این پایان نامه، با هدف شناخت افکار و دیدگاه شاعر بزرگ عرب ، محمد مهدی جواهری نسبت به مسائل وطنی ، سیاسی ، اجتماعی و ادبی که برای بیداری مردم سروده ، صورت پذیرفته است. به این صورت که در اوضاع و احوال سیاسی معاصر عراق اشغال انگلیسی ها ، جنبش 1920 م ، کودتای 1958 م و اعلام جمهوریت عراق و کودتای 1963م و حزب بعث عراق را مورد بررسی قرار داده ایم ، سپس به توصیف اوضاع اجتماعی معاصر عراق همچون تضاد و تناقض موجود در جامعه پرداخته شده است و در ادامه ی آن اوضاع ادبی عراق که شعر جواهری از آن تأثیر گرفته است ، در سه محور بازگشت ادبی ، وفور مجالس شعر و ادب و گسترش موشحات بیان شده است . در ادامه ی پایان نامه به زندگی نامه و آثار محمد مهدی جواهری و شعر او به همراه سیر تطوّر شعری شاعر ، اغراض شعری و ویژگی های شعری او پرداخته ایم . آنگاه به جایگاه جواهری در مکاتب ادبی معاصر عراق از جمله شعر کلاسیسم معاصر عراق و شعر رمانتیسم و جایگاه شعر رمانتیک نزد جواهری پرداخته شده است. در پایان تعدادی از اشعار برجسته وطنی – سیاسی وی نظیر جنبش عراق ، ای ملت ، علم و وطن ، دیار را ترک کردی ، درود بر سرزمین رصافه ، ای سرکشان ، هاشم الوتری و بغداد درصبح که به نحوی بازگوکننده ی افکار و ایده های وطنی - سیاسی و اجتماعی ایشان می باشد ، از دیوان کامل شعری وی استخراج شده که بخش عمده این پایان نامه را تشکیل می دهد ، همراه با توضیح واژه های مشکل ، ترجمه ی ابیات و نیز اشاره به برخی استثناءات و نکات نحوی .

الموضوع : إنَّ الخوض فی أعماق شخصیه سعدی الأدبیه واکتناه الصوره الکلیه للأثر العربی فی أدبه لا یتحققان بصوره کلیّه عند تناول نتاجه الفارسی فحسب، بل بدراسه نتاجه المتمثّل فی أشعاره العربیه جنباً إلی جنب دراسه نتاجه الفارسی. ومن بین باقه أشعاره العربیه اخترنا قصیدته الرائیه فی "رثاء بغداد" و هی من أروع ما کتب علی الإطلاق، فنیّاً أو شعریاً أو عاطفیاً أو بکل المقاییس. وهی من ناحیه أخری من أطول قصائده، سواء الفارسیه منها أو العربیه، بل أطولها جمیعاً حتی تکاد تکون أحدی المعلقات الکبری وعلی الرغم من بلوغها الذروه فی براعه البیان والبلاغه ومن سلاسه التعبیر والإفصاح عن المشاعر الصادقه، وآلام الشاعر وشجونه، یتطرّق فیها أیضاً الی الحِکمهِ والأخلاق، کما تحتوی علی صناعات أدبیه وصور الخیال، ویعکس لنا فیها صوراً واضحه عن الأوضاع السیاسیه والإجتماعیه والثقافیه والأدبیه لتلک الأیام، وعلی الرغم من ذلک، نری أنّ تلک القصیده لم تأخذ حقّها من الذکر والإشاره. أهداف البحث : تعدّدت وکثرت الصلات بین الأدبین العربی والفارسی بل وأمتزجتا لیشکِّلا معاً تراثاً ضاریاً جمع فی طیاته شتّی أنواع الأدب وأجناسه المختلفه. وفی بدایه تکوین هذه النهضه، لم یکن هناک فرق بین عربی أو اعجمی إلاّ بالتقوی، فکلهم مسلمون ولذلک بدأ التناقل والأمتزاج بین الشعوب وثقافتهم وآدابهم وتلک هی حکمه الإسلام فی إحتوائه للجمیع. وهذا ما فَسَحَ المجال للشعراء لتنظیمِ عددٍ کبیرٍ من الأشعار باللغه العربیه، وما أکثر الشعراء الفرس الذین تعدّت قصائدهم وأعمالهم عن آلاف الأبیات، کحافظ والرودکی وسعدی الشیرازی. و وحدتنا الحضاریه ضروره حیاتیه فی هذا العالم المضطرب بالتّکتّلات ، وسعدی الشیرازی قدّم النموذج الرائع للوحده الحضاریه بین إیران والعرب. فمزْجهُ بین اللغتین العربیه والفارسیه هی من مظاهر اهتمامه بهذه الوحده. فتراه یبدأ قصیدته الرائیه التی رثا فیها بغداد بمقدمه غزلیه مهّد بها للدخول إلی غرض من أغراضه المتعدده، وغرضه الرئیسی هو الرثاء. فجعلها أنشوده غنی علی أوتارها أشجانه وعزف علیها أحزانه وبثّ فیها لواعجه. "وإلقاء نظره سریعه علی أشعاره التی أنشدها بلغه الضاد والمفعمه بالمفاهیم الإسلامیه القرآنیه والتی تحتوی علی ما انطوی علیه الشاعر من العقیده القلبیه للدین الحنیف، هی خیر دلیل واقوی حجه علی أنّ الإسلام هو من أهم الدوافع وابرزها التی جعلت شاعرنا سعدیّ الشیرازی یُسرد قصائد کثیره باللغه العربیه التی انزل الله بها القرآن الکریم علی نبیه العربی (صلی الله علیه وآله وسلم) الذی اتی بالشریعه السهله السمحاء والتی فتحت امام سعدی کسائر علماء الإسلام والمفکّرین آفاقاً مشرقه واسعه من الفکر الذی اخرج الناس من الظلمات الی النور" . ولاشکّ أن الأمه الإسلامیه حیّه بقرآنها، لأنه الکتاب الذی یستطیع دائماً أن یضخّ فی جسدها مقوّمات الحیاه، ویحافظ علی مستواها الرفیع من الذوق والمشاعر الإنسانیه، بما یحمله من إعجاز أدبی ومحتوی قابل للتکیّف مع تغیّرات الزمان. لکن الظروف المناوئه التی تحیط بالإنسان أو بالأمهِ تحجب القلوب وتجعل فی الآذان وقراً، وتجعل بین الإنسان والخطاب القرآنی حجاباً، وهنا یأتی دور المصلحین لیزیلوا هذه العوامل العازله من وقر وحجب، ولیفتحوا قلوب الناس وآذانهم لتتلقی نداء الروح ولتصغی الی کلام السماء. وأفضل وسیله یستطیع أن یمارسها المصلح لتحقیق الهدف هو "الأدب" لأنه الخطاب الذی یحمل من نور الجمال ما یستطیع أن یخترق به ظلمات کل قبح تسقط البشریه فی وحُوله. طریقه البحث : یُعتَبَرُ سعدی الشیرازی من أولئکَ المصلحین الذین عاشوا فی أحلک الظروف الاجتماعیه حیث ادلهمّت خطوب الجهل الداخلی والغزو الخارجی لتمزّق وجود الأمه، فحمل قیثاره أدبه وظل یعزف علیها فی أرجاء العالم الإسلامی، لیکون له الدور الخالد فی مخاطبه جیله وکل الأجیال بلغه تنفذ إلی القلب والروح فتوقظ المشاعر الإنسانیه من سباتها، وترفع الإنسانیه إلی حیث أراد لها بارئها من عزه وکرامه . استأنفت العمل فی تحریر هذه الرساله بالبحث عن معانی مفردات القصیده، وکان جُلَّ اهتمامی هو تغطیه أکبر عدد للمفردات، آخذهً بعین الإعتبار طلاّب اللغه العربیه من غیر المتکلمین بلغه الضاد. وکانت وسیلتی فی هذا المجال هی أشهر معاجم اللغه، کلسان العرب، والقاموس المحیط، و استغرقت هذه المرحله فتره طویله، وقد حرصت علی ذکر أقرب معنیً یفی بالغرض المطلوب فی القصیده ، حتی لَـیَجِد القارئ نفسه قد استلهم معنی البیت قبل مراجعه تفسیره، واستشهدت علی الأبیات إلی أبعد حدٍ ممکن بالآیات والروایات لتکون أوضح معنیً وأقوی حجَّه ، وبدأت ببیان معانی مفردات کل بیت من أبیات القصیده أولاً ، وبعد الإنتهاء من هذه المرحله، بدأت بشرح الأبیات استأنفتها بهذه العلامه (•) للدلاله علی شرحها، کما أشرت الی بعض الصناعات الأدبیه وصور الخیال التی استخدمها الشاعر فی قصیدته والتی أجاد فیها. ثم جعلت الرساله فی فصلین تسبقها مقدّمه وتنتهی بالإستنتاج، الفصل الاول عباره عن حیاه سعدی ونتاجه، وعن تأثر أشعاره باللغه العربیه والقرآن والسُّنه. والفصل الثانی یتضمّن بیان مفردات القصیده وشرح أبیاتها والإشاره الی الصناعات الأدبیه المستخدمه فیها، ومن ثَمَّ إشاره الی أهم الأغراض المذکوره فی هذه القصیده بقالب استنتاج یحتوی علی عدّه نقاط مهمه، ویشمل أیضاً مختصر الرساله باللغه الإنجلیزیه والمصادر. استنتاج : عند مطالعه قصیده سعدی الرائیه الرائعه التی تناول فیها سقوط دار الخلافه "بغداد" وهلاک أهلها علی ید هولاکو ومقتل المستعصم، نجده یربط بین أجزاء القصیده من حیث المعنی ، فظهرت أفکارها مترابطه متماسکه لا تناقض بینها، ینتقل من فکره الی أخری انتقالاً طبیعیاً دون انفصال عن الموضوع الأصلی "الرثاء"، فنجد الصوره الشعریه عنده فی تلک القصیده بالّلوعه والحسره والألم مثلها مثل مشاعره الشغوفه تماماً . وتشتمل قصیدته علی محسّناتٍ تتّسمُ بالفصاحه والبلاغه والروحانیه والجمال، لما تحتویه من مضامین سامیه ومسائل اجتماعیه مختلفه کما ینقل لنا صوره عن الأوضاع السیاسیه المعاصره له. وهو یدرک جیداً مهمته الأخلاقیه والإجتماعیه والدینیه، ممّا جعله أهلاً للإحترام لما یقول من حقائق و یُعَلِّمُ الغافلین بوظائفهم المترتّبه علیهم. وما لکلام سعدی من نفوذ فی الأذهان وتأثیر فی الأصول الفکریه والأخلاقیه، یجعله من عِداد کبار المربین ومعلمی الأخلاق لیس فی إیران وللناطقین بالفارسیه فحسب، بل لکافه أبناء البشر .

سوید بن أبی کاهل یشکری از شاعران مخضرم می باشد، و سه دور? جاهلی، اسلامی و اموی را درک نموده است. ابن سلام جمحی، سوید بن أبی کاهل را با عمرو بن کلثوم، حارث بن حلزه و عنتره بن شداد در یک طبقه آورده است. سوید اشعار زیادی داشته ، که بیشتر آن امروز در دسترس ما نیست. بارزترین اثر او قصید? «یتیمه» می باشد، که خوشبختانه به دست ما رسیده است. این قصیده دارای 108 بیت می باشد. قصید? «یتیمه» در روزگار پیش از اسلام نیز از بهترین قصاید عرب به حساب می آمده است، اگر چه بخشی از آن در دوره? اسلامی سروده شده است. در رساله? حاضر سعی برآن شده است، که قصید? «یتیمه» مورد شرح و تحلیل و بررسی قرار گیرد. نخست به معرفی عصر زندگی شاعر یعنی سه دور? جاهلی، اسلامی و اموی پرداختیم، تا خواننده پیش زمینه ای از وضعیت تاریخی و ادبی آن دوران داشته باشد. سپس در فصلی زندگی نام? شخصی و ادبی سوید را بررسی کردیم. در فصل سوم به شرح و تحلیل جداگانه? هر بیت پرداختیم. در فصل پایانی نیز قصید? «یتیمه» را به طور کلی مورد بررسی قرار دادیم و از جایگاه این قصیده در ادبیات عرب و اغراض و ویژگی های لفظی و معنوی قصیده سخن گفتیم. این قصیده از دیوان المفضلیات، شرح أبومحمد القاسم بن محمد بن بشار الأنباری روایت شده است. آن گاه در فصل سوم هر بیت اعراب گذاری شده و لغات مهم آن همراه با ترجمه و شرح ابیات و نکات نحوی و بلاغی ابیات آورده شده است. روندی که این رساله طی کرده است ، خواننده را به این نتیجه می رساند که قصید? «یتیمه» نزد اعراب از جایگاه والایی برخوردار است. و بسیاری از اغراض رایج شعر دور? جاهلی همانند غزل، وصف، فخر، حکمت و هجا در این قصیده به کار گرفته شده است. علیرغم تنوع اغراض قصیده شاعر توانسته است، با عاطفه و احساس قوی، به خوبی بین این اغراض ارتباط برقرار کند.

امروزه پژوهشگران به این باور رسیده اند که اشعار دوره جاهلی تا چه اندازه می تواند در بردارنده اخبار و آگاهی هایی در حوزه های گوناگون تاریخی و فرهنگی و... باشد که ما را به آن رهنمون می سازد. از این رو، به چکامه های دوره جاهلی اهتمام ورزیده و به آن پرداخته اند، هر چند کشمکش بر سر اینکه آیا به راستی اشعار منتسب به دوره جاهلی، مربوط به آن دوره است یا خیر همواره با کم یا زیاده روی هایی رو برو بوده است، اما هرگز نمی توان از برخی چکامه های آن دوره چشم پوشی نمود، از جمله اشعار اوس پسر حجر که خود بنیانگذار مکتب اوسی است، مکتبی که در آن شاعر در گزینش واژه ها ظرافت و تیزبینی به کار برده و برخی وقتها برای یک قصیده تا یک سال تمام وقت می نهاده است، دکتر طه حسین که نظریه وی در باره ی ساختگی بودن اشعار دوره جاهلی سروصدای فراوانی را در محافل علمی در پی داشته است، مکتب اوسی را دارای ویژگی های مشترکی می داند که نشان صحت و عاری بودن از جعل و دستکاری است. پیراستگی و حسن پرداخت در چکامه های مکتب اوسی به ویزه اوس پسر حجر که خود بنیانگذار این مکتب است، نگارنده را بر آن داشت تا به یاری حضرات اساتید که خدایشان تندرستی و دراز زندگانی همراه با سرفرازی دهاد، فرهنگ واژگانی از اشعار دیوان این شاعر بر اساس تصحیح دکتر عمر فاروق الطباع (1999) و با استفاده از تحقیق و شرح و تصحیح دیگر این دیوان به قلم محمد یوسف نجم گردآورد؛ به امید آنکه این امر، گام کوچکی باشد در راستای تهیه و تدوین یک فرهنگ واژگانی کامل از تمامی اشعار دوره ی جاهلی، جهت دسترسی آسان تر پژوهشگران و دانشجویان محترم به واژگان و ترکیبات به کار رفته در چکامه های شعرای این دوره. روش کار در این پژوهش بدین صورت است که ابتدا معنای هر واژه به کمک منابع دست اول و فرهنگ های قابل اطمینان و بر مبنای آنچه که شاعر از آن اراده کرده به فارسی روان برگردانده شده، سپس نشانی سر واژه ها در پایان هر مدخل به کمک فلشی آورده شده است تا پژوهشگر بتواند بیتی که سرواژه در آن به کار رفته و همچنین شماره ی صفحه و شماره بیت از آن صفحه را در متن دیوان، به آسانی بیابد، بدینگونه که دو مصرع بیت در پایان مدخل نخستین واژه از هر بیت آورده شده و بقیه واژه های آن بیت به واژه ی نخست آن ارجاع داده شده است، سپس مجموع واژگان به روش ریشه ای چیدمان شده و کلمات هم ریشه نیز به نوبه ی خود به صورت الفبایی مرتب گردیده اند. آنگاه در پایان نیز برای دسترسی آسان تر پژوهشگران به واژه ی مورد نظر، بار دیگر تمامی واژه ها و البته این بار به گونه ی کاملاً الفبایی سامان یافتند، تا از طریق نشانی صفحه ای که از متن فرهنگ واژگانی به دست داده شده است به برگردان آن واژه دست یابند. همچنین اسم هایی که مثنی یا جمع می باشند مفردشان ذکر گردیده و در مورد فعل های ثلاثی مجرد نیز بعد از ترجمه ی فعل،ماضی و مضاع و مصادر آن فعل آورده شده است.در برخی از ابیات که شاعر صفت استعاره یا کنایه را به کار برده، ضمن ترجمه ی کلمات به معانی استعاری و ترکیبات کنایی نیز اشاره شده است.

ادبیات هر ملتی نمایانگر احوالات وافکار ان ملت درعصریست که دران میزیسته،زیرا شرایط حاکم برهرعصرنقش بسزایی در شکل گیری ان ادبیات دارد.این امر در ادبیات عصرجاهلی نیز صادق است.چراکه ادبیات جاهلی ابعاد مختلفی از جامعه عرب قبل ازاسلام را به تصویر میکشد.بنابراین شعرجاهلی بسیاری ازاحوالات عرب ان عصرازجمله ویژگیهای اخلاقی واجتماعی را بیان می کند.یکی ازاین موارد عنصر عاطفه می باشد که در شکل گیری شخصیت انسان جاهلی نقش فراوانی دارد.در این رساله عاطفه از دوجنبه مثبت ومنفی مورد بررسی قرارگرفته است چراکه ویژگیهای اخلاقی انسان که از عاطفه ی اونشأت میگیردبه دوجنبه مثبت ومنفی تقسیم میشود؛ازجمله عشق محبت کرم شجاعت عفت حیا جوانمردی شجاعت و...که از مهم ترین خصوصیات اخلاقی جامعه جاهلی به شمار میرود.هدف این رساله بررسی وتبیین عاطفه در معلقات از طریق استخراج اشعاری صورت گرفته که در انها عنصر عاطفه وجود دارد.سپس شخصیت هریک از شاعران معلقات بررسی شده تا بدانیم این شاعران از کدامیک از عواطف بیشتر متأثر سده اند.سپس به مقایسه هریک ازاین شاعران در عاطفه ای که از ان متأثر شده اند پرداخته شده است.

چکیده ندارد.