ریزوباکترهای محرک رشد گیاهان از جمله ریزوبیوم باکتری های مفیدی هستند که علاوه بر افزایش رشد گیاهان، می توانند مقاومت به تنش های مختلف محیطی را نیز در گیاهان سبب شوند. یکی از این تنش ها، آلودگی سولفوردی اکسید ((so2 است. گاز so2 به عنوان یک آلاینده آسیب رسان قوی هوا شناخته شده است که رشد گیاهان را محدود می کند. در این پژوهش اثرات غلظت های مختلف گاز so2 (0، 5/0، 1، 5/1 و ppm2) بر شبدر ایرانی تلقیح یافته با دو سویه ریزوبیوم (ریزوبیوم تریفولی به عنوان سویه بومی و ریزوبیوم ملیلوتی به عنوان استاندارد) بررسی شد. نتایج نشان می دهد که تلقیح به تنهایی پارامترهای رشد، رنگیزه های فتوسنتزی، میزان پروتئین، جذب پتاسیم و فسفر را در مقایسه با گیاهان کنترل افزایش داده است. در تمامی شاخص ها سویه بومی از سویه استاندارد کارآمدتر بوده است. ولی تلقیح هیچ اثری بر آناتومی برگ، مقدار پرولین، مقدار آنتی اکسیدان ها و جذب عنصر گوگرد نداشته است. نتایج همچنین نشان می دهد که غلظت ppm 5/0 گاز so2 بر پارامترهای رشدی، رنگیزه های فتوسنتزی، مقدار پروتئین و جذب عناصر پتاسیم و فسفر در مقایسه با شاهد اثر مثبت دارد. ولی غلظت های بالای so2 (1، 5/1 و ppm2) که سبب ایجاد تنش در گیاه می شود روی اکثر پارامترها اثر منفی دارد. غلظت های بالای so2 پارامترهای رشد و رنگیزه های فتوسنتزی را کاهش، تعداد و طول کرک، مقدار و فعالیت آنتی اکسیدان ها و میزان پرولین را افزایش و آناتومی برگ را تغییر داده است. اثر متقابل ریزوبیوم و گاز so2 نشان داد که در شبدر تلقیح یافته در مقایسه با گیاهان تلقیح نیافته اثرات منفی تنش کاهش یافته است. بیشترین مقدار شاخص های رشد در ترکیب سویه بومی و غلظت ppm5/0 گاز so2 اندازه گیری شد. بنابراین توانایی گیاه شبدر ایرانی برای رشد و بقاء در غلظت های بالای so2 زمانی که با باکتری ریزوبیوم تلقیح شود، بهبود می یابد و مقاومت شبدر در اثر تلقیح ریزوبیومی، به غلظت های بالای so2 افزایش می یابد.