فسفر یکی از عناصر ضروری مورد نیاز گیاه است. پایین بودن کارایی مصرف فسفر در خاکهای آهکی یکی از مشکلات مزارع تولید گندم در سراسر جهان می باشد. بازدارنده های نیترات سازی ترکیباتی هستند که اکسایش زیستی یون آمونیوم (nh4+) به نیتریت (no2-) را بواسطه کاهش فعالیت باکتری نیتروزموناس به تأخیر می اندازند. کاربرد بازدارنده های نیترات سازی در خاک می تواند با اسیدی کردن ریزوسفر، منجر به افزایش حلالیت فسفر و افزایش جذب آن از خاک شود. این پژوهش به منظور بررسی تأثیر کاربرد بازدارنده نیترات سازی 3 و 4 دی متیل پیرازول فسفات (dmpp) بر رشد، عملکرد و کارایی مصرف فسفر در گندم بهاره (triticum aestivum l.) رقم پیشتاز در سال 1389 در دانشگاه شهرکرد انجام شد. آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با دو عامل نوع کود نیتروژنه و سطوح مختلف فسفر با سه تکرار در دو خاک با کربنات کلسیم معادل بالا و پایین (به ترتیب کوهرنگ یک و کوهرنگ دو) انجام شد. نوع کود نیتروژنه شامل پنج سطح بود که عبارت بودند از: 1- شاهد، 2 و 3- کود سولفات آمونیوم با و بدون بازدارنده نیترات سازی dmpp و 4 و 5- کود سولفات نیترات آمونیوم با و بدون بازدارنده نیترات سازی dmpp. سطوح فسفر نیز شامل چهار سطح صفر، 30، 60 و 90 میلی گرم فسفر بر کیلوگرم خاک بود. نتایج نشان داد کاربرد بازدارنده ی نیترات سازی dmpp بخصوص همراه با کود سولفات نیترات آمونیوم منجر به افزایش معنی دار (05/0p<) ارتفاع گیاه و وزن هزار دانه در هر دو خاک کوهرنگ یک و دو و همچنین افزایش معنی دار تعداد کل دانه در هر گلدان در خاک کوهرنگ یک شد. کاربرد بازدارنده با کود سولفات نیترات آمونیوم در سطح 90 میلی گرم بر کیلوگرم فسفر، در خاک کوهرنگ یک، منجر به افزایش معنی دار عملکرد بیولوژیک و عملکرد دانه ی گندم به ترتیب به مقدار 3/51 و 7/41 درصد و در خاک کوهرنگ دو نیز منجر به افزایش 4/8 درصدی عملکرد بیولوژیک در مقایسه با تیمار مشابه ولی فاقد بازدارنده شد. بر اساس نتایج این پژوهش، در خاک کوهرنگ یک کاربرد بازدارنده با کود سولفات نیترات آمونیوم در سطح 30 میلی گرم در کیلوگرم فسفر منجر به افزایش کارایی زراعی فسفر اندام هوایی، کاه و کلش و دانه به ترتیب به میزان 5/17، 6/18 و 3/14 درصد و همچنین کارایی بازیافت فسفر اندام هوایی، کاه و کلش و دانه به ترتیب به مقدار 4/15، 9/12 و 8/17درصد در مقایسه با کود مشابه اما بدون بازدارنده شد. به طور مشابه در خاک کوهرنگ دو نیز کاربرد بازدارنده به همراه کود سولفات نیترات آمونیوم در سطح 90 میلی گرم در کیلوگرم فسفر منجر به افزایش کارایی زراعی فسفر اندام هوایی و کاه و کلش به ترتیب به میزان 6/13 و 3/16درصد و همچنین کارایی بازیافت فسفر اندام هوایی و کاه و کلش به ترتیب به میزان 1/54 و 0/95 درصد در در مقایسه با کود مشابه اما بدون بازدارنده شد. بیشترین میزان کارایی فیزیولوژیک فسفر در خاک کوهرنگ یک، در اندام هوایی تیمار شاهد در سطح 90 میلی گرم در کیلوگرم فسفر و کمترین میزان آن در تیمار سولفات نیترات آمونیوم بدون بازدارنده در سطح 60 میلی گرم در کیلوگرم فسفر مشاهده شد. در خاک کوهرنگ دو، کاربرد بازدارنده، منجر به کاهش کارایی فیزیولوژیک فسفر در اندام هوایی گندم در هر دو تیمار سولفات آمونیوم و سولفات نیترات آمونیوم شد. در این میان کاربرد بازدارنده ی نیترات سازی dmpp منجر به کاهش کارایی فیزیولوژیک فسفر دانه ی گندم در هر دو خاک کوهرنگ یک و دو شد. بر اساس نتایج این پژوهش کاربرد بازدارنده نیترات سازی 3 و4 دی متیل پیرازول فسفات به همراه کود سولفات نیترات آمونیوم برای افزایش عملکرد و کارایی مصرف فسفر در گندم قابل توصیه است.