چکیده: در فصل اول این رساله (کلیات) کوشش به عمل آمده است جهت بررسی سیر تحول داستان شیرین و فرهاد در متون نظم بعد از نظامی ابتدا به طور مختصر، به ذکر شاعرانی که به نظم این مثنوی اهتمام ورزیده اند پرداخته شود، و پس از آن آثار چاپ شده پس از نظامی که به نظم داستان خسرو و شیرین همت گماشته اند بررسی شود. از میان شاعران آثار نظامی گنجوی، امیرخسرو دهلوی، عارف اردبیلی، سلیمی جرونی، وحشی بافقی، وصال شیرازی، صابرشیرازی، هاتفی خرجردی و شعله نیریزی انتخاب گردید و مختصری از زندگینامه و احوالات این شاعران ذکر شد. در فصل دوم این رساله به منظور آشنایی خوانندگان این پایان نامه با تفاوتهای هر داستان نسبت به اثر نظامی چکیده ای از همه آثار ذکر گردید و در فصل سوم به تحلیل شخصیت های (خسرو، شیرین و فرهاد) پرداخته شد. در این بخش پیش نمونه، نوع شخصیت از نظر تطابق با معیارهای شخصیت پردازی و ویژگیهایی که هر شاعر از این سه شخصیت عنوان کرده است مورد بررسی قرار گرفته است. پس از آن به بررسی صورخیال هریک از شاعران اهتمام ورزیده شد. زیرا این رساله به دو بخش چه گفته اند و چگونه گفته اند تقسیم می شود. در فصل سوم که شامل چگونه گفته اند هاست، علاوه بر صور خیال هریک از شاعران، موسیقی شعر، گفتگو از منظر شیوه های توصیف شخصیت و غیره مورد بررسی قرار گرفته است. در فصل چهارم به نتیجه گیری فصول پیشین پرداخته شده و پس از آن منابع و مآخذ رساله ذکر گشته است.