چکیده از آغاز شکل گیری ادب فارسی تا سده ی ششم قالب قصیده صدر نشین همه ی قالب های شعری وبازار قصیده سرایی گرم ترین بازر شعر وشاعری بود. در نخستین ادوار شعر فارسی ، معانی غزلی در کنار اشعار ستایشی و یا در مقدمه ی آنها آورده شده است. غزل فارسی که در اوایل سده ی چهارم هجری شکل گرفت؛ در ابتدا ساده و در وصف موضوعی تغزلی بود . در قرن ششم دستخوش تطور شد ؛ این دوره ، زمان رونق غزل و تبدیل آن به مهم?ترین سیاق شعر غنایی بود . غزلسرایانی چون سنایی و انوری در پیشرفت غزل سهم ارزنده ای داشتند. یکی از راه?های تحول و در ضمن ، پیچیده شدن مطالب غزل ، گرایش آن به تصوف و استقبال از اندیشه های عرفانی بود. شاعران قرن ششم غزل را از یک دستی و سادگی آغازین بیرون آوردند و به آن، ظرافت و ایهام بخشیدند. رواج غزل عرفانی به معنای آن نبود که غزل تغزلی یا احساسی رونق خود را از دست داده است ؛ این?گونه غزل نیز رشد می کرد و به حکم سرشت درونی خود و شرایطی که پذیرای آن بود راه تکامل می پیمود . این نوع غزل در سروده های انوری رشدی تازه یافت و در غزل سعدی به تحول و کمال رسید. براثر عواملی همچون رواج تصوف و عرفان و حمله اقوام مهاجم و عوامل تاریخی، سیاسی، اجتماعی و جغرافیایی غزل دستخوش تحول گردید و از سادگی و واقع گرایی و خردگرایی نخستین به درآمد.ودر مسیر جدیدی قرار گرفت و در حافظ و مولانا به اوج خود رسید. هر کدام از شاعران غزلسرای ما نیز در تحول فکری و رونق غزل سهمی عمده داشته اند. در این رساله سعی می کنیم که تأثیر عوامل مختلف و همچنین نقش شاعران شاخص در تحول فکری غزل در دو سبک خراسانی و عراقی را بررسی کنیم. کلمات کلیدی: غزل- شاعران شاخص- تحول فکری- سبک خراسانی و عراقی- عوامل سیاسی،تاریخی،اجتماعی.