چکیده یکی از صحنه های ماندگار در صفحات تاریخ، حادثه ی کربلاست. کربلا یک خط روایی گره دار، آنچنانکه در داستان ها یافت می شود، نیست. قهرمان آن صحنه، امام حسین (ع) بود و هر یک از یـاران ایشان، به گونه ای جلوه گری می نمودند تا آیینه ای برای نمایش یک یا چند ویژگی امام خود باشند. آنچه که به زیبایی این صحنه می افزود رجزهای پرشور و پرصلابت برخی از یاران امام بود. شعر امری ذوقی است و در حالات و صحنه های خاص انسان دست می دهد و مرهم بسیاری از آلام بشری است. بعد از حادثه ی عظیم کربلا، دل های بشریت و مخصوصاً پیروان امام به تپش درآمد. یکی مثل مختار خواهان انتقام خونش شد و دیگری مثل دعبل بن علی خزاعی و کمیت و امثال اینان، در رثای آن حضرت، شعرها سرودند و نهایتاً عنوان خانه به دوشی را یدک کشیدند. به جرأت می توان گفت بحث از ادبیات عاشورایی بحث بسیار پردامنه ای است و چند قرن هم از آن روز بگذرد باز صاحب ذوقانی پا در این عرصـه می گذارند و نام و یاد عده ای هم با این کار، جاودان می گردد. کلید واژگان: حادثه ی کربلا، امام حسین (ع)، شعر، رجز، رثا، ادبیات عاشورایی.

پیدایش رژیم اشغالگر قدس در حیات سیاسی و اجتماعی مردم فلسطین تأثیر شگرفی برجای گذاشت. هویت جعلی کشور اسرائیل، خشونت ذاتی اشغالگران، آوارگی مردم مسلمان فلسطین و غصب املاک و سرزمین این مردم، سرآغاز جنبش انتفاضه و در کنار آن شکل گیری ادبیات مقاومت فلسطین برای مقابله با تجاوز بود. یکی از محورهای این مقاومت در شعر اکثر شاعران معاصر و از جمله نزار قبانی، فدوی طوقان، محمود درویش و سمیح القاسم ظهور نسل جدید ـ یعنی کودکـان و نوجـوانان سـنگ انداز ـ می باشد که به خاطر وجود چنین بچه هایی از نهضت اخیر فلسطیـن (انتفاضه) به عنوان قیام سنگ (ثوره الحجاره) و نیز قیام کودکان (ثورهالأطفال) یاد می شود. این نسل تازه، در شعر شاعران یاد شده مـصدر الهام و نیز امیـد به آینده ی روشـن مـی باشند که مضامین مختلفی را در اختیار آنان قرار داده است. پژوهش حاضر، بر اساس دیوان اشعار چهار شاعر: نزار قبانی، فدوی طوقان، محمود درویش و سمیح القاسم که در این حوزه مشهور می باشند، به روش توصیفی ـ تحلیلی نسبت به استخراج و تفکیک اشعار دارای مضمون مقاومت کودکان و نوجوانان فلسطینی، تدوین گشته و سپس نسبت به تبیین مفاهیم و مضامین اشعار استخراج شده بررسی به عمل آمده است. ابزارهای گردآوری اطلاعات فیش برداری از دیوان ها ومنابع چاپی و غیرچاپی و استفاده از مقالات معتبر می باشد.

چکیده در دوره ی معاصر به کارگیری رنگ شکلی متفاوت با سایر دوره ها دارد . در این دوره برخی شاعران به جای آشکار گویی، به رمز گرایی واسطوره گرایی روی آورده اند و با تکیه بر خیال شعری خود از تصاویر و رنگها در اشعارشان به صورت نماد و رمز بهره جسته اند، که در این امر عوامل مختلفی دخیل بوده است، شاعران ضمن توجّه به طبیعت سرسبز اطراف خود که عامل مهمی در به کارگیری رنگ بوده، از حوادث موجود وحاکم در سرزمینهای اشغالی غافل نبوده اند و با به کارگیری رنگ به صورت نمادین به بیان نفرت وبیزاری خود نسبت به ظلم وستم و استبداد حاکمان پرداخته و به تقویت روحیه ی مقاومت وجانفشانی در دل هم میهنانشان پرداخته اند. از جمله ی این شاعران می توان عبدالله بردونی، نزار قبانی، محمود درویش، بدر شاکر السیاب، عبدالوهاب بیاتی، محمود درویش، عبد الله معطی الحجازی و سعید عقل را نام برد. به دلیل گستردگی مبحث، این پژوهش به بررسی عنصر رنگ در دیوان سه شاعر معاصر: نزار قبانی، محمود درویش وسعید عقل می پردازد. کلید واژگان: رنگ، نزارقبانی، محمود درویش، سعید عقل، شعر عربی

حکمت یکی از فنون شعری عربی محسوب می شود؛ بدین بیان که حکمت در نزد اعراب جاهلی نتیجه ی تجارب زندگی است که با ظهور اسلام بدان رونق بیشتری داده شد و در قصاید عصر جاهلی آن را در شعر زهیر و امثال آن و در صدر اسلام این فن از شعر از طریق قرآن کریم و سخنان پیامبر اکرم (ص) و امام علی(ع) گردآوری شده است. همچنین در شعر بسیاری از شعرای دیگر همچون متنبی و شریف رضی شاهد آن هستیم. هدف از حکمت هدفی انسانی مانند نصیحت، پند و اندرز است که با همراه ساختن مثل هایی انسان ها را به راه راست آگاه می سازد. در عصر معاصر نیز شاعران فرهیخته ای در این فن قلم فرسایی کردند: از آن جمله احمد رامی، شاعر معاصر مصر می باشد که با توجه به شرایط و اوضاع مصر، حکمت را در موضوعات و مضامین مختلف از جمله: ترغیب به اصول اخلاقی، پرهیز از فریفته شدن به دنیا، صبر و بردباری، پاکی درون و غیره به کار برده است. در این پایان نامه به روش تحلیلی و با ترجمه و تحلیل ابیات از لابه لای دیوان شاعر معاصر عربی، احمد رامی سعی شده است افکار و دیدگاههای این شاعر در مورد حکمیات و مضامین آن به طور کامل بررسی شود تا معلوم گردد که وی به چه میزان از حکمیات سخن گفته است.

چکیده بررسی شیوه های ساخت کلمه در زبان و پژوهش پیرامون فرایندهای واژه سازی و بررسی مقابله ای تولید و خلق واژگان نو، در زبان های فارسی و عربی، اقدامی سازنده و مفید جهت شناساندن ظرفیّت ها و توانایی های این دو زبان زنده و پویاست و عاملی موثّر در تقویت و غنای هر دو زبان می باشد.کشف و شناسایی متدها و راهکارهای مناسب برای واژه گزینی و لغت سازی و بررسی میزان زایایی زبان، به نویسندگان، مترجمان، ادبا و اهل زبان، این امکان را می دهد؛ تا در برابر ورود سیل آسای هزاران اصطلاح و واژه ی خارجی که ناشی از اختراعات و اکتشافات ، داد و ستد زبان ها و تحوّلات سریع و گسترده در عرصه های گوناگون علمی، صنعتی، ادبی و اجتماعی می باشد؛ منفعل نبوده و با توجّه به فرمول ها، فرایندها،روش ها و الگوهای زبانی ارائه شده، بتوانند به جایگزینی، معادل سازی یا ساخت واژگان جدید متناسب با امکانات زبان، بپردازند. ادیبان و لغت شناسان، صاحبنظران و به ویژه اعضای فرهنگستان های زبان فارسی و عربی، در این زمینه رسالت خطیری بر عهده دارند. فارسی، زبانی ترکیبی و عربی، زبانی اشتقاقی است که در امر واژه سازی و معادل یابی برای کلمات خارجی، برخی فرایندهای مشترک و بعضی روش های متفاوت دارند. این پژوهش، برآن است؛ تا با استناد به منابع و مآخذ معتبر فارسی و عربی، ضمن مطالعه ی زبان شناختی و بررسی ماهیّت و اجزای زبان و بیان ضرورت خلق واژگان نوین، به معرّفی و تبیین و تحلیل متدها و فرایندهای علمی واژه یابی و تغییر یا گسترش واژگان زبان، اعمّ از روش های سنّتی ترکیب و اشتقاق و سایرشیوه ها از جمله اختصار و سرواژه سازی، وام واژه، تعریب و تصریف بپردازد. نهایتاً فرایندهای هر دو زبان فارسی و عربی در امر واژه آفرینی مورد قیاس قرار گرفته و میزان توانایی و زایایی این دو زبان، مشخّص خواهد شد. کلیدواژه ها: زبان، فرایندهای واژه سازی، زایایی، اشتقاق، ترکیب، فارسی، عربی.

واژگان با توجه به رشد عقلی و به میزان تجربه ی افراد جامعه، علاوه بر معنی عام ومرکزی، از معانی حاشیه ای و ضمنی برخوردار هستند؛ بر این اساس، مفاهیمی مانند «معنی مرکزی» و «معنی حاشیه ای» شکل می گیرند.بررسی کاربردی واژگانی که از این روند برخوردار شده اند این امکان را فراهم می آورد تا شناختی جامع از وضعیت آن ها به دست آید. در زبان عربی معانی حاشیه ای گستردگی فراوانی دارند با نگاهی دقیق به آیات قرآن کریم در می یابیم که پدیده ی تحول معنایی در واژگان قرآن مشهود بوده و به شیوه ای زیبا این دو نوع معنی مرکزی و معنی حاشیه ای به یکدیگر پیوند خورده و سبب شکل گیری مفاهیم جدیدتری گشته اند. در این راستا، پژوهش حاضر با تکیه بر روش توصیفی- تحلیلی درصدد است تا چگونگی تحول معنایی را در واژگان سوره ی یوسف (ع) بررسی کرده وارتباط میان معنی اصلی و معنی ضمنی واژگان را تبیین نماید. دستاورد کلی تحقیق حاکی از آن است که واژگان در قرآن از دایره ی مفهومی گسترده ای برخوردار بوده و معنای حاشیه ای و ضمنی، بیش تر واژگان قرآن را در بر می گیرد که این امر سبب غنای معنایی کلام قرآن شده است.

تعلیم و تربیت شاخه ای از دانش های گسترده ی بشری است که موضوعش وجود آدمی است، ازلحاظ این که استعدادها و نیروهایش در جهت کمال مطلوب پرورش یافته و درخور توانایی اش معلوماتی به وی انتقال داده شود تا زمینه ی سعادت فردی و اجتماعی را فراهم آورد. حافظ ابراهیم ملقّب به «شاعر نیل» و احمد شوقی با عنوان « امیر الشّعرا» ازشاعران ادبیات معاصر عرب وپرچم داران نهضت ادبی و ملّی مصر، با مشاهده ی سطح پیشرفت و ترقّی جهان غرب از این که ملل شرق با وجود قدمت تاریخی درخشان و پر افتخارش از قافله ی تمدّن و پیشرفت عقب مانده و در جهل و رکود به سر می برد ، به مقتضای فطرت انسانی وعاطفه حسّاس شاعری به درد آمده ؛ با سلاح قلم، شعر و احساس خود به یاری ملّت شتافتند.آن دو با برشمردن جهل و استعمار به عنوان بزرگ ترین عوامل و موانع ترقّی، حوادث و وقایع مهمّ سیاسی و اجتماعی روز جامعه از جمله مسأله ی تعلیم وتربیت را موضوع شعر خویش نهاده و با اشاره به سابقه درخشان ملل شرق مخصوصاً مصر در صدد تحریک همّت جوانان و احیای مجد و عظمت دیرینه ی ملل اسلامی بر آمدند . ایشان تعلیم و تربیت کودکان به ویژه دختران (مادران آینده) را بزرگ ترین عامل سازندگی و بنای جامعه دانسته و ضمن اشاره به نقش علم واخلاق در سعادت دنیوی و اُخروی و ذکر نتایج سوء علمِ بدون تهذیب ، تعلیم و تربیت را لازم و ملزوم یکدیگر دانستند. نگارنده در صدد است با بررسی و مطالعه سروده های تربیتی و تعلیمی دیوان این دو شاعر پرآوازه مصری به بیان دیدگاههای ایشان در این زمینه بپردازد.

در دوره ی معاصر صحنه ی سیاست همواره از مهمترین زمینه های سرایش شعر بوده است و شاعران متعددی در این عرصه ظهور یافته و به شهرت جهانی رسیده اند. احمد محرم شاعر معاصر مصری از جمله ی این شاعران است که توانست، قدرت و توان شعری خود را در جهت دفاع از حقوق ملّت مصر و انتقاد از دستگاه حاکم یا دفاع از عملکرد صحیح حاکمان بکارگیرد، و در این زمینه به شاعر سیاست، شاعر دین و شاعر جهان عرب ملقّب شود. محرّم بر خلاف دیگر شاعران هم دوره اش که از آوازه ی بلندی هم برخوردار بودند و خود را از عرصه ی سیاست و درگیری های سیاسی دور نگه داشته بودند، وی تقریباً در تمامی صحنه های سیاسی حضور داشت، چه در حوادث سیاسی داخلی و چه در درگیری های جنجالی خارجی. و با سروده های خود مواضع سیاسی اش را آشکارا بیان می کرد. از سوی دیگر وی در حساس ترین دوران سیاسی مصر می زیست، دورانی که پر از آشوب ها و درگیریهای سیاسی بود و مصر کانون تمام این حادثه ها به شمار می رفت. به همین جهت محرم را می توان سیاسی ترین شاعر دوران معاصرخود دانست بدون شک دیوان سیاسیات وی گواه روشنی بر این مدّعی می باشد. احمد محرم از شاگردان و طرفداران و مریدان سرسخت مکتب سیّد جمال الدین اسد آبادی و محمد عبده می باشد و در سروده های خود از آن دو بسیار تأثیر پذیرفته است به گونه ای که محرم تمام اشعار خود را به دفاع از دین و سیاست اختصاص داده است. در آثار و سروده های محرم می توان به خوبی ردپای دیدگاه ها و نظریّات محمد عبده را یافت، دیدگاههای اصلاح طلبانه ای که خواهان تغییر در دستگاه حاکمه و تشکیل حکومتی اسلامی بود. اما جریان های مخالف سیاسی مانع از آن شد که حکومتی با پایه های مستحکم اسلامی شکل گیرد. محرم به عنوان یک شاعر که در بسیاری از مسائل سیاسی دخالت می کرد بر بسیاری از جریان های سیاسی بسیار تأثیرگذار بود، وی توانست با سروده های خود بر افکار و آرای عمومی مردم مصر و مردم جهان عرب تاثیر بگذارد و جریانهای سیاسی را به سود ملّت مصر و جهان عرب تغییر دهد.

از جمله نیایش¬ها و مناجات سرشار از مضامین بلند و والای عرفانی، دعای عرفه ی امام حسین (ع) است که با تعابیر متعالی عرفانی، روح و جان هر عاشق دلباخته و تشنه ی معرفت را به دریای معارف توحیدی رهنمون می¬سازد. امام حسین (ع) در این دعای پر محتوا و شیوا، عالی ترین مضامین توحیدی را در قالب کلماتی دلنشین بیان می¬کند و راه و روش بندگی و تضرع و درخواست نیاز از درگاه متعالی را به همگان می¬آموزد. از مشهورترین، برترین و شناخته شده ترین زیارت¬ها، زیارت جامعه¬ی کبیره¬ی¬ امام هادی (ع) است که ایشان در آن شاخصه ها و پایه های اصلی شیعه را بیان فرموده¬اند که با فقرات بلندش به اوج وجود ائمه اطهار (ع) و بلندای هستی آنان نظر دارد و زمینه ی معرفت برتر و عرفان کامل تر را فراهم می سازد. این زیارت، منشور بلند امامت و هدایت است که چون سیل از کوهسار حضرت علی بن محمد النقی (ع) سرازیر شده است. اسلوب، معنا، عاطفه و خیال به عنوان عناصر ادبی در آفرینش اثر ادبی نقش مهمی دارند و هر یک به عنوان مکمل یکدیگر، با تأثیری که بر خواننده می¬گذارد، موجب ماندگاری اثر ادبی می¬شود. این پژوهش در صدد است که به روش توصیفی- تحلیلی به واکاوی اسلوب، معنا و عاطفه¬ی این نیایش و زیارت پرداخته و ساختارهای زیبای اسلوب، معنا و عاطفه¬ی این دعا و زیارت را نشان دهد و درجه¬ی فصاحت، بلاغت و موسیقی متن را با استفاده از آرایه¬هایی که در آن به کار رفته است، تبیین کند. از خلال بررسی های انجام گرفته این مطلب به دست آمد که حضرت سیدالشهداء (ع) و امام هادی (ع) این نیایش و زیارت پرطنین و پر محتوا را از روی طبع و به دور از تکلف و در نهایت اخلاص و بندگی، در نثری فنی بر زبان مبارکشان جاری کرده اند. در دعای عرفه و زیارت جامعه¬ی کبیره، تناسب الفاظ با یکدیگر، استشهاد به قرآن و کاربرد صور خیال در استحکام و قوت اسلوب نقش مهمی داشته و علاوه بر آن باعث عمق و ژرف معنا گردیده است. اسلوب دعای عرفه و زیارت جامعه¬ی کبیره از جهت موسیقی درونی، در درجه¬ی بالایی قرار دارد و این امر در پی استفاده از آرایه¬های لفظی چون جناس، سجع، موازنه، ترصیع، رد الصدر علی العجز و بالعکس، بوده است. حسن ارتباط معانی، استیفای معنا و کاربرد آرایه¬های بدیع معنوی موجب شده است که هم در دعای عرفه و هم در زیارت جامعه¬ی کبیره، اهداف و اغراض به صورت تمام و کمال ارائه گردند. عواطف در هر کدام، همگی از روی احساس صادقانه و با حرارت و به صورتی عمیق خود را نشان می¬دهد و این امر سبب ماندگاری و جاودانگی این نیایش و زیارت شده است.

دعا و مناجات، از زلال ترین چشمه هایی است که قطره ی ناچیز وجود انسان را به دریای لایتناهی وجود حق تعالی پیوند می دهد و زمانی که در بستر کلام انسان کامل، یعنی امام معصوم جاری می شود، ظرفیت گسترده ای می یابد. امام سجّاد علیه السلام در پر پیچ و خم ترین گذرگاه های تاریخ اسلام، برای رساندن بار سنگین امانت امامت و رهبری به سرمنزل مقصود، این ظرفیت را ـ به مقتضای شرایط زمان ـ به کار گرفتند. دعای ابوحمزه ی ثمالی و مناجات خمس عشر از جمله ادعیه ای هستند که با تأثیرگذاری عمیق و همه جانبه بر عواطف و عقاید و روح آدمی، بخشی از اهداف تربیتی و سیاسی امام را محقق نموده اند. در این پژوهش، می کوشیم تا با بررسی این ادعیه به شیوه ی توصیفی ـ تحلیلی، عوامل این تأثیرگذاری را دریابیم و گوشه هایی از زیبایی ها و برجستگی های ادبی آن را به نمایش بگذاریم. بدین منظور، به بررسی سه عنصر اسلوب، معنا و عاطفه، بر اساس نقد کاربردی پرداخته ایم. امام سجاد علیه السلام، این ادعیه را با اسلوب زیبا، مستحکم و خیال انگیز، معانی والا و عواطف عمیق و صادقانه، جاودانه ساخته اند. زیبایی اسلوب این ادعیه، حاصل بکار گیری انواع سجع، جناس، تکرار، و هم چنین تناسب الفاظ با فضای معنوی است. استحکام اسلوب، نتیجه ی استشهاد و استدلال به آیات قرآنی و بهره گیری از صور خیال است و وضوح اسلوب، حاصل دقت در انتخاب واژگان و بکارگیری متعادل آرایه های بدیع معنوی می باشد. تعالی معانی، در پرتو بهره گیری از مفاهیم والای قرآنی و تحریک انسان به سوی یک حیات متعالی، به ارمغان آمده و وضوح معانی، با تکرار مفاهیم، مقابله ی معانی و بهره گیری از اسلوبی روشن و واضح حاصل شده است. وحدت و بهم پیوستگی معانی که جلوه هایی از آن، در حسن مطلع، حسن تخلص و حسن ختام نمود دارد، به معانی این ادعیه برتری بخشیده است. عواطف عمیق و صادقانه ی امام سجاد علیه السلام، که با توصیف دقیق احساسات، تنسیق الصفات، طولانی کردن سخن درباره ی محبوب، تکرار و تاکید، استفهام و استدلال، نمایان می شود و عواطف خواننده را برمی انگیزد، از عوامل مهم تأثیرگذاری و طراوت و تازگی جاودانه ی این ادعیه به شمار می رود

مکتب رمزگرایی یا سمبولیسم در دهه های اخیر گسترش فراوانی داشته است و مورد توجّه شاعران و نویسندگان بسیاری قرار گرفته است. از جمله شاعران فلسطینی که در سروده های خود از رمز و اسطوره بهره جسته است، شاعر پرآوازه ی این سرزمین فدوی طوقان است که در سال های اشغال صهیونیستی در وطن خود ماند و به سرودن شعر پرداخت. قیصر امین پور نیز در سروده هایش از رموز و اسطوره های دلنشینی استفاده نموده است که موجب زیبایی و عمق کلام وی گشته است.ما در این پژوهش سعی بر آن داریم تا با بررسی اشعار این دو شاعر گرانقدر به روش توصیفی- تحلیلی به شباهت های رمزها و اسطوره هایی که آن ها به کار برده اند پی ببریم

داستان های جریان سیال ذهن، که در آن ها نویسنده از دیدگاهی مدرنیستی به مقوله ی روایت می نگرد، نمونه های روشن شیوه ی روایتی هستند که در آن به صراحت از نقل داستانی منسجم و انعکاس واقعیتی قطعی و مورد توافق همگان پرهیز می شود.

در این پژوهش به دنبال آن هستیم با در نظر گرفتن دو رویکرد نقد ادبی که عبارتند از نقد محتوا محور و نقد صورت محور مجموعه داستان های کوتاه«العبرات» و«الارواح المتمرده» و داستان کوتاه «الجریمه» را بر پایه مکاتب ادبی مورد سنجش قرار دهیم. در نقد صورت محور، با تحلیل ساختاری آثار، به دنبال شناخت قابلیت هنر داستان نویسی نویسندگان مطرح شده هستیم؛ و به منظور شناخت اندیشه حاکم در داستان به نقد محتوا مداراز نوع نقد جامعه شناختی پرداخته ایم، تا ویژگی های اجتماعی، سیاسی و فرهنگی این آثار را بشناسیم.