گیاهان سرده گاوزبان (echium) اعضای تیره بزرگ گل گاو زبان (boraginaceae) هستند. سرده گاو زبان در ایران دارای 4 گونه است. گیاهان گاوزبان از گیاهان دارویی شناخته شده می باشند که سال هاست مورد استفاده عموم قرار می گیرند. از ترکیبات با ارزش دارویی گیاهان این سرده می-توان اسید های چرب غیر اشباع مهم مانند گاما لینولنیک اسید (gla) و استئاریدونیک اسید (sda) و فیتواسترول هایی از جمله کمپسترول و بتا-سیتواسترول و ترکیبات آنتی اکسیدان را نام برد. از آنجایی که اهمیت ترکیبات فوق الذکر در صنایع داروسازی وآرایشی کاملا شناخته شده است، هدف عمده در پژوهش حاضر مطالعه و سنجش کمی و کیفی اسید های چرب، فیتواسترول ها و تعیین مقدار فنل و فلاوونوئید تام و همچنین بررسی فعالیت آنتی اکسیدانی عصاره سه اندام مختلف (بذر، برگ وساقه) از دو گونه گاوزبان ایران بوده است. شش جمعیت از دو گونه وحشی گاوزبان ایران (گاوزبان ایرانی و گاوزبان ایتالیایی) از زیستگاه طبیعی رویش آن ها جمع آوری گردید و اندام های مختلف آن ها برای بررسی ترکیبات نام برده و مقایسه آن ها با گونه دارویی تیره گل گاوزبان، گاوزبان اروپایی (borago officinalis) استفاده شد. روغن اندام های مختلف این گیاهان بعد از فریزدرای شدن و پودر شدن با آسیاب، با استفاده از n-هگزان نرمال استخراج و بعد از صابونی و متیله کردن اسیدهای چرب، بررسی آن ها به روش های gc و gc-ms انجام شد. پس از استخراج فیتواسترول های آزاد و همیوغ با استفاده از حلال های مناسب و مشتق سازی ، آنالیز آن ها به روش gc انجام شد. سنجش مقدار فنل تام و فلاوونوئید ها در اندام های مختلف به روش طیف سنجی نوری انجام شد و فعالیت آنتی اکسیدانی نمونه ها به روش های rsc و frap مورد بررسی قرار گرفت. نتایج حاصل از بررسی ها نشان داد که مقدار gla و sda به ترتیب در بذر-ها، برگ ها و ساقه های گونه های گاوزبان ایران با مقادیر گزارش شده در گونه های غیر ایرانی قابل مقایسه می باشد و حتی در مواردی از ارزش بالاتری نیز برخوردار است. بیشترین مقدار gla و sdaبه ترتیب با 79/9% و 45/12% در گاوزبان اروپایی جمعیت کلیبر به دست آمد. از آنجایی که در مورد فیتواسترول ها در سرده گاوزبان تاکنون گزارشی ارائه نشده است، نتایج پژوهش حاضر اولین گزارش مقایسه ای فیتو استرول ها در گاوزبان ها می باشد و بیشترین مقدار فیتواسترول به ترتیب در بذر ها، برگ ها و در نهایت در ساقه ها به دست آمد. مقدار بتا-سیتواسترول در تمام اندام ها بیشتر از 60% مقدار فیتواسترول تام برآورد شد. از نظر فعالیت آنتی اکسیدانی نیز به ترتیب بذر ها، ساقه ها و برگ ها بیشترین فعالیت را دارا بودند. بالاترین مقدار بازدارندگی dpph (67/76%) در بذر گاوزبان ایرانی جمعیت بهشهر مشاهده شد. بررسی تیمار و پیش تیمار های مختلف فیزیکی وشیمیایی بر روی بذر های این گیاه، جوانه زنی آن مورد بررسی قرار گرفت. بهترین نتایج جوانه زنی(5%) برای بذر های سترون در بستر های ماسه و خاک-پرلیت تحت پیش تیمار های سرما و جیبرلین حاصل شد.