تبیان او، با آراء و دیدگاه های عالمان و مفسران متکلم مسلمان، ذیل آیات مربوط مواجه شده و فعالانه برخورد کرده است. این مواجهه گونه های متفاوت دارد. از توضیح و تبیین آن آرا گرفته تا موافقت یا تخطئ? این انگاره ها. از جمله دستاوردهای این پژوهش آن است که طبرسی با توجه به مبانی تفسیری خود و با عنایت به دیدگاه های کلامی شیعه تلاش کرده تا مبانی کلام شیعه را تحکیم بخشد. دیگر آنکه در مواجهه با قیاس مفسران برخی فرقه های مسلمان، دیدگاهش با دیدگاه های گروه هایی مانند معتزله، قرابت بیشتری دارد. تخطئ? تفسیر جبرگرایان و حشویه نسبت به سایر فرقه ها، در این تفسیر برجسته تر می نماید

ابوجعفر؛ محمد بن علی بن حسین بابویه قمی؛ معروف به شیخ صدوق یکی از بزرگ ترین محدّثان و اندیشمندان و از تأثیر گذارترین دانشمندان جهان اسلام می باشد. شیخ طوسی در باره جلالت قدر او می نویسد: «ابوجعفر...، عالمی بلند مرتبه، حافظ، آگاه به فقه و حدیث و رجال است.» زندگی آن دانشمند تلاشی پیگیر و مداوم در دست یابی به ذخایر حدیثی ائمه، شرح و بسط آن و حفظ کیان شیعه از انحرافات درونی و خطرات بیرونی است. امکان دارد خواننده نقّاد و نکته سنج این نگارش در مقایسه فصل آغازین این فصل با نگارش های مشابه به تطویل و تفصیل آن خرده بگیرد. در زدودن این تردید باید به این سخن اشارت کنم که دلایل زیر مرا وادار به این امر نمود: نخست آن که هر چند موضوع بحث شیخ صدوق و اخبار منتقله و علل و پیامدهای آن است، امّا توجّه به فرضیه های رساله خود بهترین دلیل بر طولانی شدن این فصل است: نقش مسافرت های صدوق، اساتید اهل سنّت و جامعه پیرامونی و اوضاع و احوال فرهنگی و اجتماعی عصر وی از جمله علل اخبار منتقله در آثار صدوق است که در این فصل از آن بحث شده و اطلاعاتی برای تحلیل در فصول بعد مهیا شده است. از این روی چاره ای جز پرداختن به این مهم در این فصل نبوده است. دوم آن که در مواردی در زندگی پر نشیب و فراز صدوق اطّلاعات تاریخی ناهمگون و گاه متناقض همچون تولّد و حتی توثیق این بزرگمرد وجود دارد. نویسنده ناچار به بحث و بررسی آن پرداخته تا تحلیل و توصیفات بعدی او بر مبنای اطلاعات واقعی و قابل دفاع شکل گیرد.

پس از مطالعه کتب رجالی شیعه و سنی، به معضل و مشکلی در کتب رجالی شیعه برخورد می کنیم که آثار رجالی اهل سنت با وجود گستردگی تألیفات شان، از چنین مشکلی به دور مانده اند. این پدیده که مشتر کات نام دارد، وجود راویانی دارای اسامی مشترک را نشان می دهد که گاه میان ثقه و غیر ثقه مشترک هستند و این اشتراک، ضعف در اسناد حدیث و به دنبال آن طرد حدیث را در بردارد. رویارویی با این پدیده این پرسش را ایجاد می کند که چه علل و عواملی سبب مصونیت آثار رجالی پیروان مکتب خلفا از این پدیده گشته، اما مکتب تشیع پس از گذشت قرن ها هم چنان با این پدیده دست به گریبان است و این پدیده را به مشکلی، نیازمند تحقیق و بررسی بسیار و حتی گاه لا ینحل، مبدل کرده است. عمده این علل و عوامل عبارتند از: 1ـ سند محور بودن اهل سنت و متن محور بودن شیعه، اهتمام اهل سنت، به اسناد احادیث و بی توجهی شیعه به مسئله اسناد و راویان را در پی داشت. 2ـ غلبه فرهنگ شفاهی و نقل سینه به سینه و در نتیجه توجه به راوی و نام او در اهل سنت و کتابت احادیث و دوری از فرهنگ شفاهی و احساس عدم نیاز به بررسی های رجالی در شیعه. 3ـ فقدان پیامبر (ص) و دوری از خاندان ایشان در اهل سنت، منجر به گرایش به رجال و بررسی های سندی برای کسب صحت احادیث شد، در حالی که شیعه به سبب پذیرش امامت ائمه (ع) و بهره مندی از حضور ایشان به مدت چهار قرن، خود را از بررسی سندی بی نیاز می-دانست. 4ـ هم سویی اهل سنت با حکومت و برخورداری از آزادی های سیاسی و اجتماعی و دشمنی حکومت های اموی و عباسی با شیعه و سلب آزادی های سیاسی و اجتماعی آنان، فضا را برای اهل سنت آماده ساخت تا به بررسی های رجالی بپردازند و شیعیان را مجبور ساخت که برای حفظ جان راویان خود، از عنصر تقیه استفاه کنند. 5ـ توجه یک بار? رجالیان متأخر شیعه به اسناد احادیث و بررسی سندی برای کسب صحت احادیث، پس از قرن ها متن محوری.