تفسیر عقلانی دیانت با هدف ایجاد هماهنگی و سازگاری میان اسلام با اندیشه های نوگرایانه و دموکراتیک غربی در گفتمان مشروطه خواهی نجم آبادی و نائینی به نظر می رسد مهم ترین تلاش صورت گرفته در قالب نظم گفتمان مشروطه خواهی باشد که رساله حاضر درصدد برآمده تا ابعاد مختلف آن را بازنمایی و تحلیل کند. غیریت سازی در رابطه گفتمان های رقیب، مفصل بندی هر یک از گفتمان های مخالف و اجرای تجربی تحلیل انتقادی فرکلاف در سطوح سه گانه متن، کردار گفتمانی و کردار اجتماعی بخشی از ابتکارات به عمل آمده در این پژوهش هستند. ماحصل بررسی مزبور اجمالاً این است که؛ شیخ هادی نجم آبادی و علامه نائینی هر یک با مبانی نظری و روش شناسی مختلف و به گونه ای متفاوت از یکدیگر قادر به حل تعارضات ناشی از مدرنیته و مدنیّت غربی با شریعت اسلام بوده اند. بر این اساس، رویکرد عقل گرایانه نجم آبادی را می توان در پیوستگی و تأثیرگذاری بر گفتمان های خردگرایی مدرن ارزیابی نمود در حالی که تفسیر عقلانی دیانت در اندیشه فقهی نائینی دارای بیشترین هم پیوندی و ارتباط با گفتمان های خردگرایی سنتی (فقهی) معاصر است، مبحثی که البته می تواند موضوع رساله ای مستقل باشد

هدف این پژوهش ریشه یابی علت ناکامی مشروطه خواهان در دستیابی به آرمان های خویش و برنامه های دولت مشروطه است. انقلاب مشروطه که پس از مدت به نسبت کوتاهی از مبارزات مردم به ثمر نشست، پس از چندی گرفتار ناملایمات شده و در رسیدن به اهداف خود ناکام ماند. نظر به اینکه در دوره ی زمانی انقلاب مشروطه، ایران مدتی بود که در نظام جهانی ادغام شده بود، بنابراین درک تحولات داخلی آن بدون درک تحولات نظام بین الملل، اگر غیر ممکن نباشد، کاری دشوار خواهد بود. به این ترتیب با نگاهی به وضعیت نظام جهانی در آن مقطع تاریخی به تبیین تحولات انقلاب مشروطه می پردازیم. برای اینکه در دام توطیه محوری گرفتار نشویم، چهارچوب نظری کلانی را با عنوان نظریه ی نظام جهانی برگزیدیم تا در چهارچوب این نظریه با تکیه بر تحولات ساختاری درنظام بین الملل، رویدادها و حوادث پس از انقلاب را تا زمان جنگ جهانی اول و شکست برنامه های مشروطه خواهان است، با این فرضیه پیش می رویم که علت این شکست ها، تحولات ساختاری در نظام جهانی و به کلام دیگر کنار کشیدن انگلیس از نقش حمایتگری انقلاب و باز گذاشتن دست روسیه ی تزاری و گاهی همراهی برای سرکوبی این جنبش بوده است. همچنین این پژوهش از قسمتی به عنوان مطالعه ی موردی تشکیل یافته است که در ارتباط با فرضیه ی اصلی پژوهش بوده و یکی از کانون های مقاومت آزادی خواهان یعنی مشهد را که به دست روسیه سرکوب شد، بررسی می کند. بر این اساس این پژوهش بعد از کلیات و پیشینه از پنج فصل تشکیل شده است که در قالب دو بخش ارایه می شود: بخش اول : نظام بین الملل و انقلاب مشروطه ایران -نظریه ی نظام جهانی -انقلاب مشروطه ی ایران و وضعیت نظام بین الملل -دخالت ها ی روسیه تزاری در انقلاب مشروطه بخش دوم : انقلاب مشروطه در مشهد و کارشکنی های روسیه تزاری -مشهد در انقلاب مشروطه -دخالت های روسیه ی تزاری در مشهد