در قرن چهارم هجری دو پایتخت جهان اسلام یعنی بغداد و قرطبه، از لحاظ فرهنگ و تمدن به اوج شکوفایی خود رسیدند. در هر دو پایتخت جهان اسلام، یکسری عوامل، زمینه ساز رشد و ترقی فرهنگ و تمدن گشتند و شباهتها و تفاوتهایی در سیر پیشرفت آنان وجود داشت. از جمله عوامل پیشرفت آنان، وجود حاکمان قدرتمند، ساخت مراکز تمدنی توسط آنان، حمایت از دانشمندان وغیره می باشد، که این عوامل بیانگر شباهت های آن دو است. اما تفاوت این دو پایتخت بیش از هر چیز در بخش علمی و فرهنگی نمود پیدا می کند، به گونه ی که نتیجه ی حاصل از بررسی شمار دانشمندان و آثار تالیف شده، نشان از ترقی بیشتر بغداد، تقریبا در همه ی علوم نسبت به قرطبه بوده، که از جمله عوامل موثر در ایجاد این تفاوت، بهره گیری بغداد از میراث تمدن عظیم ایران، مرکزیت وی در جهان اسلام، دوری قرطبه از مرکز اصلی اسلام و وسعت کمتر قرطبه نسبت به بغداد می باشد. در دیگر مسائل فرهنگی و تمدنی، از جمله آداب و رسوم و مراکز تمدنی نیز تفاوتها و شباهتهاییی وجود داشت، که از دلایل شباهتهای ایجاد شده، به ویژه در بخش آداب و رسوم می توان به مشترکات بسیاری با ایرانیها اشاره نمود و در بخش معماری، از وجود تاثیرات ساسانیان بر بغداد و امویان بر قرطبه می توان سخن گفت. در این پژوهش به منظور بررسی مقایسه ی عوامل تاثیرگذار بر سیر تحولات علم و فرهنگ این دو پایتخت اسلام، جداولی نیز در این رابطه تنظیم شده است، که شامل شمار دانشمندان و آثار تالیف شده در علوم مختلف می باشد. کلیدواژه ها: فرهنگ، تمدن، بغداد، قرطبه، عضدالدوله، حکم مستنصر.