به منظور ارزیابی تحمل گیاه گل گاوزبان (echium amoenum mey & fisch) به تنش های خشکی و شوری، تحقیقی در آزمایشگاه و گلخانه تحقیقاتی پژوهشکده گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی در سال 1388 در چهار آزمایش جداگانه اجرا شد و اثرات تنش شوری و تنش خشکی در مراحل گیاهچه و رشد رویشی بررسی گردید. این آزمایش ها در قالب طرح آماری کاملاً تصادفی و در چهار تکرار انجام شد. دو آزمایش اول در شرایط آزمایشگاه و در پتری دیش انجام گردید. در آزمایش اول به منظور مطالعه تأثیر تنش خشکی بر جوانه زنی گیاه، اثر سطوح مختلف پتانسیل اسمزی ناشی از پلی اتیلن گلیکول 6000 (شامل پتانسیل صفر یا آب مقطر، 3-، 6-، 9- و 12- بار) بر درصد و سرعت جوانه-زنی، طول و وزن تر و خشک ریشه چه و ساقه چه مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج نشان داد تیمارهای خشکی بر مولفه های جوانه زنی تأثیر معنی دار (01/0p<) داشت و با کاهش پتانسیل اسمزی آب و افزایش خشکی، جوانه زنی و رشد گیاهچه (طول و وزن ریشه چه و ساقه چه) کاهش یافت. جوانه زنی در پتانسیل اسمزی معادل 9- بار بسیار ناچیز بود و در پتانسیل 12- بار کاملاً متوقف شد. البته درصد جوانه زنی بذرهای گل گاوزبان در پتانسیل 6- بار قابل توجه (75/23% تقریباً 50% تیمار شاهد) بود. در آزمایش دوم، تأثیر تنش شوری بر جوانه زنی و رشد گیاهچه گیاه گل-گاوزبان بررسی گردید. به منظور اعمال تیمارهای شوری از نمک های کلرور سدیم (nacl) و کلرورکلسیم (cacl2) با نسبت اکی والان یکسان استفاده شد. تیمارهای آزمایش شامل سطوح مختلف شوری با پتانسیل اسمزی شاهد، 3-، 6-، 9- و 12- بار بود. نتایج نشان داد که سطوح مختلف شوری بر مولفه های جوانه زنی تأثیر معنی داری(01/0p<) داشته است و همگام با افزایش سطح شوری، میزان و سرعت جوانه زنی و رشد گیاهچه (طول و وزن تر و خشک ریشه-چه و ساقه چه) کاهش یافت. اگرچه بذور گل گاوزبان تا شوری سطح 12- بار محلول nacl+cacl2 به میزان20% جوانه زنی داشتند. مرحله ی بعدی تحقیق در شرایط گلخانه و در دو آزمایش جداگانه شامل بررسی اثر تنش خشکی و شوری بر خصوصیات کمی و کیفی گیاه گل گاوزبان اجرا گردید. در آزمایش سوم، اثر سطوح مختلف تنش خشکی بر خصوصیات مورفولوژیکی و فیزیولوژیکی گیاه بررسی شد. جهت اعمال تیمارهای تنش خشکی از کشت مستقیم بذرها در گلدان و اعمال تنش خشکی به روش وزنی استفاده شد. به منظور تعیین میزان آب قابل دسترس خاک، حدود رطوبتی ظرفیت زراعی و نقطه پژمردگی دائم در خاک مورد آزمایش تعیین گردید. سپس وزن هر گلدان برای چهار تیمار، آبیاری در حد ظرفیت زراعی به عنوان تیمار شاهد و آبیاری پس از تخلیه 25، 50 و 75 درصد آب قابل استفاده گیاه جهت اعمال تیمارهای تنش محاسبه گردید. شش هفته بعد از اعمال تنش خشکی از هر گلدان نمونه -برداری گردید و طول ریشه، طول و عرض برگ، وزن تر و خشک ریشه و اندام هوایی، میزان پرولین و قندهای محلول کل برگ، موسیلاژ و خاکسترکل در گیاه اندازه گیری شد. نتایج نشان داد اعمال تنش خشکی موجب کاهش تمام خصوصیات مورفولوژیکی (به استثناء طول ریشه) نسبت به تیمار شاهد گردید (05/0 .(p?بررسی اثر تنش خشکی بر خصوصیات کمی گیاه نیز نشان داد که با افزایش سطوح تنش خشکی (کاهش آب قابل دسترس) میزان قندهای محلول، پرولین و خاکسترکل گیاه بیش از مقدار شاهد بوده و نسبت به شاهد اختلاف معنی داری نشان داده اند. بیشترین میزان موسیلاژ در تیمار شاهد مشاهده گردید و با افزایش شدت تنش از میزان آن به طور معنی داری کاسته شد. در آزمایش چهارم، تأثیر شوری آب آبیاری بر برخی خصوصیات مورفولوژیکی و فیزیولوژیکی این گیاه ارزیابی شد. در این آزمایش اثر سطوح مختلف شوری شامل شاهد یا آب معمولی (با شوری 48/0 دسی زیمنس بر متر) و سطوح شوری 3، 6، 9 و12 دسی زیمنس بر متر ناشی از آب شور طبیعی بر طول و عرض برگ، طول ریشه، وزن تر و خشک ریشه و اندام هوایی، میزان پرولین و قندهای محلول کل برگ، موسیلاژ، خاکستر کل و همچنین میزان جذب یون های na+، k+، ca2+، mg2+، cl- در ریشه و اندام هوایی این گیاه در مرحله ی رشد رویشی در شرایط گلخانه مورد ارزیابی قرار گرفت. به منظور اعمال تیمارهای شوری از آب شور طبیعی با هدایت الکتریکی690 دسی زیمنس بر متر استفاده شد. آب شور طبیعی از دریاچه حوض سلطان در استان قم تهیه شد و تیمارهای آب شور از رقیق کردن آب شور طبیعی مذکور بدست آمدند. گلدانها پس از آماده سازی و کشت بذور، با آب شور در تیمارهای شوری و با آب معمولی در تیمار شاهد تا مرحله ی شش برگی شدن آبیاری گردیدند. شش هفته بعد از اعمال تنش شوری، از هر گلدان نمونه برداری گردید و خصوصیات مورد نظر اندازه گیری گردید. نتایج نشان داد که شوری موجب کاهش معنی دار خصوصیات مورفولوژیک مورد مطالعه شده است. بیشترین میزان تمامی صفات مورفولوژیک در تیمار 3 دسی زیمنس بر متر مشاهده شد، اگرچه اختلاف معنی داری را با تیمار شاهد نشان نداد. بررسی اثر تنش شوری بر خصوصیات کمی گیاه نشان داد، غلظت پرولین، قندهای محلول کل و همچنین خاکسترکل گیاه با افزایش شوری به طور معنی داری در مقایسه با شاهد افزایش یافت. در حالیکه میزان موسیلاژ با افزایش شوری روند کاهشی نسبت به تیمار شاهد نشان داد. همچنین مشاهده گردید افزایش سطوح شوری باعث کاهش غلظت k+، ca2+، mg2+ در ریشه و اندام هوایی گیاه گل گاوزبان نسبت به تیمار شاهد گردید (05/0 .(p?در مقابل، همگام با افزایش شوری غلظت na+ و cl-در ریشه و اندام هوایی به طور معنی داری افزایش یافت.