نمایش خیمه شب بازی ایران به تاریخ اسطو ه و تاریخ ایران باستان وهمچنین آیین زروان در اداره جهان وابسته است و می توان گفت این نمایش بر گرفته شده از باور ایرانیان کهن و اعتقادات آنان به عالم دیگری حکایت دارد. بر جهان اکبر که خداوند مشغول کنترل انسان که جهان اصغر است، می باشد. نقش تقدیر در زندگی مردم و جبری که اینبار انسان آن را به نمایش می گذارد اشاره ی است خود آگاهانه بر نمایش خیمه شب بازی و اداره عروسک ها توسط نخ ها از جهانی که در این نمایش دست غیب، انسان است. به نظر می رسد این استدلال ریشه دار ترین مدرک در وجود نمایش خیمه شب بازی در ایران باشد وانگهی خود عروسک مبارک و شباهت غیر انگارگونه اش به حاجی فیروز دلالت بر ریشه های کهن و اسطوره ی این نمایش دارد مبارک ،عروسک سیاه با لباس قرمزرنگش مهمترین شخصیت نمایش خیمه شب بازی است. و صد البته که مرشد ،پیام آور اسرار درون خیمه و زبان عروسک که گنگ و نامفهوم است نیز خود از انگاره های فرهنگی این سرزمین است. اما اشخاص نمایش خیمه شب بازی که در کنار مبارک وجود دارند می توانند تیپ های اجتماعی و فرهنگی این جامعه باشند که در کنار هم کلیت جامعه را تشکیل می دهند جامعه ی که در آن داد وبیداد مطرح است و شب و روز را به صورت سمبلیک و کنایه آمیز بر زور و ستم قوی بر مظلوم نمایان می کند و آدمها ی واقعی جامعه کوچک می شوند تا در درون خیمه و چادری که نماد جهان است بتوانند سخن بگویند و آدمهای نمایش(عروسک ها) با زبان الکن ، که قادر به بیانش نیستند ،بعلت ترس و زور ، از عالم غیب توسط مرشد بازگو می شود وتیپ های اجتماعی به ایفای نقش های خود می پردازند و در شرایط گوناگون اجتماعی که اوضاع زمانه اجازه می داد کلام عالم غیب و نوع بازی های پرسوناژها تغییر می کند و با تغییر شرایط سیاسی و اجتماعی ، فرهنگی سخت و دشوار می شد طنز صورت دیگری پیدا می کند. و مرشد بر اساس روانشناسی جمع، لعبت ها را یک به یک روی نطع آورده که تماشاچیان بیشتر جذب این نمایش شوند . خیمه شب بازی نزد مردم دارای ارج و احترام بوده زیرا که سخنانی از درون خیمه گفته می شد که آنان می دانستند ولی نمی توانند به دلیل حضور و سلطه حاکمان بر زبان بیاورند. اجرای نمایش خیمه شب بازی آرزوی زندگی آزادتر و شاد تر مردمان بوده است. کلید واژه: -خیمه شب بازی-مرشد-پهلوان کچل-مبارک- لعبت