چکیده در این تحقیق، از صفات مورفولوژیکی و الگوی الکتروفورزی پروتئین های ذخیره ای بذر برای بررسی تنوع ژنتیکی در تعداد 11 جمعیت اسپرس onobrychis sativa استفاده شد. آزمایش مزرعه ای در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در دو تکرار در ایستگاه تحقیقات البرز کرج انجام شد و پارامترهای جوانه زنی بذر در آزمایشگاه مورد ارزیابی قرار گرفتند. براساس تجزیه واریانس بر روی صفات مرتبط با جوانه زنی، تفاوت معنی داری بین ژنوتیپ های مختلف اسپرس مشاهده شد. نتایج تجزیه همبستگی نشان داد که عملکرد علوفه با زمان گلدهی، تعداد ساقه و ارتفاع گیاه رابطه ای مثبت و معنی دار داشت. عملکرد بذر نیز با شادابی گیاه، طول گل آذین، عملکرد علوفه و ارتفاع گیاه رابطه ای مثبت و معنی دار داشت. براساس نتایج تجزیه خوشه ای ژنوتیپ ها در 2 گروه قرار گرفتند. در مقایسه بین جمعیت های دو گروه به روشt استیودنت جمعیت های موجود در کلاستر 1 دارای عملکرد بذر بیشتری بودند در حالیکه از لحاظ خصوصیات جوانه زنی بذر از قبیل سرعت جوانه زنی، درصد جوانه زنی، طول ریشچه، طول گیاهچه، نسبت ریشچه به ساقچه و شاخص بنیه بذر جمعیت های کلاستر 2 دارای میانگین بیشتری بودند. از الکتروفورز پروتئین های کل گیاهک برای تنوع ژنتیکی استفاده شد. 46 باند بدست آمد. تعدادی از باندها در همه جمعیت ها مشترک بودند. درحالی که تعدادی مخصوص یک جمعیت خاص بودند. باندها در محدوده وزن ملکولیkda 272-29 قرار گرفتند. بر اساس وجود باند (عدد یک) و عدم وجود (عدد صفر) در فواصل مختلف نسبت به تشکیل ماتریس داده ها اقدام گردید و با انجام روش های آماری بر روی داده ها این نتایج به دست آمد. متفاوت بودن الگوی پروتئین های ذخیره ای بذر، تنوع در جمعیتها را به اثبات رساند. بیشترین تعداد باند پروتئینی مربوط به جمعیتهای کرج (با 39 باند)، اصفهان و گرگان(آ) (با 37 باند) و کمترین تعداد مربوط به جمعیت گلپایگان (با 32 باند) بود. بر اساس نتایج تجزیه خوشه ای روی داده های مولکولی نیز جمعیتها در 2 گروه قرار گرفتند نتایج تجزیه واریانس مولکولی(amova) 21% تنوع بین جمعیت ها و 79% تنوع درون جمعیت ها را نشان داد. نتایج آنالیز مولکولی با فواصل جغرافیایی آنها منطبق نبود و نیز رابطه معنی داری بین تنوع مولکولی و مورفولوژیکی وجود نداشت. همبستگی بین ماتریس داده های مورفولوژیکی با صفات جوانه زنی بذر نیز منفی و از نظر آماری معنی دار بود در پراکنش جمعیت ها بر اساس 2 مولفه اول مطابقت خوبی بین تجزیه کلاستر و تجزیه به مولفه های اصلی در هر سه آزمایش (مزرعه ای، جوانه زنی و مولکولی وجود داشت).