تحقیق حاضر با هدف شناسایی صفات مناسب برای گزینش رقم های برتر پنبه انجام شده است. تنوع ژنتیکی و روابط بین 24 صفت زراعی و مورفولوژیکی با عملکرد وش در 19 رقم پنبه (gossypium hirsutum l) در مزرعه تحقیقاتی ایستگاه تحقیقات کاشمر با استفاده از طرح بلوک کامل تصادفی در 4 تکرار ارزیابی شد. نتایج تجزیه واریانس صفات نشان داد بین رقم های مورد مطالعه از حیث تعداد شاخه زایا، وزن تک غوزه، زودرسی، ارتفاع اولیه و ارتفاع نهایی، طول شاخه زایای پنجم، طول بلندترین شاخه رویا ، تعداد غوزه باز و تعداد غوزه بسته، طول الیاف، یکنواختی الیاف، میکرونر، استحکام الیاف، و کشش الیاف تفاوت معنی دار وجود دارد. مقایسه میانگین ها به روش دانکن انجام شد که ژنوتیپ های v88-938 و s-kg(a-1) به ترتیب بیشترین و کمترین عملکرد را داشتند. تجزیه رگرسیون گام به گام نشان داد صفات زودرسی، تعداد غوزه، تعداد بوته در واحد سطح و طول شاخه زایای پنجم بیشترین تغییرات عملکرد را توجیه می کنند. طبق نتایج حاصل از تجزیه علیت بیشترین اثر مستقیم بر صفت عملکرد مربوط به تعداد بوته در واحد سطح می باشد. از آنجایی که تعداد بوته در واحد سطح ، تعداد غوزه و وزن غوزه بزرگترین اثرات مستقیم را دارند می توان از این صفات به عنوان معیار انتخاب استفاده نمود. تجزیه به عامل ها 24 متغیر مورد مطالعه را به 6 عامل اصلی کاهش داد. در تجزیه خوشه ای ژنوتیپ های مختلف در 5 گروه گروه بندی شدند. کلاستر اول جز زودرس ترین ارقام مورد مطالعه و کلاستر پنجم دارای بیشترین عملکرد در بین این ارقام می باشند.