چکیده: حدیث به عنوان دومین سند دین شناسی همواره مورد عنایت و پاسداری جدّی مسلمانان بوده ولی در عین حال از دستبرد جاعلان و دشمنان اسلام، مصون نمانده است. از جمله مهمترین آفات در حوزه ی حدیث، جعل و تحریف می باشد. حدیث شناسان در این رابطه مباحث مفصلی ارائه داده و به معرفی افراد و گروه های جاعل و انگیزه های آنان در جعل پرداخته و در این بین «زنادقه» را به عنوان گروهی مخرّب معرفی نموده اند؛ امّا مراجعه به متون اسلامی نشان می دهد که اولاً معنای دقیقی از «زندقه» ارائه نگردیده است و افراد و گروه هایی با مشخصه های گوناگون به زندقه متهم شده اند؛ به گونه ای که می توان زنادقه را در انواع زنادقه خاص شامل پیروان ادیان ایرانی و زنادقه ی عام شامل زنادقه دینی، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و ... دسته بندی نمود. ثانیاً «زنادقه» در اصطلاح حدیث شناسان بر تمامی افراد منتسب به زندقه اطلاق نشده بلکه مرادشان از زنادقه مخالفان اسلام بوده است که مرموزانه جهت تشویش و تشکیک در عقاید مسلمانان به جعل و دسیسه در احادیث متوسل شده اند. از این رهگذر نیز ارائه دسته بندی دیگری از زنادقه، به زنادقه جاعل و خرابکار در حوزه ی دین و زنادقه غیر جاعل ممکن خواهد شد. در این پژوهش بعد از بررسی واژه ی «زنادقه» و سیر تاریخی مفهوم «زندقه»، تعریفی از این پدیده ارائه و علل اتهام افراد و گروه های مختلف به زندقه تحلیل شده است. آنگاه به مناظرات زنادقه با ائمه: و سایر علما و شبهات و آرای زندیقان پرداخته شده و در پایان، برخی احادیث جعلی منتسب به این افراد در زمینه های مختلف و اهداف آنان از تخریب، مورد بحث قرار گرفته است. کلید واژه ها: حدیث، جعل حدیث، زندیق، زنادقه و زندقه.

ابوالحسن علی بن ابراهیم قمی (زنده در 307 ق) از برجسته ترین محدثانی می باشد که تفسیر منسوب به او، در بر دارنده برخی مطالبی است که با شرع، عقل و مبانی اعتقادی شیعه سازگار نمی باشد. از آنجا که این مطالب با افکار غالیان تناسب بیشتری دارد، به بررسی افکار، اقدامات و تأثیر آنان بر روایات موجود در تفسیر قمی پرداخته می شود. از طرفی مقایسه بین روایات تفسیری علی بن ابراهیم در کافی با روایات وی در تفسیر قمی می تواند ما را در تعیین مولف اصلی و زمان تألیف این تفسیر، یاری کند. تفاوت بین نقل طبرسی در مجمع البیان و استرآبادی در تأویل الآیات از تفسیر قمی، با آنچه در تفسیر فعلی موجود است ما را به این نتیجه می رساند که این تفسیر با تفسیری که در اختیار طبرسی و استر آبادی بوده، اندکی متفاوت می باشد. شیخ طوسی (م 460 ق) یکی از مشهورترین مفسران شیعه از مطالب این تفسیر بسیار اندک بهره برده است و نام علی بن ابراهیم فقط دو بار در تفسیر وی دیده می شود. این امر شاهد بر آن است که شیخ طوسی بسیاری از مطالب این تفسیر را قبول نداشته است.

دین اسلام کامل ترین دین الهی است و دارای برنامه ای جامع برای رساندن بشر به سعادت در دنیا و آخرت است. احکام آن در عین آنکه کامل و آکنده از حکمت است ، از ویژگی انعطاف پذیری و سادگی برخوردارند و بدان گونه نیستند که مکلف را در سختی و تنگنا قرار دهند. خداوند، هدف از تشریع احکام را آسودگی و راحتی بندگان خود ذکر نموده و نه مشقت و سختی آنان. نبی اکرم (ص) نیز، از شریعت اسلامی با عنوان « سمحه و سهله» یاد کرده است. با این وجود عده ای از دشمنان اسلام، سعی در مخدوش نمودن چهره این آیین بزرگ الهی داشته و با سخت و خشن جلوه دادن احکام آن، شریعت اسلام را دین دست و پاگیری معرفی کرده اند که با مقتضیات زمان و دنیای امروزی همخوانی نداشته و با حقوق بشر در تضاد است. در این تحقیق کوشش شده با ذکر مصادیق متعددی از احکام عملی که بر انعطاف پذیری و سادگی احکام شریعت اسلامی دلالت دارند، مثل: تیمم به جای وضو، افطار روزه و شکسته شدن نمازهای چهار رکعتی در حال سفر، وجود قواعدی چون «لا ضرر» و «لا حرج » ضمن تأکید بر انعطاف پذیری احکام دین اسلام، به رد و ابطال شبهات مخالفان پرداخته شود.

در فقه اسلامی گذشته از اختلافی که در مسئله استمرار یا عدم استمرار ولایت بر دوشیزه رشیده وجود دارد در رابطه با موضوع این حکم و دختری که دوشیزه شناخته می شود اختلاف نظر وجود دارد. به عبارت دیگر مفهوم دوشیزه در بحث ولایت در امر ازدواج دوشیزه رشیده، از جمله مفاهیم مورد بحث بین فقهای اسلامی است. این اختلافات به سبب برداشت های فقها از ادله وارد شده در این موضوع است و هر گروه از فقها، بنا بر مبانی فقهی خود و ادله پذیرفته شده در مذهب خویش، معیاری برای مفهوم دوشیزه ذکر کرده اند. بسیاری از فقهای اسلامی برای ارائه تعریفی صحیح از دوشیزه و ثیبه به معنای لغوی این اصطلاحات احتجاج نموده اند. برای درک بهتر مقصود فقها از دوشیزه در مسئله ولایت بر دوشیزه رشیده در امر نکاح، برخی اصطلاحات مرتبط با بحث مانند معنای لغوی دوشیزه، ثیبه، حجر و... مورد تحلیل قرار گرفته است. در این نوشتار سعی شده است تعریف جامعی از دوشیزه در فقه امامیه و اهل سنت ارائه شود. برای ارائه معنایی نزدیک به واقع از ماهیت فقهی دوشیزه و دوشیزگی در فقه امامیه و اهل سنت، برخی مصادیق دوشیزه و ثیبه از دیدگاه فقها در این نوشتار ذکر شده و ادله ایشان مورد بررسی قرار گرفته است. چنانکه گذشت بنا بر عقیده برخی فقهای امامیه و اهل سنت، دوشیزه رشیده در امر ازدواجِ خود، مستقل نیست و برای ازدواج، نیاز به اذنِ ولیّ خود دارد. در این نوشتار برای رسیدن به معنایی صحیح از رشد در امر ازدواج، برخی مفاهیم مانند رشد، سفاهت، ولایت و... مورد بررسی قرار گرفته است، همچنین معیار رشد و راه اثبات آن و مقصود فقها از رشد در ازدواجِ دختران، مورد بررسی قرار گرفته و تفاوت آن با رشد در امور مالی روشن گردید.

مستند احکام فقهی از نظر محقق حلی کتاب، سنت، اجماع، دلیل عقل است.میزان استناد محقق حلی در بخش نکاح و طلاق شرایع به این ادله نسبت به سایر ابواب فقهی بیشتر است.محقق حلی در بخش نکاح وطلاق به ظواهر کتاب و خبر واحد ثقه استناد می کند اگرچه به خبر به عنوان موید حکم نیز استناد کرده است .وی برای پذیرش خبر به مسائلی چون اشهر بودن و در رد روایت نیز به ملاکاتی چون شذوذ و اعراض اصحاب توجه کرده است هرچند که آن روایت صحیح باشد .صاحب شرایع در بسیاری از موارد از اجماع به عنوان دلیل بر حکم شرعی استفاده کرده است. علاوه بر آن استصحاب را نیز به عنوان دلیل می داند. از آرای فقهی خاص محقق حلی می توان به جواز انشای صیغه نکاح به زمان مستقبل و تردید در محدود کردن حق فسخ زن تنها به موردی که شوهرش حتی در اوقات نماز هم دیوانه باشد، اشاره کرد.

چکیده جرم و جنایت از ابتدای خلقت و در تمامی اعصار وجود داشته است، از همین رو بشر در صدد مجازات به فرد مجرم و گرفتن انتقام از جانی برآمد. با توجه به سیر تکاملی بشر و گسترش جوامع، اشکال مقابله با جرم و شیوه های سزادهی نیز بتدریج تکامل یافت. حبس یا زندان نیز یکی از شیوه های برخورد با مجرم و استیفای حقوق فرد و جامعه است که می توان گفت در میان تمام ادیان و تمام فرهنگ ها، جایگاه خود را داشته است. این نوع مجازات در دین مبین اسلام و فقه آن، مشروعیت داشته و در موارد محدودی به کار برده می شود. مجازات حبس نیز از ابتدا تا کنون تغییراتی را به خود دیده است و با توجه به روند تغییرات جوامع، جای خود را در میان سایر مجازات ها تا جائی باز کرد که امروزه به یکی از شیوه های مجازاتی شایع تبدیل شده است و قوانین کشور ما نیز که بر اساس دستورات اسلام و بر پایه فقه اسلامی پی ریزی شده از این قاعده مستثنی نیست. فراوانی کاربرد این مجازات و آثار زیانبار آن، چنان نمودی در جوامع پیدا کرده که حقوقدانان معاصر بر خلاف دو سده ی پیش، در صدد راهی برای حذف این مجازات از چرخه ی مجازات ها شده اند. در این تحقیق سعی شده است با توجه به مبانی فقهی امامیه و بررسی موارد حبس در فقه و حقوق ایران، و نظریه های جرم شناسی در قلمرو کیفر سالب آزادی، ملاک حبس و نظریه های راهبردی در زمینه حبس زدایی، با تکیه بر مبانی فقهی و حقوقی اسلامی، مورد بحث و بررسی قرار گرفته و در جهت اصلاح قوانین، پیشنهاداتی مطرح شده است. کلمات کلیدی: جرم، حبس ، مجازات، تعزیر، حبس ابد، مجازات های جایگزین.

مسئله ازدواج و تشکیل خانواده از مسائل بسیار مهم حیات انسانی می باشد. در این تحقیق به بررسی تطبیقی نظرات دو عالم از علمای جهان اسلام، شیخ الطائفه محمد بن حسن طوسی(460ق) بنیان گذار طریقه اجتهاد در فقه و اصول فقه شیعه به عنوان فقیه امامی و ابوحنیفه(150ق) موسس مذهب حنفی از مذاهب چهارگانه اهل سنت به عنوان فقیه سنی پیرامون این مسئله مهم پرداخته شده است. بررسی این مسئله با تأکید بر کتاب "الخلاف" که بر اساس نظر برخی پژوهشگران از حیث ایجاز، استدلال، ذکر اقوال همه مذاهب اسلامی و ... از دیگر کتب متمایز می باشد انجام شده است. به علت کثرت مسائل باب نکاح، مباحث مهم، به روز و پرکاربرد انتخاب شده و سپس تمام فتاوی شیخ طوسی و فقهای متقدم بر ایشان (جهت به دست آوردن اجماع) و ابوحنیفه و اصحاب وی پیرامون آن مباحث و فروعات آن ها، از منابع اصلی گردآوری و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. منابع استنباط احکام میان امامیه و حنفیه تفاوت زیادی با هم دارند و تنها در کتاب و سنت (با وجود اختلاف در فروعات این دو) مشابه یکدیگر می باشند. با توجه به منابع مورد قبول ابوحنیفه در استنباط احکام مانند استحسان و قیاس، هم چنین این که اهل سنت فقیه خود را مشرِّع می دانند و نیز با توجه به برخی فتاوی ابوحنیفه مانند لزوم حضور دو شاهد در هنگام ازدواج، متصف دانستن فقه وی به عنصر تساهل و تیسیر صرفاً به خاطر ادعای رعایت آزادی های فردی در برخی فتاوی وی به خصوص در بحث ازدواج، امری مورد ایراد می باشد. کتاب الخلاف در ارائه نظرات اهل تسنن کاملاً دقیق نبوده و گاهی فتاوی را ناقص و حتی اشتباه ذکر کرده است لذا جهت گردآوری فتاوی ابوحنیفه و اصحاب وی، به کتب اصلی حنفیان رجوع شده است که نتیجه آن به طور خلاصه، اختلاف شیخ و ابوحنیفه در حدود 8/56 درصد از مسائل مانند بحث نکاح متعه و شغار، ایجاد حرمت در لواط، حکم ازدواج با زنان غیر مسلمان، جمع بین زن و عمه یا خاله اش، عیوب موجب فسخ نکاح و ... می باشد.

چکیده: قرآن کریم به عنوان آخرین کتاب آسمانی و نخستین منبع تشریع احکام، جایگاهی بس والا در علوم اسلامی دارد. قرائت، تلاوت، تدبر، تعلیم و تعلّم قرآن کریم به منظور عمل بدان و رسیدن به فوز و فلاح است که در تعالیم قرآن به عنوان غایت همه دستورات دینی معرفی شده است. قرائت و تلاوت این کتاب مقدس همانند سایر رفتارهای فردی و اجتماعی، موضوع برخی از احکام شرعی قرار گرفته است که در ابواب فقهی به طور پراکنده آمده است. این تحقیق، احکام فقهی قرائت قرآن را با سه عنوان عمده فعل قرائت، فاعل قرائت و مخاطب قرائت بررسی کرده است. این مباحث با عناوین قرائت قرآن، تعلیم قرآن، احکام قاری قرآن و بحث انصات تدوین شده است. چگونگی قرائت قرآن در سیر تاریخی، با اختلافاتی روبرو شده است که منجر به ایجاد قرائات گوناگون؛ از جمله قرائات سبعه و عشره و... شده است؛ به دنبال این امر، اختلافاتی هم در صدور احکام و فتاوا از جانب فقها در خصوص موضوعات پیرامون قرآن به وجود آمده است. به نظر فقها، جواز قرائت قرآن در نماز، با هر یک از قرائات سبعه یا عشره، موافق با احتیاط است، اموری همچون خضوع و خشوع، گریه کردن و گریاندن، سکوت و انصات، به هنگام قرائت قرآن و استماع آن، تعلیم قرآن به فرزندان، قرائت در حال طواف، از جمله امور مستحب شمرده شده است. قرائت قرآن با غنا، از جمله موارد اختلافی بین فقهاست؛ ولی آنچه مورد اتّفاق است، تحریم قرائت قرآن با غنای لهوی و جواز تغنی به قرآن، به معنای قرائت با صدای زیبا و رعایت نکات تجویدی است. آموزش قرائت قرآن را می توان به عنوان مهریه زوجه قرار داد. همچنین گرفتن اجرت در برابر تعلیم قرآن بدون اشکال است. جواز تعلیم به نامحرم و قرائت قرآن توسط بانوان در برابر نامحرمان البته با رعایت شرایطی، رعایت برخی آداب ظاهری و باطنی به هنگام قرائت قرآن، از مسائل دیگری است که در این تحقیق مورد بررسی قرار گرفته است.

پوشش یکی از مهمترین ضروریات زندگانی انسان ها است و پدیده ای است که به اندازه طول تاریخ بشر سابقه دارد. این پدیده با خصوصیات فردی و اجتماعی، جغرافیایی، رسوم و... انسان ها در ارتباط بوده و از دیدگاههای مختلف قابل بررسی است. در فقه اسلامی، مسأله لباس و پوشش، مسأله ای کاملاً سلیقه ای نیست و در مورد کیفیت و نوع پوشش و لباس، به ویژه لباس زن، شرایط و ضوابط خاصی حاکم است. پوشش در برابر محارم، پوشش در مجالس خانوادگی، مجلس خواستگاری و در محافل عمومی و اجتماعی از شرایط یکسانی برخوردار نیست. زن و مرد مسلمان، وظیفه دارند به گونه ای لباس بپوشند که علاوه بر تأمین حد ستر واجب، اهداف شارع از دستور به پوشش را برآورده سازند به عنوان نمونه متعارف بودن لباس و کیفیت پوشش، استفاده از رنگ و مدل مناسب و متناسب با جنسیت فردی و اجتماعی، انتخاب لباس ساتر رنگ و حجم بدن، عدم خودنمایی و مباهات و فخرفروشی در پوشیدن لباس را می توان از دستورات مربوط به پوشش و لباس دانست که در فقه اسلامی با عناوینی چون: لباس شهرت، لباس مختص، لباس تجمل، لباس تفاخر و لباس مهیّج، مورد بحث قرار گرفته است. اسلام با ارائه ملاک ها و ضوابط مختلف، انتخاب مدل و فرم لباس را بر عهده خود فرد قرار داده است تا فرد مسلمان آزادانه نوع لباس خود را مطابق با این معیارها و براساس مقتضیّات زمانی و مکانی انتخاب نماید. چرا که لباس اسلامی منحصر در نوع و فرم خاصی از پوشش نمی باشد. بلکه هر پوششی که ضوابط و ملاک های اسلامی را دارا باشد پوشش اسلامی و مناسب برای فرد مسلمان می باشد.

یکی از زیباترین شاخصه های اخلاق فردی و اجتماعی عدالت طلبی است که اسلام نیز آن را فضیلتی بزرگ می شمارد. بارزترین شخصیت عدالت طلب در اسلام بعد از پیامبر(ص)حضرت علی(ع)می باشد که به حق تجسم عینی عدالت بود. ایشان با به کارگیری عدالت در زمینه های مختلف اعم از زندگی فردی و حکومتی ،الگوی مناسبی برای عدالت دوستان می باشد. از مهم ترین اقدامات او در جهت تحقق عدالت اقتصادی، توزیع عادلانه درآمدها و ثروت ها بود. پیامبر(ص) بعد از تشکیل حکومت در مدینه اقدامات مهمی را در زمینه اقتصاد انجام دادند، که از مهم ترین آنها:منع ربا، احتکار، اسراف طبق دستور قرآن و تأسیس بیت المال و توزیع عادلانه درآمدها و ثروت ها بود. در زمان ابوبکر به سنت پیامبر(ص)در تقسیم بیت المال به طورنسبی عمل شد، اما در زمان عمر با افزایش فتوحات و غنائم، درآمدها نیز افزایش یافت. او گروهی مانند سابقین، مجاهدین ، زنان و خویشان پیامبر را بر دیگران برتری می داد. در زمان عثمان وضع بدتری به وجود آمد.به گفته علی(ع) او و خویشاوندانش مال خدا را مانند شتر گرسنه ای که به علف بهاری رسیده باشد، خوردند.عثمان درآمدها و ثروت های حکومت را نه به شیوه پیامبر(ص) و ابوبکر و حتی عمر، بلکه به طرز چشم گیری به صورت ناعادلانه تقسیم کرد. سرانجام ، این عمل و اعمال سوء دیگرش او را به نابودی کشاند امام علی(ع) بعد از بدست گرفتن حکومت، توزیع عادلانه درآمدها و ثروت ها را سرلوحه برنامه های اقتصادی خود قرار دادند و اقدامات مهم ایشان در این زمینه عبارتند از: مصادره اموال نامشروع، استرداد اموال به بیت المال، مبارزه با رفاه طلبی مسئولان نظام، محرومیت زدایی، توجه به قشر محروم و تأکید بر سادگی مسئولان. در این رساله کوشش شده تا توزیع عادلانه ی درآمدها و ثروت ها توسط حضرت علی(ع) مورد بررسی قرار گیرد. و نیز به منظور درک بهتر شرایط اقتصادی جامعه در زمان حضرت علی(ع) مختصری از اقتصاد عرب جاهلی و صدر اسلام و نیز نحوه ی توزیع درآمد و ثروت توسط ابوبکر، عمر و عثمان ذکر شده است.

جهان اسلام در دوران چهار سال و نه ماهه ی خلافت امام علی(ع)، شاهد بروز رویدادهایی بود که تا آن زمان سابقه نداشتند. برای بررسی علل چنین وقایعی، مطالعه ی زمینه های سیاسی، فکری، روانشناختی، اجتماعی و فرهنگی سردمداران و مردمان آن روزگار، الزامی می نماید. در این میان، مردمان پنج شهر بزرگ و مهم آن برهه از تاریخ (مکه، مدینه، بصره، کوفه و دمشق/ شام)، تأثیر شگرفی در پیدایی، روند و نتایج رویدادها داشتند. در این پژوهش به رفتارشناسی مردم این پنج شهر در زمان خلافت امیرالمومنین(ع) پرداخته شده و در آن، شناخت روحیات، موضع گیری ها و رفتارهای اجتماعی مردم این شهرها و نیز تأثیرپذیری از عملکرد رهبران گذشته و والیان زمان، با تأکید بر کتاب شریف «نهج البلاغه» مورد تبیین و کاوش قرار گرفته است. نخستین شهر مورد بررسی، مکّه است که به عنوان مرکز تجمع مخالفان امیرالمومنین(ع) و نخستین پایگاه اقدامات شورش طلبانه بر ضد خلافت امام علی(ع)، در شکل گیری رویدادهای حیطه زمانی مذکور، اهمیت بسزایی را به خود اختصاص داده است. در کنار مردم مکه، مردم مدینه نیز، با خلق جریان سقیفه، جبران ناپذیر ترین ضربه را بر پیکره ی اسلام اصیل وارد نمودند. همچنین شرایط به وجود آمده در دوره ی خلیفه سوم و نیز عدم تطابق فکری مردمان مدینه با اندیشه های امیرالمومنین(ع)، زمینه ی تغییر مرکز خلافت را از مدینه به کوفه فراهم ساخت. علاوه بر این، مدینه نقطه آغاز پیمان شکنی و محل شکل گیری حزب قاعدین در زمان خلافت امام علی(ع) محسوب می شود. در سرزمینهای مفتوحه (عراق عرب) نیز دو شهر تازه تأسیس آن زمان (بصره و کوفه)، تحولات اساسی خلافت چهارم را رقم زدند. در این دوره، شهر بصره به صحنه ی اولین نبرد داخلیِ مسلمانان تبدیل شد و مردم آنجا با شکستن بیعت با امام علی(ع) و تبعیت کورکورانه از سران حزب ناکثین، در شکل-گیری جنگ جمل نقشی اساسی ایفا نمودند. نقش مردم کوفه در عصر خلافت امیرالمومنین(ع)، به واسطه مرکزیت خلافت اسلامی به مراتب بیشتر از چهار شهر دیگر بوده است. به طوری که حدود دو سوم از حجم خطب نهج البلاغه به گونه ای در ارتباط با رخدادها و عملکرد مردم این شهر ایراد شده است. آنچه از امیرالمومنین(ع) در ارتباط با رفتارشناسی مردم کوفه در نهج البلاغه به ما رسیده است، حاکی از وجود روحیات و خلقیّاتی ناشایست چون سستی، غرور، نافرمانی و بهانه جویی است. واپسین شهر مورد بررسی در این پژوهش، دمشق مرکز شام است کردند. کلمات کلیدی: امیرالمومنین(ع)، نهج البلاغه، خلافت اسلامی، رفتارشناسی، مکه، مدینه، بصره، کوفه، شام.

نهج البلاغه شامل خطبه ها، نامه ها و کلمات قصار حضرت علی(ع) می باشد که در قرن چهارم توسط سید رضی جمع آوری شده است. در نهج البلاغه موضوعات مختلفی از آن حضرت نقل شده، که یکی از این موضوعات، مسائل اقتصادی می باشد. اقتصاد یکی از عوامل موثر در صلاح و فساد و بقاء یا فنای جامعه می باشد و نظارت و مدیریت دقیق بر آن، یکی از نکات مهم در هر حکومت است. به همین سبب در نگاه امام علی(ع) اقتصاد یکی از محورهای مهم مدیریت جامعه و ولایت و حکومت است. از این رو آن حضرت با حکمت و ظرافت تمام به آن پرداخته و همیشه به استانداران خود نیز آن را توصیه کرده است. توجه خاص امیرالمومنین در دوران زمامداری، بر امور اقتصادی و مالی و اشراف آن حضرت بر عملکرد کارگزاران و نیز کسبه و تجار و دستورهای متعدد و قاطعی که در این زمینه صادر گردیده، نشان دهنده نقش اقتصاد در زندگی و جامعه است. ممکن است عده ای تصور کنند که اسلام آئینی است که برای آبادانی آخرت انسان ها تشریع شده است و کاری به دنیای انسان ها ندارد و حتی آبادانی آخرت را در گرو ترک دنیا می داند و اندیشه ساده زیستی و بی اعتنایی به دنیا را که سیره معصومان است، شاهدی برای اثبات مدعای خود قرار می دهند. در حالی که حقیقت چیز دیگری است و اسلام تلاش برای معاش و اهتمام به امور زندگی را در حد «جهاد فی سبیل الله» می داند و آنچه را که مذموم می شمارد، دلبستگی به دنیاست نه تلاش برای تأمین یک زندگی ین آبرومند. این تحقیق تبیین می کند که امام علی(ع) نه تنها نسبت به موضوعات اقتصادی بی اعتنا نبوده، بلکه نسبت به ضرورت مناسبات اقتصادی سالم حساسیت داشته است. مسایلی از قبیل لزوم تولید، عقلانیت در مصرف، عدالت در توزیع، توجه به کار و تلاش، نظارت بر بازار و قیمت ها، بحث مالیات و سیاست های مالیاتی در هنگام گرفتن آن، بحث بیت المال و دیگر مسایل اقتصادی در نهج البلاغه مورد توجه حضرت قرار گرفته اند. موضوع اقتصاد و مسایل اقتصادی موضوعی است که نه تنها تحصیل کردگان، بلکه توده مردم حرف ها و نقطه نظرهایی در مورد آن دارند و در مورد آن بحث می کنند، به همین جهت تحقیق در مورد آن ضرورت دارد. و از آنجایی که امام علی(ع) نه به عنوان اقتصاددان بلکه به عنوان رهبر و هدایت گر جامعه، سعادت دنیوی و اخروی را به جامعه نشان می دهد، تبیین دیدگاه های اقتصادی آن حضرت در زندگی افراد بسیار موثر خواهد بود و دستاوردهای درخشانی در جهت رونق اقتصادی خواهد داشت.

در این تحقیق به بررسی مفاهیم جامعه شناسی سیاسی در نهج البلاغه پرداخته ایم، مفاهیم نوین را از کتابی کهن استخراج کرده ایم. و این تناقض نیست چرا که ما معتقد هستیم که احکام ومبانی اسلام قابل انطباق بر همه زمانها و مکانهاست . این پژوهش مشتمل بر شش فصل است که مبانی سیاسی اسلامی را از دیدگاه امیر المومنین با رویکردی تاریخی مورد بررسی قرار داده است بدین معنا که بین سیره حکومتی علی (ع) با خلفای سه گانه نیز مقایسه هایی انجام شده است . در فصل اول : به بیان کلیات تحقیق پرداخته ایم . در فصل دوم : به اثبات این مدعا پرداخته ایم که اسلام با سیاست بیگانه نیست و سکولاریزم در منطق علی (ع) جایگاهی ندارد در فصل سوم : به بررسی جامعه شناسی سیاسی از منظر نهج البلاغه پرداخته ایم. در فصل چهارم : دموکراسی را مورد بحث قراردادیم و با مقایسه حکومت خلفای سه گانه با حضرت علی (ع) ثابت نموده ایم که روح مردم سالاری دینی در حکومت علی (ع) متجلی است و مبانی سیاسی حضرت را از این منظر نیز بررسی کرده ایم . در فصل پنجم : به بررسی مقوله آزادی از منظر اسلام و نهج البلاغه پرداخته ایم و جلوه های آزادی سیاسی را در حکومت علی با توجه به نهج البلاغه نشان داده ایم . و سرانجام در فصل ششم : به تبیین ارزشها و حقیقت های سیاسی اسلام در نهج البلاغه پرداخته ایم ؛ ارزشهایی همچون مساوات، اخوت ، عدالت و امنیت را از منظر امیر المومنین مورد بحث قرار داده ایم و به طور کلی به بررسی مفاهیم جامعه شناسی سیاسی در نهج البلاغه پرداخته ایم .

« رفتار امام علی(ع) با کارگزاران حکومتی» یکی از مهم ترین موضوعات مورد بحث درباره حکومت علوی است. علاوه بر این، « بررسی تأثیر رفتارهای امام علی(ع) با کارگزاران حکومتی بر روش امام خمینی(ره)» موضوع دیگری است که می تواند الگو برداری نظام جمهوری اسلامی از حکومت علوی به ویژه در حوزه یاد شده را به وضوح بنمایاند. در این پژوهش ، ابتدا رفتار امام علی(ع) با کارگزاران در دو حوزه کنش و واکنش تقسیم بندی و علاوه بر ذکر نمونه هایی برای هر کدام، ویژگیهای رفتارها مورد بررسی قرار گرفته است. در بخش دوم، پس از بحث درباره عوامل اثرپذیری بنیانگذار انقلاب اسلامی از حضرت علی(ع) در رفتار با کارگزاران و جایگاه الگوگیری از انبیا و اولیای الهی در اندیشه امام (ره) ، موضوع الگوگیری ایشان از حضرت امیر مومنان علی(ع) در رفتار با کارگزاران در سه حوزه اندیشه و گفتار، ویژگیهای رفتاری و نمونه هایی از رفتارها مورد بررسی قرار می گیرد.

بی تردید یکی از مهمترین شئون نظام های اجتماعی و حکومتی، دادرسی و داوری است و از آنجا که بارزترین جلوه عدالت در امر دادرسی نمایان می شود، بر اهمیت و حساسیت آن افزوده گشته است. همچنان در نظام اسلامی، این مهم مورد تأکید قرار گرفته، به گونه ای که از جمله شئون رسمی ولایت معرفی شده است. برای توفیق در این امر مهم و اجرای عدالت در زمینه دادرسی ضروری است مبانی و اصول دادرسی و ادله قابل قبول در محاکم شناخته شود، یکی از بهترین مراجع برای این شناسایی، آشنا شدن با نحوه دادرسی امام علی (ع) می باشد، لذا با مطالعه و بررسی قضاوت ها و فرمایشات آن حضرت، کوشش شده اصول و مبانی و ادله اثبات دعوا، مورد تبین و شناسایی قرار گیرد. امام علی (ع) برای تحقق عدالت در تمام عرصه ها، به ویژه در امر دادرسی تلاش فراوانی نموده، ایشان برای برپایی حق، و اصلاح و امنیت جامعه علاوه بر اقدامات ساختاری، مبانی و اصول دادرسی را مطابق با اصول اخلاقی و حقوقی پایه گذاری کرد و ادله قابل قبول نزد ایشان علاوه بر ادله قانونی، ادله علمی می باشد. امام علی (ع) تحقق عدالت در امر دادرسی را در همه مراحل، یعنی رسیدگی، ثبوت، و اجرا در نظر داشته و در عین قاطعیت، شخصیت و کرامت انسان ها را در نظر می گرفت، در مورد ادله به صرف اقرار، یا شهادت حکم صادر نمی نمود، بلکه در صحت و سقم آنها بررسی کرده، و از ادله علمی در جهت رفع اتهام از متهم استفاده می کرد. کلمات کلیدی: دادرسی- ادله اثبات دعوا- عدالت- امام علی(ع)- نهج البلاغه

حقوق شهروندی و حقوق بشر از جمله اصطلاحاتی است که در دوقرن اخیر چهره جهانی به خود گرفته است و جریانات مختلف مردمی و سیاسی در پی برپایی این حقوق هستند.حقوق شهروندی جنبه درون حکومتی دارد اما در موارد زیادی با حقوق بشر مشترک است.این حقوق جنبه دینی هم دارد و در ادیان مختلف الهی مورد تاکید قرار گرفته است.در کتب مهم اسلامی نیز مثل قرآن و نهج البلاغه تاکید بر این حقوق وجود دارد.در این تحقیق به موضوع حقوق شهروندی از دیدگاه امام علی علیه السلام پرداخته ایم.در میان خطبه ها، نامه ها و کلمات قصار آن حضرت،نظریاتشان را در زمینه های مختلف حقوق شهروندی ؛ از جمله حقوق و آزادی های فردی،حقوق قضایی و امنیتی،حقوق اقتصادی و فرهنگی شهروندان،احصا نموده ایم که نشان می دهد، حضرت در بیان و اجرای این حقوق تلاش فراوان نموده اند. همچنین با بررسی عملکرد خلفای قبل از ایشان در زمینه اجرای این حقوق ،به مواردی برخوردیم که خلفا در آن موارد، حقوق شهروندی را نقض کرده اند.به دست گرفتن خلافت با توطئه،غصب فدک،حمله به خانه علی علیه السلام،پیشبرد اهداف با توسل به خشونت و سخت گیری،ایجاد بدعت در دین،تبعیض در امور مملکتی و اسراف در بیت المال ؛گوشه ای از نقض حقوق شهروندی توسط خلفا می باشد.باتوجه به اینکه همیشه در مقابل هرحقی، تکلیفی وجود دارد؛شهروندان نیز در برابر حکومت تکالیفی دارند.بیعت و اطاعت کامل از رهبر،حفظ وحدت و دوری از فتنه ها،خیر خواهی برای حکومت؛ از جمله وظایف شهروندان در برابر حکومت است.اگر این حقوق خوب رعایت شود،وحدت حفظ خواهدشد،و دشمن مایوس می شود،عدالت اجتماعی برقرار و روزگار اصلاح می شود.و اگر رعایت نشود،حکومت دوام خود را از دست خواهد داد.

آزادی بیان، یکی از مهمترین حقوق و ارزش اسلامی است که تاثیر زیادی در رشد و شکوفایی استعدادهای فردی و تکامل مادی و معنوی جامعه و اصلاح ساختارهای مختلف آن دارد. مسئله مهم در مورد آزادی بیان؛ نبود تعریفی جامع و کامل از آن است؛ تعریفی که در آن نه آزادی دیگران نادیده گرفته شود و نه به بهانه ی آن به ارزشها و مقدسات دیگران توهین شود؛ و اینکه چه اصول ومبانی می تواند تضمین کننده حق آزادی بیان افراد در جامعه باشد. این پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی و بر اساس منابع کتابخانه ای انجام گرفته و به بررسی آزادی بیان ازدیدگاه امام علی علیه السلام با محوریت نهج البلاغه می پردازد. سیره و روش امام علی علیه السلام در برابر حق آزادی بیان افراد جامعه همواره بر اساس احترام به آزادی و اندیشه مخالفان، پایبندی به اصول و ارزش های دینی، مذاکره و گفتگو، ارشاد و هدایت و اخلاق مداری بوده است؛ و بر اساس آن افراد آزادند، تا نظرات، انتقادات، عقاید و افکار خود را تا آنجا که، به امنیت، اصول و مبانی اسلامی، مصلحت جامعه و رعایت حقوق دیگران آسیبی نرساند؛ آزادانه در جامعه مطرح کنند. نظارت و بازرسی، گزینش کارگزاران شایسته، احترام به قانون، برابری، مشورت و عدالت از مهمترین اصولی هستند که رعایت آنها در جامعه تضمین کننده حق آزادی بیان افراد در جامعه است.

با اینکه مواد مخدر و روانگردان از سابقه ی تاریخی طولانی برخوردار هستند، ولی حکم خاصی در مورد این مواد وارد نشده است. شاید علت این امر آن باشد که در گذشته عمده مصرف این مواد در زمینه طب بود و به شکل امروزی به صورت خودسرانه مصرف نمی شد و مورد ابتلای جامعه نبود، به همین دلیل مساله ی مواد مخدر و روان گردان با وجود تاریخ طولانی که این مواد دارند جزء مسائل مستحدثه به شمار می رود. البته بسیاری از علمای اهل سنت معتقدند مسلمانان از قرن ششم هجری قمری و بعد از حمله ی مغول با این مواد آشنا شدند. در فقه اسلامی و در کلام فقها موادی مثل افیون به عنوان مخدر یا مفتر شناخته می شوند. مخدر از ریشه ی خدر به معنای ضعف و سستی است و در اصطلاح به موادی گفته می شود که این حالات را در بدن انسان ایجاد می کنند و موادی مثل حشیش، بنگ و شوکران که از روان گردانهای قدیمی هستند، تحت عنوان مسکر جامد مورد بررسی قرار می گیرند. علمای مذاهب مختلف در مورد اینکه مصرف مواد مخدر و روان گردان حرام است، اتفاق نظر دارند و به تبع آن کشت زراعت، تهیه و تولید، حمل و نقل و خرید و فروش آن را نیز حرام می دانند. ولی با وجود این اتفاق نظر دلایل هر کدام برای این حکم متفاوت است. گروهی برای حکم حرمت، به آیات و روایات عام و دلیل عقل اشاره می کنند. گروهی به قواعد مختلف فقهی مثل؛ قاعده ی لاضرر، حرمت اعانت بر اثم و عدوان، حرمت مقدمه ی حرام، سد ذرایع و... استفاده می کنند. گروهی نیز به حکم قیاس استعمال، خرید و فروش و حمل و نقل این مواد را حرام می دانند. در این میان برخی از علماء اعتقاد به حلیت این مواد را در حد کفر و خروج از دین می دانند. به طور کلی فقها مواد مخدر را جزء سموم یا مواد مضر برای بدن به حساب می آورند و علت حرمت این مواد را قاعده ی لاضرر و اضرار به نفس می دانند ولی در مورد اینکه مواد روانگردان مسکرند یا مخدر و مفتر، اختلاف نظر وجود دارد. اختلاف نظری که احکام صادره از جانب فقها را نیز تحت تأثیر خود قرار می دهد.در هر حال حکم اسلام در مورد استعمال، حمل و نقل و خرید و فروش این مواد حرمت است و اموال حاصل از فروش این مواد مصداق اکل مال به باطل بوده و حرام است.

مفهوم حق در حقوق اسلامی در پرتو وحی معنی می یابد و تکلیف به عنوان روی دیگر سکه می باشد چنانکه حضرت علی (ع) هیچ حقی را برای کسی بدون تکلیف برای او نمی شناسد و بالعکس آن هیچ تکلیفی برای کسی منظور نمی شود مگر آنکه متقا بلاٌ حقی برای اومطرح خواهد بود. در نظام حقوق امانیستی ،حق به صورت بنیادی و مستقل از تکلیف مطرح می شود و تکلیف در پرتو حقوق بنیادی و مطلق تعیین می گردد. در بینش سیاسی اسلام ، حق و حقوق افراد جامعه مقدم بر قدرت و دارای اصالت الهی می باشد بر عکس نظام سیاسی غرب که قدرت دارای اصالت می باشد و حق و حقوق افراد جامعه توسط افراد با رویکردی انسان مدار و بر اساس عقل بشری تعیین می گردد وانسان بدون تکلیف وسراسر دارای حق می باشد و ارتباط او با خداوند در امور سیاسی قطع می باشد واگر جایی دیگر خواهان ارتباط با خداوند باشد به دنبال گرفتن حق خود از او می باشد بدون آنکه تکلیفی را متوجه خود بداند. در فلسفه جدید غرب عقل ،تاب میل و رغبت شده ولی در تفکر اسلامی عقل ناب و راستین بر وهم ، خیال و حس غلبه و با هدایت آنها بر نفس را به سوی کمال هدایت می کند. انسان غربی با اعتقاد به اومانیسم در عمل تنها به دنبال نیازهای مادی و دنیایی خویش است . او پذیرفته که سکولاریسم باید محوربیشتر معرفت های نظری و عملی او باشد . از این رو خود را مالک خود و همه موجودات جهان می بیند و خود را در تصرف عالم و زندگی خود صاحب حق بداند بدون آنکه تکلیفی بپذ یرد و تنها به دنبال بیشینه کردن منافع دنیایی خود می باشد . مبانی و منابع حقوق و سیاست در اندیشه اسلامی بر پایه وحی می باشد وعقل بسان چراغی مفسر وحی خواهد بود.و هدف از جعل حق رسیدن انسان به کمال نهایی خود یا عمل به اقتضای کمال نهایی انسان است . از این رو حقوق انسان باید طوری فرض شود که متناسب با کمال نهایی او یعنی تقرب به خداوند باشد و سیاست به مثابه ابزاری در خدمت این هدف نهایی می باشد. از این رو همه حق ها تنها در سایه حق اطاعت و بندگی خداوند معنا می یابد و حق خداوند است که موجب پدید آمدن حق هایی برای موجودات عالم می شود، زیرا این حق خداوند منشا رسیدن موجودات به کمال نهایی خودشان می باشد . امام علی (ع) رهبری عالم بود که سیاست را در مفهوم حقیقی آن به کار برد او از سیاست، هدایت را می طلبید و بر این اعتقاد بود که حکومت از ضروریات اولیه هر جامعه بوده و جامعه بدون مقررات و قوانین و اجرای آنها پایه های تکوینی و بقای خویش را از دست می دهد. اصولاٌ اعتبارو ارزش حکومت را دراین می دانست که درآن حقی به صاحب اصلی حق بازگردانده شود و صرف حکومت کردن را فاقد ارزش می دانست . حضرت علی (ع) سیاست های حکومتی خود را اصلاح جامعه و قرار دادن امور در مدار حرکت حق اعلام می کند.

شخصیت عظیم وچند بعدی امیرمومنان علی ع ایجاب میکندکهبخش وسیعی از مطالعات خاورشناسان حول محوراندیشه و جایگاه فکری سیاسی و اجتماعی آن حضرت صورت گیرد.سهم قابل توجهی از مطالعات خاورشناسان با سخنان حضرت به ویژه نهج البلاغه صرف بررسی صحت انتساب این سخنان به حضرت علی گردیده است.پایان نامه ی حاضر با کاوشی در مطالعات شیعه شناسی ب بررسی دیدگاه خاورشناسان در مورد کلام امام علی به خصوص نهج البلاغه می پردازد.در این مطالعه تلاش شده ضمن بازشماری سوابق تحقیقات نهج البلاغه پژوهی در زبان انگلیسی از این رهگذر به نگرش و انگیزه های خاورشناسان پرداخته شود و با ارایه ی فهرستی روز آمد از دست آوردهای خاورشناسان در عرصه ی مطالعات نهج البلاغه ، زمینه ی انجام پژوهش های گسترده تر در این حوزه فراهم گردد.

این رساله مشتمل بر سه فصل است .در فصل اول تفسیر در اصطلاح صاحبان علوم و فنون مختلفه، معنای لغوی و اصطلاحی تفسیر، شرافت علم تفسیر نسبت به سایر علوم، فرق بین تفسیر و تاویل و نظر علامه طباطبائی در مورد معنای تاویل توضیح داده شده است .در فصل دوم به قابل فهم بودن قرآن، اختلاف صحابه در فهم قرآن، علل و عواملی که موجب اختلاف صحابه در فهم قرآن شده است و پیامبر (ص) نخستین مف قرآن اشاره شده است .فصل سوم مفسرین طبقه اول (صحابه) را که اولین نفر آنها حضرت علی بن ابیطالب (ع) می باشد به ترتیب معرفی نموده است .