چکیده یائسگی ناشی از توقف فعالیت تخمدان ها است و با اختلال حافظه و یادگیری همراه می باشد. مطالعات نشان می دهد که اختلال حافظه و یادگیری به دلیل کاهش سطح استروژن بعد از یائسگی می باشد که آن هم ناشی از دو خاصیت نوروپروتکتیو و نوروتروفیک استروژن می باشد. بنابراین درمان با استروژن باعث کاهش اختلال حافظه و یادگیری می شود. از آنجا که استروژن درمانی دارای عوارضی می باشد، در این مطالعه اثر عصاره گیاه پنج انگشت (vitex agnus castu) که دارای فیتواستروژن بالایی است بر یادگیری و حافظه و بیان رسپتور ? استروژن در هیپوکمپ موش های اواریکتومی شده بررسی شد. در این مطالعه تجربی 35 سر موش صحرایی ماده نژاد ویستار با وزن تقریبی 150 تا 200 گرم مورد استفاده قرار گرفت. ابتدا حیوانات اواریکتومی شدند. بدین منظور پس از بیهوشی و شکاف در ناحیه شکمی جانبی، تخمدان ها، با دستگاه کوتر به آهستگی جدا شدند. پس از تایید حذف تخمدانها، با مطالعه اسمیرهای وازینال، حیوانات اواریکتومی شده به گروه های کنترل، دریافت کننده عصاره گیاه پنج انگشت با دوزهای mg/kg80 و kg mg/kg 8 استرادیول با دوز ?g/kg40 و گروه دریافت کننده تاموکسیفن با دوز ?g/kg100 همراه با عصاره گیاهی با دوز mg/kg 80 به مدت سه ماه به صورت خوراکی تقسیم شدند (5 گروه 7 تایی). پس از 3 ماه بوسیله دستگاه شاتل باکس، به روش احترازی غیر فعال، حافظه حیوانات سنجیده شد و سپس حیوانات بیهوش و کشته شدند و رحم و هیپوکمپ خارج شد. وزن رحم تعیین گردید و از روشreal- time pcr برای تعیین میزان بیان رسپتور ?- استروژن در هیپوکمپ موش ها استفاده شد. نتایح نشان داد عصاره گیاه پنج انگشت در دوز های mg/kg 80 و mg/kg 8 ، stlr( مدت زمان تاخیر از بخش روشن به بخش تاریک) و وزن رحم را افزایش، وtdc ( مدت زمان ماندن در بخش تاریک ) را کاهش داد. اما تعداد شوک، را فقط در دوز mg/kg 80 کاهش و در همین دوز بیان رسپتور ?- استروژن هیپوکمپ را افزایش داد. بنابراین عصاره گیاه پنج انگشت دارای اثری شبیه استروژن بوده و سبب بهبود اختلال یادگیری و حافظه ناشی از اواریکتومی، در موش صحرایی می گردد. واژه های کلیدی: گیاه پنج انگشت، یادگیری و حافظه ، رسپتور ?- استروژن، اواریکتومی