انسان و صفات زشت و زیبای او در مطاوی شعر شاعران سنتگرای معاصر به رغم تفاوت ها و شدت و ضعف ها در بسامد و محتوا، بسیار وسیع بازتاب یافته است و هر کدام آنها به فراخور توان علمی و مراتب حکمی و عرفانی خود از منظر آموزه های دینی در تبیین آن صفات اهتمام ورزیده و رجاحت انسان شناسی دینی را در کلامشان تبلور داده اند. اما از آنجایی که تاکنون پژوهش مبسوط در این زمینه به سامان نرسیده و شعر بسیاری از این سخنوران ناشناخته و نکاویده مانده است و به تموج مبانی فکری و اعتقادی آنها در شعرشان پرداخته نشده است، لذا پژوهش مستقل در این خصوص ضروری به نظر رسید؛ از این رو نگارنده برای معرفی برخی از شاعران سنتگرا و معناگرای برخوردار از شم عرفانی یا فلسفی معاصر و تبیین نوع نگرش و بینش آنها و تطبیق مضامین تربیتی و تعلیمی کلام آنها و نیز آشنا کردن خوانندگان با این مفاهیم و مطالب، دست به این پژوهش زد. این سطور با این فرضیات رقم خورد که شاعران این پژوهش در نگاه به چیستی و کیستی انسان و انعکاس اوصاف زشت و زیبای او، تحت تأثیر آموزه های دینی قرار گرفته و با الهام از مبانی اسلامی، صفات انسان را به نکوهیده و پسندیده تقسیم کرده و فضیلت و رذیلت او را در اتصاف بدان صفات دیده اند. البته برخی از شاعران حکیم و عارف این نوشتار نظیر علامه هیدجی و حسن زاده آملی، تلاش کرده اند که با معارف و باورها و یافته های اخلاقی، عرفانی و فلسفی کلامشان را پر مغز و نغز کنند و شکل و صورت گفتارشان را بیشتر با جلوه های هنری و زیبایی های ادبی نیارایند.

آثار شهریار از گنجینه های ارزشمند شعر سنت گرای معاصر است، که پردزاش و کاوش کلام وی و اکتشافات زوایای گوناگون سروده های او در هر حوزه ای، پژوهشی مستقل می طلبد که این مختصر یکی از آنهاست. ارزش جهاد و شهادت و جایگاه آن در شعر شهریار، ما را بر آن داشت، که این موضوع را در شعر شهریار بکاویم و چگونگی بازتاب، گستره معنایی جهاد و شهادت و مولفه های مرتبط با آن را در دیوان وی بشکافم. برای انجام این پژوهش که به روش کتابخانه ای صورت گرفته و جنبه توصیفی دارد، همه دیوان شهریار، به دقت مطالعه و ابیات مربوط به موضوع استخراج شد؛ کتاب ها و مقالات متعدد در زمینه ی جهاد و شهادت و مضامین مرتبط و دیدگاه های صاحب نظران مورد مطالعه قرار گرفت و مطالب لازم یادداشت برداری شده و تحلیل و تبیین گردید. فرآیند این مطالعه و تحلیل ابیات استخراج شده، این نتایج را به دست داد که شهریار با تأسی از قرآن کریم و منابع دینی جهاد را یکی از واجبات می داند؛ نیز علاوه بر واجب بودن، آن را به خاطر وطن دوستی و دفاع در مقابل تعدی و تجاوز به میهن ضروری می داند، به همین روی، کسانی را که در جهاد سستی می کنند و یا اینکه از آن سرباز می زنند، سرزنش می کند و مردم را به جهاد در راه خدا تشویق می کند. در نگاه شهریار جلوه جهاد واقعی امیر مومنان علی (ع) است؛ او جایگاه مجاهدان را بهشت برین و اوصاف و مراتب و پاداش آنها را بخشش گناهان، شفاعتشان در روز قیامت، پیروزی بر ظلم و جاودان بودن آنها می داند؛ شهریار در بیان ویژگی های شهیدان به خلوص و عشق و ایمان آنها تأکید فراوان دارد و خون شهید را مقدس شمرده و حق شهید بر جامعه را در جای جای دیوانش یادآوری می کند. وی در باب جهاد موضوعاتی همچون: انواع جهاد، ارزش و اهمیت جهاد، ضرورت و فواید جهاد، فلسفه و اهداف جهاد، جهاد در زمان غیبت، جهاد با نفس، جهاد با مال و جان، جهاد زنان، جهاد قلمی، جهاد و آزادی عقیده، جهاد و حضرت علی (ع)، عواقب ترک جهاد، تشویق به جهاد، صفات و ویژگی های مجاهدان و مقام و پاداش آنها و ... و درباره ی شهید و شهادت به ویژگی های شهیدان، مقام و پاداش آنها، شهید و جامعه، خون شهید، حق شهید، شهادت طلبی، شهادت و امام حسین (ع)، شفاعت شهید، خانواده شهید، پیام شهید و ... توجه کرده است.

مسائل سیاسی و سیاست مدن از دیرباز در ادب و فرهنگ فارسی وجود داشته و شاعران و ادیبان بسیاری به این موضوع پرداخته اند. سعدی یکی از بارزترین اشخاصی است که در این زمینه آرا و نظرهای قابل توجه و مفیدی دارد . در این پایان نامه که از چهار فصل((کلیات))،((تعاریف و پیشینه اندیشه های سیاسی در ایران ، جهان و اسلام))،((هنجارهای سیاسی ))و(( ناهنجاری های سیاسی))تشکیل گردیده ، سعی شده است تا در ضمن ارائه تعاریفی جامع از سیاست و حکمرانی و همچنین با اشاره به تاریخچه آن در جهان ، ایران و اسلام ، نظرها و آرای سعدی در این باره استخراج گردد . بنابراین ابتدا دو کتاب مورد پژوهش (بوستان و گلستان) ، به صورت گسترده مطالعه شد و مطالب مربوط به عالم سیاست، از جمله هنجارهای سیاسی نظیر:آسایش و امنیت،بذل و بخشش، تحقیق و گزینش،تدابیر جنگی برای شکست دشمن،تدبیر در برابر دزدان، ترحم بر اسرا،ترحم بر بی گناهان،تربیت فرزندان ، تشویق صالحان، ترس از آه مظلوم،تقوی و خداترسی ،تواضع،حسن خلق ، خادم نوازی، طلب نام نیک، دادگری ، دانش دوستی،درویش نوازی ، رازداری ،رعیت نوازی،شایسته سالاری، عبرت پذیری ، گذشت ،غمخوار مردم بودن،قانون مداری، گماشتن ناظران،لشکر نوازی، مجازات مجرمان،مظلوم نوازی، مردم نیازاری،نصیحت شنوی و نقد پذیری و دیگر ویژگی های لازم برای حاکمان استخراج گردید و ناهنجاری های سیاسی نظیر:آسایش طلبی، آزار دوستان با دشمن دوستی، افشای راز، باقی نگذاشتن آثار خیر به یادگار،بخل، بدنامی ، بی تدبیری، بی توجهی به خادمان ، بی توجهی به دادخواهان ، تصمیم گیری بدون تحقیق و بررسی، تکبر،ثروت اندوزی،حسدورزی، خراج ستانی ظالمانه ،خشمناکی ، دشمن تراشی ، رعیت آزاری، رفتارنا بجا ، زور گویی، ستمگری،طمعکاری، عمل نکردن به احکام دین ،غافلی، کوتاهی در مجازات ،کوچک شمردن دشمن،مجازات ناصحان، نابردباری و نا فرمانی از خداوند ، نا راضی کردن مردم ،ناراضی کردن لشکریان،ناسپاسی، نا شایسته سالاری ، نبود امنیت و آسایش ،نشناختن دوست از دشمن و نصیحت ناشنوی در نظر سعدی استخراج و تبیین و تشریح گردید و در مواقعی با آثار ادبی دیگر در این زمینه مقایسه شد و همچنین آبشخور های فکری سعدی به ویژه در حوزه دین و تاثیر او از آیات و روایات و حوادث تاریخی بررسی شد و این نتایج روی نمود که سعدی با توجه به تجربیات شخصی و مسافرت های طولانی و نیز با درک صحیح خود از مسائل سیاسی در لابلای ابیات و نوشته های خود سودمندترین و مبنایی ترین اصول سیاسی را به حاکمان گوشزد کرده و در هدایت و تنبه آنها قلم زده و به عوامل انحطاط و یا دوام حکومت پرداخته و توجه دقیق کرده است. توصیه های سودمند به جا مانده از سعدی او را از نظریه پردازان سیاسی زمان خود نشان می دهد و دید و بینش و نگرش عمیق وی را به مسایل مختلف سیاسی اثبات می کند. او با استفاده از حکایات و تمثیلات شیرین و هنر بالای شاعری خود توانسته است نکات آموزنده حکومتی را برای همنوعان و جهان بشریت به یادگار گزارد و در هدایت های سیاسی از سرآمدان باشد.