پژوهش حاضر، قصد دارد ابعاد مختلف « سکوت و سخن » را به عنوان یکی از مبادی سلوک اخلاقی و عرفانی در منظومه ی زبانی و فکری سنایی غزنوی بکاود و از آنجا که در آثار عرفانی و حکمی، پیش از سنایی نیز از این مسأله سخن رفته و بویژه "ملامتیّان " روی آن تأکید کرده و در آن موشکافی ها نموده اند، به میراث عرفانی قبل از سنایی نیز، به منزله ی آبشخورهای اصیل و نخستین این اندیشه توجّه شده است. ما سکوت و سخن را در دو حوزه ی «اخلاق» و «عرفان» بررسی کرده ایم . دو حوزه ای که در عین استقلال ، ارتباط بسیار نزدیکی با یکدیگر دارند . در کتابهای اخلاقی و تعلیمی و حکمی به مواضع سکوت و سخن، آفات زبان، فواید خاموشی و مباحثی از این دست اشاره شده است. در سنّت عرفانی، موضوعاتی همچون دعوی و معنی سالکان طریق، آشکار کردن یا پنهان نمودنِ کشف و کرامات، ذکر و مراتب آن، عجز عقل از شناخت خدا، زبان دین و بیان ناپذیری تجارب عرفانی، زبان بشر و تشبیه و تنزیّه خدا و پاره ای مباحث دیگر مطرح شده، که جوانب گوناگون این تحقیق را دربر می گیرند و پیوند تنگاتنگی با آن دارند. در میان شاعران عارف، سنایی نخستین کسی است که با تکیه بر اندیشه های "ملامتی و قلندری" به "سکوت و سخن" در معنای وسیع آن توجّه کرده و مخاطب خود را به ترک دعوی و حرکت به سوی صدق و اخلاص و معنی و خاموشی فراخوانده است و حقیقت رهایی و رستگاری واقعی را در "خاموشی" می داند. اندیشه ای که پس از سنایی نیز استمرار یافت و جلوه هایی از آن پس از آنکه در زبان سنایی درخشندگی و برجستگی ویژه ای پیدا کرد، در آثار شاعران عارف و اخلاق گرایی همچون عطّار و مولوی و سعدی، مجال بروز و ظهور یافت.