مهدی جعفری تلوکلایی میرخالق ضیاتبار احمدی
اگرچه زهکشی امکان تولید زراعی در خاک های شور و مرطوب را فراهم می نماید، اما زه آب های زهکشی، آلاینده هایی مانند آفت کش ها، نمک ها و سایر آلوده کننده ها را به آب های سطحی و زیرزمینی منتقل می-سازند. نگرش جدید در طراحی سیستم های زهکشی، اهداف کشاورزی و زیست محیطی را باهم مورد بررسی قرار می دهد. عمق، فاصله و پوشش زهکش ها از پارامترهای مهم در طراحی سیستم های زهکشی زیرزمینی می باشند که تعیین مناسب آنها در عملکرد مطلوب سیستم زهکشی و اثرات زیست محیطی آن، نقش مهمی ایفا می کند. بدلیل جدیدالاحداث بودن سیستم های زهکشی زیرزمینی در اراضی شالیزاری، بررسی کیفیت زه آب آن با توجه به شرایط خاص حاکم بر خاک های شالیزاری امری ضروری می باشد، لذا تحقیقی در اراضی شالیزاری دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری با هدف بررسی کیفیت زه آب سیستم های زهکشی در سطح 5/4 هکتار انجام شد. تیمارهای مورد آزمایش عبارت بودند از: چهار سیستم زهکشی زیرزمینی معمولی با عمق 9/0 متر با فاصله زهکش 30 متر با پوشش معدنی (d0.9l30)، عمق 65/0 متر با فاصله زهکش 30 متر با پوشش معدنی (d0.65l30)، عمق 65/0 متر با فاصله زهکش 15 متر با پوشش معدنی (d0.65l15s) و عمق 65/0 متر با فاصله زهکش 15 متر با پوشش مصنوعی (d0.65l15f) و یک سیستم زهکشی زیرزمینی دو عمقی با فاصله زهکش 15 متر و اعماق نصب 65/0 و 9/0 متر به صورت یک در میان(bilevel) . از تیر 1390 تا فروردین 1391در طول مدت یک فصل کشت برنج و کلزا، میزانna, ca, mg, k, cl, so4, hco3, ph, ec و سختی کل (th) زه آب زهکش های مختلف اندازه گیری شد. شاخص های کیفی sar ، esp و lsi برای تعیین قابلیت استفاده مجدد از زه آب ها محاسبه شد. نتایج نشان داد که با افزایش فاصله زهکش از 15 متر به 30 متر کیفیت زه آب بهبود یافت. افزایش کود اوره به خاک، باعث افزایش میزان املاح خروجی شد. با گذر زمان و انجام زهکشی و آبشویی خاک، کیفیت آب خروجی از زهکش ها بهتر شده و به وضع متعادلی رسید. تیمار d0.65l15f بدلیل حجم بالای زه آب خروجی، میزان املاح کل زیادی را از واحد سطح خاک خارج کرد. با تعیین محدودیت ها و محاسبه شاخص-های کیفی آبیاری، مشخص شد که این زه آب ها از لحاظ سدیم خروجی برای استفاده مجدد خطرات زیادی نداشته و در محدوده قابل قبولی برای آبیاری قرار دارند. همچنین، استفاده از زه آب در سیستم های آبیاری قطره ای و بارانی با توجه به گرفتگی و خطرات مسمومیت گیاه توصیه نمی شود.
