هدف از انجام این مطالعه بررسی اثرات ضد باکتریایی اسانس ها و عصاره های گیاهی علیه تعدادی از باکتری های بیماری زای آبزیان و انتخاب موثرترین اسانس و عصاره جهت ارزیابی اثرات تغذیه ای آنها بر رشد، ایمنی و مقاومت ماهی قزل آلای رنگین کمان در برابر استرس و بیماری بود. پس از تهیه اسانس و عصاره های گیاهان آلوئه ورا، سیر، شیرین بیان، گشنیز، زیتون، گون، مرزه، کاکوتی، اسطوخودوس، مریم گلی و مرزنجوش خواص ضد باکتریایی آنها به روش آزمون میکروبراث دایلوشن بررسی و حداقل غلظت مهارکنندگی (mic) و حداقل غلظت کشندگی (mbc) آنها به طور جداگانه تعیین گردید. نتایج این مرحله نشان داد که اسانس گیاه مریم گلی و عصاره های آبی و الکلی ریشه گون بطور موثرتری نسبت به سایر گیاهان سبب مهار رشد باکتری های بیماری زا می گردند. بر این اساس اسانس گیاه مریم گلی (salvia officinalis) و عصاره آبی و الکلی ریشه گون (astragalus verus) جهت مرحله دوم مطالعه انتخاب گردیدند. در مرحله بعدی آزمایش تعداد 1350 قطعه ماهی قزل آلای رنگین کمان (4±64 گرم) به مدت 2 هفته با شرایط آزمایشگاهی سازگار شدند. سپس ماهیان در قالب هشت تیمار هر کدام با سه تکرار شامل تیمار یک و دو به ترتیب غذای کنسانتره حاوی 5/0 و 1 درصد عصاره آبی ریشه گیاه گون، تیمار سه و چهار به ترتیب غذای کنسانتره حاوی 5/0 و 1 درصد عصاره الکلی ریشه گیاه گون، تیمار پنج غذای کنسانتره حاوی مخلوط 5/0 درصد عصاره آبی و 5/0 درصد عصاره الکلی ریشه گیاه گون، تیمار شش، هفت و هشت به ترتیب غذای کنسانتره حاوی 01/0 ، 05/0 و 1/0 درصد اسانس گیاه مریم گلی و یک تیمار شاهد به مدت 60 روز با جیره غذایی حاوی اسانس و عصاره های گیاهی تغذیه شدند. سپس مطالعه 15 روز دیگر ادامه یافت بدون اینکه اسانس یا عصاره ای به غذای آنها افزوده شود. در طول مطالعه نمونه-برداری جهت زیست سنجی و بررسی شاخص های ایمنی در روزهای صفر، 30، 60 و 75 انجام شد. همچنین در پایان روز 60 میزان مقاومت ماهیان در برابر استرس افزایش دما و کاهش اکسیژن سنجیده و یک آزمون تجربی جهت آلودگی با باکتری بیماری زای yersinia ruckeri طراحی گردید. نتایج نشان دادند که استفاده از عصاره آبی و الکلی گون در غذا، سبب بهبود عملکرد رشد ماهی قزل آلا در مقایسه با تیمارهای تغذیه شده با سطوح مختلف اسانس مریم گلی و تیمار شاهد می شود، هر چند تفاوت آماری معنی دار با سایر تیمارها فقط در تیمار 1درصد عصاره آبی گون مشاهده شد (05/0>p). بیشترین میزان سطح فعالیت لیزوزیم سرم نسبت به شاهد در ماهیانی که با مکمل غذایی اسانس مریم گلی تغذیه گردیدند مشاهده شد (05/0>p). نتایج حاصل از ایمیونوگلبولین حاکی از افزایش میزان آن در ماهیان تغذیه شده با میزان 1/0 درصد اسانس مریم گلی و 1 درصد عصاره الکلی گون بود. (05/0<p). طبق نتایج به دست آمده بیشترین میزان کمپلمان سرم در گروه تغذیه شده با 05/0 و 1/0 درصد مریم گلی مشاهده شد که بجز با گروه های تغذیه شده با عصاره الکلی گون با سایر گروه ها دارای اختلاف معنی دار بود (05/0<p). در تحقیق حاضر بیشترین مقادیر بقا در برابر باکتری yersinia ruckeri، به ترتیب در گروه تغذیه شده با 05/0 و 1/0 درصد مریم گلی و کمترین میزان بقا به ترتیب در گروه تغذیه شده با مخلوط 5/0 % عصاره آبی و الکلی گون و گروه شاهد مشاهده شدند. همچنین در بررسی تلفات تنش های دمایی و کمبود اکسیژن کمترین تلفات در تیمارهای تغذیه شده با جیره های 05/0 و 1/0 درصد اسانس مریم گلی مشاهده شد. همچنین میزان گلوکز و کورتیزول سرم خون ماهیان در تمامی تیمارها یکسان بود و تنها با تیمارهای تغذیه شده با اسانس مریم گلی دارای اختلاف معنی دار بود (05/0<p). به طور کلی نتایج حاصل از این بررسی نشان داد که کاربرد اسانس ها و عصاره های گیاهی می تواند کارایی رشد و برخی از فاکتورهای ایمنی را در قزل آلای رنگین کمان تحت تاثیر قرار داده و همچنین مقاومت این ماهی را در مقابل استرس-های محیطی افزایش دهد.