معماری به عنوان موضوعی میان علم، هنر و فن، جزء کاربردی ترین هنرها شناخته می شود و انسان ها از بدو تولد تا زمان مرگ در ارتباط نزدیک با آن زندگی می کنند. معماری حاصل تلاش انسان برای ساخت نمادی از فعالیت های بشری است که به صورت نسبت های مختلفی از توده – فضا ظاهر می شود به طوری که صورت معماری نسبت های میان آن دو را نظم می بخشد. از طرفی ویژگی های حاصل از چنین نسبت هایی در معماری از عوامل موجود در بستر شکل گیری اثر که آن را «روح زمانه» می توان نام نهاد، متأثر است. رساله حاضر با بررسی عوامل موثر در وحدت دو مفهوم، رابطه میان روح زمانه با عوامل موجود در بستر یا انسان – محیط را تعریف کرده و تحول معنایی آن را در حوزه معماری بررسی می کند. معماری های مختلفی مانند معماری گوی مسجد، با تأثیرات و ویژگی های ظاهری متفاوت، همواره نشانی از تفاوت در محتوای نهفته در آن معماری ها دارد و انسان برای بیان چنین تفاوتی جز به زبان ماده نمی تواند سخن بگوید؛ و این به معنی وابستگی میان محتوا و فرم معماری است. اندیشه، کارکرد، معنا و حتی وجود انسان، جز از راه توده – فضا در هنرها، قابل فهم، توجه و حفظ و توسعه نمی باشد. در این میان بنای گوی مسجد با توجه به عملکرد خاصش که ظاهری خاص خود نیز دارد اهمیت می یابد و پژوهش حاضر تلاش می کند تا براساس اصطلاح «توده-فضا» رابطه درستی میان موضوعات مادی با فرامادی را در این بنا بشناسد. از این رو فرضیه این پژوهش با این جمله که «توده – فضا، محصول نهایی معماری است» به طرح سوالاتی می پردازد که پاسخ به آن ها، به اثبات فرضیه کمک می کند. اول اینکه 1«. آیا توده – فضای معماری می تواند حامل همه ویژگی های معماری باشد؟» و سپس به سوال « 2. توده – فضای معماری طی چه فرایندی از زمینه اثر تأثیر می پذیرد؟» پاسخ داده می شود تا اطلاعات به دست آمده، سوال « 3. نسبت های میان توده – فضای معماری چگونه بر ویژگی های معماری اثر می گذارد؟» را پاسخ دهد و دست آخر به سوال « تبلور مفهوم توده_فضا در معماری گوی مسجد چگونه است؟» پاسخ داده می شود. روش این پژوهش از نظر روش، تحلیل محتوایی است و اطلاعات تاریخی، فلسفی و هنری مربوطه، تجزیه و تحلیل کیفی شده است و در فصل آخر، بازدید از بنای گوی مسجد و مطالعات میدانی اثر معماری، ذهنیت ها را عینیت می بخشد. در نتیجه، توده، به «امور مادی با ویژگی های کمی»؛ فضا، «امور فرامادی با ویژگی های کیفی»؛ و در نهایت توده – فضا، «پیوند میان کم و کیف معماری تعریف می شوند»، همچنین اصطلاح توده – فضا ضرورت بررسی چگونگی شکل گیری آن و فرایند تأثیرپذیری یا تأثیرگریزی از عوامل بستر را به روشنی بیان می کند.

آن چه با مطالعه روند توسعه بیونیک تا کنون حاصل آمده است تمرکزی بر وجوه عملکردی است که دلیل آنرا باید در نوع نگاه مصرفی انسان مدرن و خواستگاه پیدایش این دانش جست. در این تحقیق نگرش های فعلی بیونیک در معماری به چهار سطح ساختار زیستی، رفتاری، مجموعه روابط اکوسیستمی و معنا ارتقاء می یابد که تمامی این سطوح در دو مقیاس میکرو و ماکرو قابلیت واکاوی را داراست و با یافتن فرایندهای سازگار و منطبق با فرایند طراحی در حوزه مورد نظر تبیین می شود. با توجه به تنوع حیات وحش و لزوم بهره گیری از آنها در طراحی این مجموعه در پایان به الگوهایی کارآمد و متنوع در استفاده از دانش بیونیک دست خواهیم یافت که علاوه بر معماری در سایر رشته ها نیز می تواند راهنما واقع گردد.

معماری پدیده ای میان رشته ای با ماهیتی پیچیده اما منظم است که تغییر یکی از عوامل آن دیگر عوامل را به تغییر وامی دارد. با ورود مدرنیته معماری معاصر ایران وارد دوران پر تنشی شد. تغییر شیوه ی زندگی از یک طرف و تغییر انسان و نیازهایش از طرف دیگر (ناشی از ورود مدرنیته) باعث شده است تا پژوهش های معماری برای تعدیل این تغییرات شکل بگیرد. مسکن به عنوان جلوه گاه ظرافت های معماری و ملموس ترین رابط انسان و معماری است که انسان با زندگی کردن در آن با مسکن در ارتباط است و از فرآورده های آن بهره می برد. از آنجایی که انسان از قابلیت های مسکن برای خواسته ها خود سود می برد و از کاستی های آن رنج می برد. لذا لازم است تا با پژوهش در این راستا، آسیب های مسکن شناسایی و راهکار های عملی برای رفع نقایص و کیفیت بخشی آن اتخاذ شود. ما در این نوشتار ابتدا با نگاهی آسیب شناسانه به واکاوی اثرات مخرب مدرنیته در معماری مسکن پرداختیم. نتایج ارزیابی ها و بررسی ها نشان دادند که عدم مشارکت مردم در طراحی مسکن و از بین رفتن حس مکان عارضه ای است که برای برون رفت از آن به پژوهش معماری نیاز است. در این پژوهش نشان داده می شود که مفهوم از آن خودکردن فرآیندی است که با محور قرار دادن ابعاد مختلف انسان و نیازهایش، زمینه را برای احیای حس مکان در مسکن فراهم می کند. عوامل کالبدی تامین کننده این مفهوم معرفی شده اند و قابلیت های که برای ساکنین به و جود می آورد نیز توضیح داده شده است. بر این اساس تدابیر و احکام لازم برای تامین این مفهوم استخراج شد. اهمیت و ارتباط پژوهش با بستر طراحی (شهر ایلام) نیز به عنوان یک ضرورت در نظر گرفته شده است. در پایان یک بلوک مسکونی با رعایت مبانی نظری و ملزومات بستر را طراحی کردیم) به عنوان الگوی استفاده از این پژوهش(.

اسکان غیررسمی یکی از پیامدهای مهاجرت روستاییان به شهرهاست که از دوره قبل از انقلاب آغاز شده و پس از آن شدت یافته است؛ به نوعی می¬توان گفت پدیده¬ی شکل گرفته حاصل دموکراسی به وجود آمده دوران مذکور و در پاسخ به نیازهای جوامع مردمی طی زمانی کوتاه و به صورت کاملا خودجوش در اکثر مناطق حاشیه¬ی شهرها می باشد. محله¬ی اسلام¬آباد زنجان نیز یکی از اینگونه محلات به شمار می رود که در همین شرایط، در منطقه¬ی شمال غربی شهر زنجان شکل گرفته است. این محله در حال حاضر با گسترش مرزهای شهری، به یکی از مناطق میانی شهرتبدیل گشته است که برای حفظ و ادامه¬ی حیات خود ملزم به رعایت قوانین و مقررات شهرداری و هم چنین تطبیق نوع زندگی ساکنان آن با معیارهای زندگی شهری می¬باشد. هدف اصلی این پژوهش، دستیابی به توسعه پایدار در محله اسلام آباد زنجان است. با در نظر داشتن این نکته که اعمال هر گونه تغییر در چنین جوامعی، بدون توجه به بستر موجود و ویژگی های کالبدی، اقتصادی، اجتماعی و ... آن محله، غیر ممکن می¬نماید؛ در این پژوهش، توجه به پتانسیل های بالقوه¬ی محله اسلام آباد و خصوصا خیابان شهید مدنی که در چند سال گذشته با مشارکت مردمی و به مرور زمان شکل گرفته است، برای کمک به ارتقا کیفیت زندگی و افزایش تعاملات اجتماعی و بهبود وضعیت اقتصادی محله، امری ضروری است. خیابان شهید مدنی در حال حاضر به محور تجاری مهمی در عرضه¬¬ی لوازم خانگی تبدیل شده است، و این امر تا به حدی پیش رفته است که نه تنها در محدوده¬ی محله عملکرد دارد، بلکه کارکردی فرامنطقه¬ای نیز پیدا کرده است؛ این مساله نمود بارز توسعه ¬درونزا می¬باشد. بر اساس مطالعات انجام شده و بررسی راهبردهای مداخله در چنین بافت هایی، می توان دریافت که راهکار بهینه¬ برای بهبود وضعیت زندگی در این محله، توانمندسازی اجتماعات محلی می¬باشد. آنچه در این روش برخورد حائز اهمیت است، در نظر گرفتن ساکنان به عنوان محور اصلی فرآیند و توجه به خواست¬ها و نیازهای آنان در سطح محله و خصوصا نیازهای اجتماعی آنان است. در نهایت با حمایت نهادهای دولتی و در نظر گرفتن تسهیلات مناسب در جهت ارتقای ظرفیت اجتماعی ساکنین می توان با سرعت بیشتری به این مهم دست یافت. در ادامه، با توجه به این که هدف نگارنده، ارائه راهکاری در راستای تحقق توسعه پایدار در محله، کمک به جذب فعالان اقتصادی و تقویت بعد اجتماعی ساکنان آن است؛ با طراحی مجموعه¬ای چندعملکردی در یکی از نقاط شاخص محله و اختلاط کاربری¬های مورد نیاز مانند فضاهای تجاری، خدماتی، فرهنگی،آموزشی و مسکونی به عنوان یکی از اقدامات اساسی در طراحی مدنظر گرفته است تا بتوان به یکپارچه شدن اهداف مورد نظر دست یافت.