نام پژوهشگر: یاسمن چوب ساز

بررسی الگوهای گفتمانی در تعامل بین پزشک و بیمار
thesis وزارت علوم، تحقیقات و فناوری - دانشگاه رازی - دانشکده ادبیات و علوم انسانی 1390
  یاسمن چوب ساز   مصطفی حسرتی

تحلیل انتقادی گفتمان در سال های اخیر توجه بسیاری از تحلیل گران در رشــته های مخــتلف و به ویژه زبان شناسان را به خود جلب کرده اســت. ارتباطات روزمره یکی از مهمترین موضوعات مورد مطالعه در حـــوزه ی تـحلیل انتقادی گــفتمان است چرا که یکی از اهداف این رشته، شفاف سازی ارتــباطات از نظر قدرت و به طورکلی تحلیل روابط آشکار یـا پنهان قدرت در زبان و گفتمان است. اگرچه تا به حال، تحلیل انتــقادی گفتمان در حوزه ی ارتباطات سیاسی در ایران بسیار مورد توجه بوده است، اما موضوع تحلیل گفتمان پزشکی از دیدگاهی انتقادی چندان مورد مطالعه ی زبان شناسان ایرانی قرار نگرفته است. در این مطالعه، با به کارگیری مفاهیم نظری موجود در دیدگاه تحلیل انتقادی گفتمان به تحلیل گفت و گوی بین پزشک و بیمار پرداخته شده است و هدف کلی تعیین الگو های گفتمانی و بررسی تأثیر روابط قدرت در گفتمان پزشکی است. روش پژوهشی این مطالعه کیفی و از نوع میدانی است. جامعه ی مورد مطالعه، 4 پزشک هستند که مصاحبه ی هر یک با 5 بیمار به طور تصادفی ضبط و پیاده شده است. داده ها پس از پیاده شدن و تحلیل اولیه، بر اساس چارچــوب ارائه شــده توســـط فرکلاف توصــیف، بررسی و بعد تفسیر شـده اند و در آخر در سطح بافت اجتماعی مورد بررسی مجدد قرار گرفته اند. نتایج بدست آمده، نشان دهنده ی اعمال کنترل و قدرت بیشترِ پزشکان مورد مطالعه بر گفتمان از طریق پرسیدن سوال است. الگوهای گفتمـانی دیگر، انواع صــورت های خطاب، سوالات آری/خیر، هویت سازی از طریق زبان و لهجه و هویت سازی حرفــه ای و تخصصی هستند. به نظر می رسد که موقعیت اجتماعی بیمار، نوع تشخیص پزشک و آشنایی قبلی بیمار با پزشک از عوامل تعیین کننده در نحوه ی تعامل با پزشک باشند. بررسی مصاحبه ها از بُعد انتقادی و از لحاظ تجلی قدرت در گفتمان نیز نشان می دهد که در مجموع، این واقعیت که پزشکان، بسیاری از بخش های مکالمه با بیماران را از طریق پرسیدن سوال های"آری/نه" کنترل می کنند و تصمیم گیرنده ی اصلی هستند، در واقعِ امر، مبین دسترسی آن ها به منابع قدرت اجتماعی از جمله موقعیت، تحصیلات و دانش پزشکی و عدم تقارن در این گفتمان است.