نخستین حکومتی که در ایران بر پایه ی مذهب شکل گرفت، سلسله ی ساسانیان بود. با توجه به رسمیت یافتن دین زرتشتی بوسیله ی اردشیر بابکان، پایه های قدرت دین استوار گشت و کسب قدرت و شکل گیری نهاد دین آغاز شد. هرچند در دورانی خاص، اتحادی بین دو نهاد حاکمیت و دین، دیده می شود، اما در بیشتر موارد، شاهد تضاد بین آنها نیز هستیم. توجه به بروز این اختلافات و علل بوجود آورنده ی آنها از جمله مسائلی است که به آن پرداخته شده است. پاسخ به پرسش هایی که چرا با توجه به ساختار مبتنی بر اتحاد دین و دولت، این اتحاد همواره روند یکنواختی نداشته است و قدرت شاهان وقتی به اوج خود می رسید که قدرت بزرگان و روحانیون زرتشتی کاهش می یافت و برعکس زمانی به نقطه ی ضعف می رسید که قدرت و حاکمیت در دست روحانیون و اشراف بود. بررسی جایگاه روحانیون در عصر ساسانی، مبانی قدرت شاهان و رویدادهای داخلی و خارجی در این دگرگونی ها تأثیر زیادی داشته است. به طور کلی سراسر دوره ی ساسانی پوشیده از کشمکش و تضاد، بین دو نهاد دین و دولت بوده است. برای بررسی این روند ریشه های قدرت و مشروعیت هر یک از دو نهاد، مورد بررسی قرار گرفته تا دلایل آن مشخص شود. در این پژوهش تعاملات ، تضادها و ریشه های آن مورد توجه قرار گرفته است. کلید واژه ها: ساسانیان، آیین زرتشت، روحانیون زرتشتی، تنسر، کرتیر، آذرباد مهراسپندان، تضاد و تعامل دین و سیاست، مانویت، مزدکیان، مکتب شیز، مکتب استخر