عنوان پژوهش حاضر تاریخ تشیع قم از دوره مغول تا پایان صفویه است. سوال اصلی پژوهش از چگونگی وضعیت کلی تشیع قم در طی این قرون از قرن هفتم تا پایان دوره صفوی است. در فرضیه این پژوهش بیان شده که شیعیان قم از دهه سوم قرن هفتم تا اواسط قرن هشتم از جنبه های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی تغییر محسوسی نداشتند ولی از آن پس به یک نشاط و رونق گسترده ای دست یافتند. برای دست یافتن به منظور اصلی این پژوهش چارچوب مفهومی در نظر گرفته شد که هر کدام از مفاهیم سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی را مورد بررسی قرار دهد و مفهومی را که با این پژوهش سازگارتر است ارائه دهد. سپس بر طبق سوالات فرعی پژوهش چهار فصل برای این پژوهش در نظر گرفته شد. در فصل اول که مربوط به اوضاع سیاسی شیعیان قم از قرن هفتم تا پایان دوره صفوی است از خاندان ها و شخصیت های مقتدر سیاسی قم و حاکمان و امرای این شهر و توجه حکومت مرکزی به این شهر و اقدامات و فرامین آنها در طی چند سند مکتوب یاد شده است. در فصل دوم که اوضاع اجتماعی شیعیان قم از قرن هفتم تا پایان دوره صفوی است از خاندان ها و شخصیت های پرنفوذ اجتماعی چون دعویدار، رضوی و فتحان یاد شده است. بحث اوقاف و بحث هایی پیرامون اوقاف و محتوای اسنادی که در قسمت اوضاع سیاسی از آنها یاد شده در این فصل مورد تحلیل و بررسی قرار می گیرد. در فصل سوم که اوضاع فرهنگی شیعیان قم از قرن هفتم تا پایان صفویه است وضعیت مذهبی، اعتقادی، علمی، ادبی و هنری شیعیان قم مورد بررسی قرار گرفته از عالمان بسیاری یاد شده که در گسترش و ارتقاء سطح علمی شیعیان قم نقش بسیاری داشتند از شعرای قمی که در دربار صفوی و قبل از صفوی در دربار ترکمانان حضور داشتند یاد شده است. از مساجد، مدارس و معماری بناهای شیعه در قم مطالب مناسبی آورده شده است. در فصل چهارم که اوضاع اقتصادی شیعیان قم از قرن هفتم تا پایان دوره صفوی را بیان کرده است از کشاورزی و صنایع مردم شیعه قم یاد کرده است. در بخش کشاورزی از محصولات گسترده و فراوان شهر و صدور آن به شهرهای دیگر سخن به میان آمده و صنایع متعدد این شهر و صدور آن به شهرهای دیگر در این فصل آورده شده است. به طور کلی اوضاع سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی شیعیان قم پس از حمل? مغول تا بیش از صد سال از وضعیت مطلوبی برخوردار نبود و در رکود و ضعف شدیدی قرار داشت ولی از این مدت به بعد با حکومت خاندان صفی که از اقتدار خاصی برخوردار بودند وضعیت کلی شیعیان روبه بهود رفت به طوری که در زمان حکومت این خاندان شهر قم یکی از شهرهای مهم آن دوران تلقی شد و از دوران حکومت این خاندان بهبود اوضاع کلی قم شروع شد و بهتری ثمر? آن در دور? حکومت صفوی به بارنشست و اوضاع کلی قم در این دوران از وضعیت بسیار خوبی برخوردار شد.

جهان هر روز مرحله ای تازه و فضایی جدید را تجربه می کند. این حال و هوای نو تنها خاص محیط های اجتماعی و علوم تجربی نیست، بلکه فضای دین و مذهب را نیز احاطه کرده است.در جریان این نو شدن، شیعه پژوهی نیز جایگاه ویژه ای یافته و توجه بسیاری از اندیشمندان را به خود جلب کرده است. در این میان،آگاهی از دیدگاه پژوهشگران دنیای غرب در خصوص تشیع از آن جا که از بیرون به آن می نگرند جالب و در عین حال می تواند یاری گر شیعه پژوهان حقیقت-طلب باشد، چراکه به یقین بررسی عادلانه و منطقی آراء و نظرات گوناگون می تواند در نهایت حقیقت راستین را به مرحله ظهور و بروز برساند. باید گفت در قافله مستشرقان شیعه پژوه،ویلفرد مادلونگ به سبب سابقه کاری و آثارش، برجسته و موردتوجه است. لذا نگرش های شیعه پژوهی وی و تأثیر آن بر شیعه پژوهی سایر مستشرقان، محل توجه رساله حاضر واقع شده و این پژوهش در پی فهم چیستی دیدگاه وی درباره تشیع (با تکیه بر شیعه اثنی عشری) و چگونگی روش کار او در این حوزه است.از آن جا که پژوهش حاضر به روش اکتشافی عمل می کند؛ لذا فرضیه ای برای آن تعریف نشده است.گفتنی است برای دست یابی به خواسته ها و اهداف این رساله، مدخل های نوشته شده به وسیله مادلونگ در دائره-المعارف اسلام، و برخی دیگر ازآثار وی ترجمه و مورد بررسی و نقد واقع شد.آن چه در نهایت می توان گفت این است که وی درباره موضوعات مختلف مرتبط با تشیع اثنی عشری به شیوه ای علمی و غیرمتعصبانه به بررسی و بحث پرداخته و اطلاعات ارزشمندی ارائه نموده؛ البته در برخی موارد با نادیده گرفتن مسائل مهم، دچار اشتباه شده و مطالبی نادرست را به رشته تحریر درآورده است.به هر حال ،علی رغم تحقیقات به نسبت گسترده مادلونگ درباره شیعه اثنی عشری، در نهایت نمی توان به چهارچوب مشخصی درباره دیدگاه وی در رابطه با تشیع دست یافت. ولی باید گفت که این دانشمند آلمانی تبار با تلاش ها و تحقیقات ارزنده خود درباره اسلام و تشیع نقش مهمی در شناساندن تاریخ اسلام و مذاهب اسلامی ایفا کرده است

در این پژوهش به سیره اهل‏بیت علیهم‏السلام در زمینه ماندگاری و انتقال پیام عاشورا پرداخته می‏شود با این سوال که سیره اهل‏بیت علیهم‏السلام در زمینه ماندگاری و انتقال پیام عاشورا چگونه بود و از چه روش‏هایی در این زمینه استفاده می‏کردند؟ و در جواب سعی شده است که این مطلب با کمک شاخه‏ای از علوم اجتماعی یعنی دانش ارتباطات و با استفاده از مدل ارتباطی هایدر معروف به مثلث هایدر به دست بیاید. هایدر معتقد است که گونه مطلوب هنجارآوری توسط یک نوآور یا پیام‏فرست زمانی است که اضلاع سه‏گانه مثلث فرضی (یعنی پیام‏فرست، پیام و مخاطب) مثبت باشد و بدترین حالت زمانی است که منفی باشد. و ما در این پایان‏نامه فرض را بر این گرفته‏ایم که ارتباط میان پیام‏فرست و پیام، و پیام‏فرست و مخاطبان مثبت می‏باشد یعنی اهل‏بیت علیهم‏السلام خود در درجه اول نسبت به پیام عاشورا عامل بودند و همچنین ائمه اطهار علیهم‏السلام مورد اعتماد و وثوق مخاطبان خویش بودند به عنوان اینکه افرادی عالم و از فرزندان رسول‏خدا صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم می‏باشند و تمرکز ما بر روی سیره اهل‏بیت صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم و روش‏هایی که آنها در زمینه انتقال پیام عاشورا به مخاطبین انجام داده‏اند می‏باشد یعنی رابطه بین پیام و مخاطبین را می‏خواهیم مورد بررسی قرار بدهیم. هایدر می‏گوید: زمانی رابطه میان پیام و مخاطبان مثبت می‏باشد که پیام مطابق با نیازهای اساسی مخاطبان باشد لذا در این پژوهش این فرضیه مطرح شد که چون اهل‏بیت علیهم‏السلام از روش‏هایی استفاده می‏کردند که مطابق با نیازهای اساسی مخاطبان بوده است به همین دلیل در ماندگاری و انتقال پیام عاشورا موفق عمل کردند در نتیجه پی بردن به چگونگی انجام این کار و شناخت روش‏هایی که اهل‏بیت علیهم‏السلام برای رسیدن به این هدف بهره برده‏اند از اهمیت بسیار زیادی برخوردار می‏شود به همین لحاظ این پژوهش در قالب پنج فصلِ: 1ـ علم ارتباطات و الگوی ارتباطی هایدر 2ـ بحثی پیرامون سیره 3ـ پیام عاشورا از منظر امام حسین علیه‏السلام 4ـ روش‏های انتقال پیام عاشورا در سیره اهل‏بیت علیهم‏السلام 5ـ چگونگی و امکان الگوبرداری از سیره اهل‏بیت علیهم‏السلام در زمینه قیام عاشورا، مطرح گردید تا ما نیز با تأسی به سیره ایشان و الگوبرداری از آن و رسیدن به روشی نظام‏مند برای وصول به هدفِ ماندگاری و انتقال پیام عاشورا به منظور صیانت از آن و انتقال به آیندگان موفق عمل نماییم.

رساله پیش روی که عنوان آن «سقیفه در متون تاریخی فارسی قرون هشتم تا دهم هجری قمری» است، سوال اصلی خویش را این گونه مطرح کرده است که ماجرای سقیفه در نگرش مورخان قرن هشتم تا دهم چه بازتابی داشته است. در راستای سوال اصلی این رساله، فرضیه رساله بر این اصل استوار است که مورخان قرن هشتم تا دهم با اینکه در ظاهر نگاه های متفاوتی به سقیفه داشته اند ولی در مجموع نگرش آنان با تساهل و تسامح مذهبی همراه بوده است. برای اثبات این فرضیه، ضمن استفاده از روش سند پژوهی، رساله حاضر به یک مقدمه و چهار فصل تقسیم شده است. فصل نخست با عنوان «چیستی سقیفه و زمینه های پیدایش آن» به حوادثی که در اواخر حیات پیامبر رخ داده است می پردازد و سپس به ماجرای خود سقیفه و اجتماعی که منجر به انتخاب شدن ابوبکر و به فراموشی سپردن واقعه غدیر شد، اشاره دارد. در فصل دوم به اوضاع اجتماعی، سیاسی و فرهنگی قرن هشتم تا دهم هجری پرداخته می شود و فصل سوم به معرفی مورخان قرن هشتم تا دهم که راجع به سقیفه مطالبی آورده اند، اختصاص یافته و در نهایت در فصل چهارم گزارش های مورخان قرن هشتم تا دهم هجری راجع به سقیفه منعکس می شود که در واقع بازگو کننده سوال اصلی پژوهش است. آنچه که از رساله پیش رو و بررسی ها و پژوهش هایی که در آن انجام شده به دست می آید این است که اکثر مورخان قرن هشتم تا دهم هجری به مسئله سقیفه با رویکرد اهل تسنن نگاه می کردند و مسئله جانشینی امیرالمومنین علی(ع)در غدیرخم و بازتاب آن در گزارش های آن مورخان از سقیفه یا نادیده گرفته شد یا به نوعی به عنوان عقاید شیعه مطرح گردید. همچنین مسئله ی غدیر و ولایت امیرالمومنین علی(ع)دربرخی گزارش ها به عنوان محبت تفسیر شده است نه به عنوان ولایت سیاسی و حقوقی.

نهج البلاغه به عنوان یکی از منابع اسلامی در بردارنده ی گزاره هایی سودمند درباره ی تاریخ می باشد که با بررسی آن می توان به تدوین مبانی نظری و انتقادی تاریخ از منظر امام علی(ع) نائل آمد. این رساله بر همین مبنا به اندیشه ی تاریخی امیر مومنان(ع) توجه نموده و طی چهار فصل در پی تبیین دیدگاه فلسفی ایشان درحوزه ی تاریخ و فلسفه انتقادی آن برآمده است. بررسی یافته های تاریخی نهج البلاغه نشان می دهد که ایشان امکان دست یابی به حقایق را مسلم دانسته و بر همین مبنا یکی از ارکان یقین و معرفت را شناخت تاریخی می دانند که با روش انس با تاریخ و درون فهمی حاصل می شود. با اینحال ایشان نیز موانعی را برای دست یابی به حقیقت بر شمرده اند که وابستگی های عاطفی و فتنه های اجتماعی از موانع بیرونی و پیروی ازهوای نفس و شیطان به عنوان مانع درونی به حساب می آید. ایشان سمت گیری های عاطفی که سبب تحریف تاریخ شده است را از اصول مسلم عقیدتی، که به عنوان پیش داده های ذهنی مطرح است، تفکیک نموده اند. امکان دست یابی به حقیقت تاریخی، بستر مناسبی برای شناخت حقیقی سنن و کشف روابط علی و معلولی به وجود می آورد که امیرمومنان وجود قوانین تاریخی را با الفاظ گوناگون بیان نموده اند و بر همین اساس با تعمیم کلی و پیش بینی های آینده نگرانه گذشته را معیار سنجش امروز و آینده دانسته اند. ایشان درتبیین گزاره های تاریخی، تاریخ را به ابعاد مادی و ظاهری آن تقلیل نداده بلکه با تحلیل های فرامادی و غیر محصور در چارچوب های صوری تاریخ را دو لایه و واجد مفاهیم کلی تر دانسته اند. و در نهایت ایشان در مقام اثبات درستی گزاره های تاریخی، از ساز و کار ادبیات نگارشی با استفاده از وحی، عقلانیت و بلاغت بهره برده و با بهره گیری از منبع وحیانی و سخنان پیامبر و به کارگیری اسناد مکتوب و غیر مکتوب در صدد اعتبار بخشی به داده های تاریخی خویش برآمده اند. مفاهیم کلیدی: روش شناسی، حقیقت، عینیت، قانون مندی، استدلال تاریخی، نهج البلاغه امیر المومنین?.

چکیده عنوان پژوهش «خواجه نصیرالدین طوسی و اسماعیلیان نزاری» می باشد سوال اصلی این پژوهش «چگونگی ودلایل تعامل خواجه نصیر الدین طوسی و اسماعیلیان نزاری» است. آنچه به عنوان فرضیه پژوهش مطرح شد این است که «توانمندی و جایگاه علمی خواجه نصیرالدین طوسی باعث جلب او توسط اسماعیلیان نزاری و تعامل علمی و فرهنگی با ایشان شد». با توجه به اوضاع سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایران در آستانه حمله مغول؛ چهار قدرت سیاسی در مناسبات سیاسی آن دوران نقش داشتند؛ خوارزمشاهیان، خلافت عباسی، اسماعیلیان و مغولان. سیاست نامناسب سلطان محمد موجب حمله مغول به ایران شد و صدمات سنگینی به شهرها و مراکز علمی وارد کرد. و دستاوردهای علم و تمدنی که طی قرون متمادی بوجود آمده بود در معرض نابودی قرار داد. تنها دولتی که در مقابل مغولان مقاومت کرد اسماعیلیان بودند که بسیاری از مردم بی دفاع و علمای بزرگ را در قلاع مستحکم خود پناه دادند. از سوی دیگر سیاست تعصب مذهبی ترکان، عرصه را برای شیعیان امامیه تنگ کرده بود. با توجه به این مسائل خواجه نصیر که سرآمد علمای عصر خود بود با اطلاع از وضعیت علمی و امنیت موجود در قهستان و بنا به دعوت محتشم قهستان وارد جامعه اسماعیلی شد و با استفاده از این فرصت مناسب، از زمینه علم دوستی اسماعیلیان استفاده کرد و تألیفات گران سنگی را در رشته های مختلف علمی پدید آورد. و توانست از باقی مانده میراث علم و فرهنگ و تمدن کهن ایرانی اسلامی حراست کند که موجب آماده شدن شرایط حرکت شیعیان و احیای میراث تشیع و باروری آن شد.

چکیده خداوند انسان را اجتماعی آفریده است و انسان براساس مقتضای فطرتش، سعی در برقراری ارتباط با دیگران دارد. هدف از تحقیق حاضر، بررسی «دیدگاه قرآن در باره ارتباطات اجتماعی» بوده که تلاش شد تا با تکیه بر مدلی هنجاری و با استفاده از آموزه های قرآنی و یاری گرفتن از سایر منابع به دیدگاه روشنی نزدیک شویم. در این تحقیق ارتباطات میان فردی و اجتماعی انسان بنابرآموزه های قرآنی، از عصر پیدایش آن تا تحقق عملی آیات قرآن و در محدوده جغرافیایی انسانی و امتهایی که در قرآن از آنان یاد شده ، بدون ملاحظه زمان یا مکان و موقعیتی خاص مورد مطالعه قرار گرفته است. اساسی ترین منبع مورد استفاده در این تحقیق، قرآن بوده که به کمک تفاسیر و سایر منابع یاری رسان در فهم قرآن از جمله متون روایی و تاریخی مورد بررسی قرار گرفته است. در کنار آن از منابع مرتبط به دانش ارتباطات استفاده شده که نقش تعیین کننده ای در فهم مسایل ارتباطی داشته است. براساس آموزه های قرآنی، مهم ترین هدف در فراگرد ارتباطی، به کمال رساندن انسان بوده هر چند برای ارتباطات اجتماعی اهدافی آنی و میانی نیز در نظر گرفته شده است. ارتباطات اجتماعی در عین این که از ماهیتی تعاملی و محبت زا برخوردار بوده، در قالب عناصری چون پیام فرست، پیام و گیرنده، پیام و معنایی که در فراگرد به آن توجه می شود به دیگران منتقل می گردد. این ارتباطات بر پایه اصول ثابت و فراگیری بوده که با تغییر شرایط هویت خود را از دست نمی دهد. اصولی که به آن اشاره می گردد، خردورزی، عدالت ورزی،کرامت، خیر خواهی، حق طلبی، مهرورزی و اصلاح طلبی بوده و انسان بر پایه این اصول، می تواند با دیگران ارتباط برقرار کند. پژوهنده در این مختصر، توفیق یافت تا با استفاده از آموزه های قرآنی، مهارت های کلامی در ارتباطات اجتماعی را در قالب سخنرانی، مصاحبه، گوش دادن، اقناع و صراحت لهجه مورد بررسی قرار دهد؛ هم چنان که در پرتو مهارت های غیر کلامی، حالات مختلف چهره، زبان بدن، فاصله و قلمرو، لمس، محیط، ارتباطات آوایی، زمان و زبان اشیا مورد مطالعه و بررسی قرار گرفت. همچنین تلاش شد تا بنابرآموزه های قرآنی، عوامل آسیب زا به ارتباطات مورد بررسی قرار گیرند. از این رو در عامل محیطی به مواردی چون صدا، سرو صدا و مکان نامناسب اشاره شده و در عامل روانی مهم ترین امور روانی و اخلاقی آسیب زا به ارتباطات اجتماعی از جمله: کبر و غرور، بخل ورزیدن، تحقیر دیگران، تضییع حقوق ، نفاق، منفی نگری، بد خواهی، تمسخر، زشت گویی، خشونت، تند خویی و جهالت پرداخته شده است. همچنین در عامل فرهنگی به تقلید ناپسند و قهرمان سازی، و در عامل فیزیولوژی به اختلال هایی چون لکنت زبان که ناشی از نقصان عملکرد اعضای بدن پیام فرست و یا گیرنده می باشد اشاره شده است. کلید واژه ها: قرآن، اصول، ارتباطات، اجتماعی، مهارت، کلامی، غیر کلامی، آسیب شناسی

چکیده: پژوهش حاضر در راستای بیان زوایایی از زندگی فردی واجتماعی پیامبر با سوال اصلی: تغذیه و پوشش دردیدگاه و سیره ی پیامبر چگونه بود؟ مورد بررسی قرار گرفته؛ نویسنده با طرح سوال های فرعی که مشرف بر بخشها و فصول پژوهش است سعی نموده به صورت جزئی و با عناوین خاص موضوع را پی بگیرد. از اینروی دراین تحقیق،به مباحث ذیل به شیوه ی توصیف وتحلیل گزاره های روائی وتاریخی عطف توجه شده است : الف) بخش کلیات به بحث تحولات فرهنگی واقتصادی مربوط به دوره ی پیامبر در زمینه تغذیه و پوشش اختصاص یافته است؛ ب)دربخش دوم که به بحث دیدگاه نبوی درتغذیه مربوط است به اهمیت، انواع ،احکام ،آداب و بهداشت و وعده های تغذیه و خواص تغذیه ومسائل پیرامون پرداخته شده است.؛ ج)در بخش سوم به دیدگاه وسیره ی پیامبر در زمینه ی پوشش به مباحثی مانند: اهمیت ،ضرورت ،انواع ، رنگ ومسائل بهداشتی لباس عطف توجه شده است؛ د) هدف این پژوهش با تبیین سیره ودیدگاه دست یابی به اصول وضوابط تغییر ناپذیر بوده است ، اگرچه گاهی به صورت مستقیم این مباحث ارائه نشده ؛بلکه جهت دهی وهدف ارائه ی این ضوابط ثابت کاربردی بوده است؛ دربرخی موارد به جمع بندی وتبیین اصول اشاره شده ؛ مانند : بحث پوشش که درپایان به صورت دسته بندی شده بیان گردیده است؛ جزئی نگری درسیره پیامبر(صل الله علیه وآله) توجه به جامعیت وجاذبه های زیبای سیره ی آن حضرت است که این پژوهش سعی داشته به گوشه ای از این محورها بپردازد؛ امید است که راهی نوین فرا روی پژوهشگران ورویکردهای پژوهشی جدید درزمینه ی ابعاد زندگی پیامبر عظیم الشان اسلام (صل الله علیه وآله) ایجاد کرده باشد؛ تغذیه ، پوشش،سیره نبوی، دیدگاه ،صدراسلام،

پژوهش حاضر در پنج فصل به بررسی این موضوع پرداخته است که نقش سیاسی فرهنگی «آل طاووس» را در قرن هفتم و هشتم هجری قمری چگونه می توان تبیین کرد؟ در فصول این پژوهش، با بررسی اوضاع سیاسی فرهنگی «بغداد» در قرون مذکور و واکاوی زندگی و آثار شخصیت های برجسته «خاندان طاووس» در این قرون، به زمینه ها و عوامل و انگیزه هایی که سبب شده تا «خاندان طاووس» به انجام فعالیت های سیاسی فرهنگ بپردازد، اشاره نموده و در ادامه دامنه و نوع فعالیت های سیاسی فرهنگی این خاندان را مشخص کرده و دستاوردها و پیامد انجام این فعالیت ها در قرون مذکور، همراه با جمع بندی کلی پژوهش بیان شده است. و بدین ترتیب نقش سیاسی فرهنگی «آل طاووس» در قرن هفتم و هشتم هجری قمری در پژوهش حاضر تبیین شده است. به طور کلی از قرن هفتم هجری به بعد شرایط و فضای متفاوتی برای شیعیان به خصوص علمای شیعه در صحنه سیاست و فرهنگ به وجود آمد که موجب پررنگ تر شدن نقش شیعیان در فعالیت های سیاسی فرهنگی گردید و این پژوهش به نقش «خاندان طاووس» در این نوع فعالیت ها پرداخته است.

چکیده عنوان رساله حاضر اندیشه تاریخی علامه محمد حسین طباطبایی است، ایش ان در تفسیر شریف المیزان از منابع متعدد و تاریخی در بخشهای مختلف، استفاده کرده است . مرحوم علامه تاریخ را دارای اهمیت و ضرروت دانسته است گرچه در ضمن توضیحاتی برای تاریخ عوامل فساد نیز قائل شده اند. مباحث مربوط به اهمیت و ضرورت تاریخ در تفسیر شریف المیزان به چهار قسم تقسیم می شود: - استشهاد به تاریخ برای اثبات ادعای خویش - استشهاد به تاریخ برای رد نظرات دیگران - برخی وقایع تاریخی را از مسلمات تاریخی دانستن - اطلاع از تاریخ برای آگاهی از احوال گذشتگان علامه (ره) در تفسیر شریف المیزان از منابع متنوعی بهره برده است منابع مورد استفاده علامه در مطالب تاریخی به چند دسته تقسیم می شود: منابع تفسیری همچون تقسیر قمی، الدر المنثور، عیاشی، مجمع البیان. منابع روایی از قبیل، اصول کافی، بحار، سنن، ابی داوود، صحیح بخاری. منابع تاریخی مانند سیره ابن اسحاق، المغازی النبویه زهری، سیره ابن هشام تراجم عمومی همانند اخبار العلما باخبار الحکما، الاستیعاب فی معرفه الاصحاب و منابعی دیگر از قبیل رسایل اخوان الصفا با ملاحظه و بررسی منابع مورد استفاده ایشان در تفسیر بر معتبر بودن آن ها صحه گذاشته می شود ایشان در چگونگی سنجش داده های تاریخی چهار روش مقایسه داده ها و روایات تاریخی، نقد متنی، نقد عقلی و نقد رجالی را در پیش می گیرد و همچنین در شیوه تاریخ نگاری شیوه های مختلف را بکار می بندد که عبارت اند از: نقل روایت به همان شکل که در منابع مورد مراجعه آمده، مباحث تاریخی ارائه شده بدون ذکر سند، اخذ مشترکات، به شهادت گرفتن آگاهی مخاطب، بیان آیات عهدین برای مقایسه آن ها با آیات قرآن یا رد کردن آ نها ... همین طور به سنن الهی، تاریخی بصورت مفصل تری اشاره نموده و با بیان تعداد زیادی از آنها، پاسخ بسیاری از سوالات و شبهات در این زمینه را ارائه داده است که در این بین، سنتهای زیادی را مانند استدراج، ابتلاء و امتحان، سنت هدایت، حق و باطل، سنت تغییر، اوضاع اقوام، سنت الهی درباره افراد متقی و اسباب و مسببات و ... مورد بررسی قرار می دهد. ایشان برای سنن الهی، سه ویژگی در نظر می گیرد: 1. عدم اختصاص به گروه خاص 2. جاری بودن سنت براساس علم 3. عدم تغییر و تحول پذیری. ایشان با توجه به برخی آیات برای تاریخ، غایت و حیات قائل است و پای ان حیات بشری را مصادف با ظهور حضرت مهدی و تشکیل یک جامعه ایده آل و آرمان گرا می داند و معتقد است یگانه دین و آیینی که بر گیتی سایه می افکند اسلام خواهد بود.

واژگان کلیدی:شیعه،سلجوقیان،قم،ری،قرن پنجم،قرن ششم. قرن پنجم وششم هجری،دوره خاصی در مسیر رشد وبالندگی تفکر شیعه اثنا عشری بود.در این دوره ،شیعیان بعد از سقوط حکومت شیعی آل بویه که خدمات شایانی را به این جریان فکری ارائه کرده بود ،با حکومت سنی سلجوقیان مواجه شد که با بسیاری از آموزه های جریان شیعی در عرصه های مختلف سیاسی و اجتماعی به مبارزه پرداخت.در این تحقیق به دنبال این مطلب هستیم که جریان شیعی در این دوره دارای چه موقعیتی بوده است و برای مقابله با این موقعیت جدید از چه راهکارهایی استفاده نموده است و نتیجه این راهکارها در موقعیت شیعیان چه تاثیری داشته است.برای دستیابی به این امر ، به بررسی منابعی پرداخته شده است که به وقایع و رویداد های ان روزگاران پرداخته اند.با بررسی این منابع ،مشخص شد که شیعیان بعد از گذراندن یک دوره کوتاه که با برخی فشارها از ناحیه دستگاه حاکم همراه بود، توانستند دوباره موقعیت سیاسی و اجتماعی خود را احیاء نمایند.

پژوهش حاضر در چهار فصل به بررسی این موضوع پرداخته است که نقش شیعیان در ساختار حکومت عباسیان از خلافت ناصر تا سقوط بغداد را چگونه می توان تبیین کرد؟ آغاز رهبری خلیفه ناصرلدین الله نقطه عطفی در تاریخ اواخر حکومت عباسیان محسوب می شود چرا که روی کارآمدن وی پس از یک دوران رکود قدرت در خلافت اسلامی صورت گرفت و همراه با اجرا برنامه های اصلاحی در بُعد داخلی وخارجی و احیاء مجدد ساختار حکومت عباسیان بود. ساختار حکومت عباسیان متأثر از الگوی دولت اسلامی اهل سنت و متشکل از نهادهای متعدد و متنوع و پیچیده بود که عباسیان به مدد همین تشکیلات، حکومت وسیع خود را به مدت بیش از پنج قرن اداره می کردند. آنچه در این دوران حائز اهمیت است، راه یافتن شیعیان به عنوان بخشی از کارگزاران حکومتی به ساختار قدرت بود که توانستند در ارکان مختلف حضور پررنگی را داشته باشند و تا زمان سقوط بغداد به دست مغول، این نقش آفرینی ها را ادامه دهند. اهمیت این مطلب از آن روست که تفاوت های فکری و اعتقادی و سیاسی همواره مانع برقراری رابط? تعاملی میان شیعیان و اهل سنت و عباسیان می شد. همکاری و نزدیکی که میان ساختار و کارگزار در این زمان ایجاد شد وابسته به علل و شرایط و زمینه هایی است که در تبیین چرایی این جریان بدان اشاره می شود. این حضور قابل توجه شیعیان در ساختار حکومت عباسیان، شرایط و فضای متفاوتی را برای آنان ایجاد کرد که پیامدهای سیاسی، فرهنگی و اجتماعی را برای شیعیان به همراه داشت که مهمترین آن ها را به شرح زیر می توان برشمرد: ایجاد روابطی دوستانه با حکومت، روبه رو شدن شیعیان با حادثه سقوط بغداد، چرخش قدرت به سمت تشیع، توجه به بهبود وضع اجتماعی و شعائر مذهبی شیعیان، کاهش درگیری شیعه و سنی، آمیختگی با فتوت و نزدیک شدن به تصوف، گسترش نهادهای آموزشی و تألیفات شیعی و عمومی سازی فرهنگ تشیع. کلیدواژه ها ساختار سیاسی، عباسیان، شیعیان، ناصرلدین الله، ابن علقمی.

چکیده آل بویه سلسله ای شیعی بود که ما بین سالهای 321 تا 447 قمری بخش عمده ای از قلمروی عباسیان را به زیر فرمان خود در آورد. این سلسله با توجه به خاستگاه و نیز شوقی که به برپایی شکوه ساسانی از خود نشان می دادند، می رفتند تا آیین های ایرانی را در سراسر حیطه حکمرانی خود، احیاء کرده و حتی المقدور حکومت خود را به فرمانروایی ایران باستان شبیه سازند. علاوه بر آیین های ایرانی، بنی بویه از آنجا که خود شیعه مذهب بوده و در سایه حکومتی شیعی (علویان طبرستان) رشد یافته بودند، با تسلط بر پایتخت عباسیان و برای نشر تشیع و نیز مبارزه فرهنگی با دستگاه خلافت سنی عباسی، اقدام به برپایی آیین های شیعی نیز نمودند. بدین سان این رساله بر آن است، تا تأثیر فرهنگ ایرانی و آموزه های شیعی را در آیین های آل بویه بررسی کند. گفتنی است روش این مطالعه، تحقیقی، تاریخی - تطبیقی و مبتنی بر تحلیل محتوی است. و از کلید واژگان، مراسم، مواسم، شیعه، فرهنگ، و آل بویه سود می جوید. در این پایان نامه از قاعده ای به نام هژمونی استفاده شده است تا پیوندی بین فرهنگ و دین و آیین ها برقرار نماید. . در این رساله، عواملی چون نمادهای تمدنی، جامعه اثر گذار ایرانی و سلطه آل بویه عوامل تأثیر گذار فرهنگ ایرانی و سلطه این خاندان شیعه مذهب و قدرت اقناع تشیع نیز عوامل شیعی موثر در آیین های آل بویه دانسته شده اند. در این نوشتار کوشیده شده مناسبت فرهنگ ایرانی و آموزه های شیعی، در مراسم و مواسم آل بویه را به دست دهد.

هدف از نوشتن این رساله، شناخت رحمت خداوند و جایگاه خاص آن در زندگی انسان و بیان ابعاد گوناگون آن می باشد، که در دو مرحله بررسی می گردد؛ اول، بررسی آیات مرتبط با واژه رحمت و واژه-های مترادف با آن و دوم بررسی سیره و سنت پیامبر اکرم(ص) به عنوان الگو و اسوه عالمیان. در ادامه مصادیقی از رحمت را در سیره و سخنان پیامبر اکرم(ص) جستجو خواهیم کرد تا دیدگاه کلی اسلام در رابطه با رحمت را بررسی کرده باشیم. به طور کلی برای شناخت اسلام در اولین مرحله به شناخت پیامبر اسلام(ص) و ویژگی های او می پردازیم نه به شناخت اصول دین. شناخت شخص پیامبر(ص) و ویژگی-های او مقدم بر اصول دین است؛ به این معنا که عالمانه ترین راه برای شناخت اسلام این نیست که از توحید شروع کنیم بلکه شناخت یک الگوی کامل که دارای تمام فضایل اخلاقی باشد ما را بیشتر به اسلام نزدیک می کند. لذا اهمیت توجه به سیره نبوی در نخستین مرحله اسلام شناسی مشخص می گردد. در ادامه به تبیین نظری خشونت در اسلام و نحوه برخورد پیامبر اکرم (ص) با مخالفان خود خواهیم پرداخت؛ بیشترین تعارض غربیان با فرهنگ اسلامی را باید در عناصر زیر جستجو کرد: توحید و اینکه شرک به هیچ وجه مرضی ذات احدیت نیست، جهاد که نصوص فراوانی اعم از آیات و روایات در تأکید و فضیلت آن وارد شده است، سلطه ناپذیری نسبت به کفار که در لسان فقها از آن به قاعده نفی سبیل تعبیر شده است، مجازات های اسلامی و تفاوت های حقوقی بین زن و مرد، و شاید چنین به ذهن متبادر شود که این عناصر با اصالت صلح و همزیستی در روابط بین الملل تعارض دارد؛ در حالی که هر انسانی با مطالعه در هر یک از این قوانین و اصول اسلامی، آن ها را از داخل شدن به ورطه خشونت مبرا خواهد دانست. در این نوشتار نشان داده می شود پیامبر (ص) اصل اولیه برخورد خویش را با تمام مخالفان و دیگر اندیشان (مشرکان، منافقان و اهل کتاب) بردباری و ملایمت قرار داده است. برقراری صلح و انعقاد پیمان نامه های بسیار بین پیامبر اعظم (ص) و مخالفان آن حضرت، دلیل تمایل شدید ایشان به مدارا و همزیستی مسالمت آمیز است. اما این اصل هرگز باعث نمی گردید که آن حضرت در برابر دشمنان کینه-توز و توطئه گر، در هر شرایطی طبق همین اصل رفتار نماید؛ بلکه در صورت کشف توطئه دشمن، پیمان شکنی و تجاوز آن ها به مقر حکومت اسلامی و تهدید کیان اسلام، پیامبر (ص) نیز با قاطعیت و عدالت برخورد می کردند. به طور کلی اسلام نگاهی جامع به نظام هستی دارد و رحمت را اصل حاکم بر نظام تکوین و تشریع دانسته و اعمال خشونت را به عنوان کیفر عادلانه امری ثانوی و در جای خود ضروری می داند. کلید واژه: رحمت، خشونت، مدارا، عدالت، تروریسم، جهاد

قرآن کریم رویداد های تاریخی را خود به خود و تصادفی نمی‏داند و قضا و قدر و لزوم تسلیم چشم و گوش بسته را در برابر فرمانهای غیبی رد می‏کند و در بیدار کردن هوش و گوش مردم می‏کوشد تا تصور نکنند که جبر محض در زندگی آنها حاکم است. قرآن این برداشت‏های افراطی و انحرافی را قبول ندارد و همه‏ جا بر روی قوانین تاریخی تکیه می‏کند. اگر انسان با اراده و اختیاری که خدا به او بخشیده است، نتواند از قوانین تاریخی به نفع خود بهره برداری و بر آنها حکومت کند، قوانین تاریخی بر او حکومت‏ خواهد کرد. از آنجا که در طول زمانهای متمادی، تاریخ به عنوان یک ابزار مناسب در جهت تحقیر و یا تعظیم ملتها و اشخاص، بازیچه دست رهبران طاغوتی بوده ‏است و از آن سوء استفاده می‏کرده‏اند! بجاست که به عنوان یک منبع و مأخذ، مورد شناخت و تجزیه و تحلیل قرار گیرد تا حقیقت روشن گردد و افرادی باید باشند که با بینش عمیق و درک صحیح این گره را گشوده و راه را برای درک حق، آسان سازند. از طرفی چون تاریخ سرگذشت گذشتگان است و گنجینه‏ای از جواهر صفات سابقین و سفینه‏ای برای لاحقین و مرآتی جهان‏نما است، باید آموخته شود و این آموختن باید با واقعیت تاریخی و تحلیل همراه باشد، اما دانستن واقعیت تاریخی با تحلیل و فلسفه کافی نیست ‏بلکه شناخت و تفکر و عقل و درایت هم لازم است. یعنی وقایع تاریخی اطلاعات معلوماتی را در اختیار آدمی قرار می‏دهد که قوه هوش و ادراک وی درباره آن به تفکر می‏پردازد و عقل و درایت او قبل از هرگونه تصمیم‏گیری درباره آن تامل می‏کند. تاریخ همواره، شاهد و حکایت کننده چگونگی پیدایش، به اوج رسیدن و افول یا فروپاشی جوامع بوده است. در یک بررسی کلی، علل فروپاشی جوامع را می توان در دو دیدگاه مطرح کرد: 3. دیدگاه تفکر مادی؛ که عوامل انحطاط و فروپاشی(هلاکت) جوامع را فقط عواملی مانند سوء مدیریت، بحران اقتصادی و.... دانست. 4. دیدگاه تفکر الهی؛ اینکه علاوه بر عوامل طبیعی و مادی در انحطاط و فروپاشی جوامع، باید ریشه های فروپاشی را در عواملی مانند: ظلم(بی عدالتی)، فساد اخلاقی حاکمان و مردم، ترک امر به معروف و نهی از منکر و ... جستجو کرد. قرآن کریم به عنوان یک کتاب آسمانی هدایت (اجتماعی)، در بیشتر سوره ها با اشاره یا تفصیل، به سرگذشت اقوام پیشین پرداخته، مانند: تِلْکَ الْقُری‏ نَقُصُّ عَلَیْکَ مِنْ أَنْبائِها و یکی از عوامل مهم (به نظر این تحقیق، عامل اصلی) هلاکت جوامع را ظلم می داند؛ مانند: و کم قصمنا من قری? کانت ظالم? و انشأنا بعدها قوماً آخرین و تلک القری اهلکناهم لَمّا ظلموا . از آنجایی که کتابهایی درمورد عوامل انحطاط جوامع یا سنن اجتماعی الهی نوشته شده غالباً اشاره ای به عامل ظلم داشته و به بررسی موردی ظلم و میزان تأثیر آن در فروپاشی جوامع از دیدگاه قرآن نپرداخته اند و حتی برخی نویسندگان، تصریح به لزوم پرداختن جداگانه و تفصیلی این مورد تصریح کرده اند، لذا سوالی که مطرح می شود این است که قرآن کریم تأثیر ظلم را در فروپاشی جوامع به چه میزان می داند؟ برای پاسخ به این سوال لازم است که ابتدا مفاهیم اصلی بحث، یعنی: ظلم، هلاکت(فروپاشی)، جامعه و سنت، به طور دقیق بررسی شود و همینطور اشاره ای به سایر عوامل مهم در فروپاشی یا انحطاط جوامع شود. در مرحله بعد که موضوع اصلی این تحقیق هم هست، به بررسی ظلم در آیات قرآن کریم و مصادیق آن پرداخته شود. در مرحله سوم می بایست به بررسی ظلم در جوامع پرداخت، و با توجه به اینکه این تحقیق در پی نظر قرآن در مورد سنت های تاریخی است لذا به بررسی جوامعی که قرآن به آنها تصریح کرده است، می پردازیم. و در نهایت به چرایی و علت هلاکت جوامع به واسطه ظلم و تأثیر آن در هلاکت می پردازیم. که این مراحل، همان فصل های تحقیق است که در پاسخ به سوالات اصلی و فرعی تحقیق مطرح می شوند. روش و شیوه تحقیق: روش تحقیق در این رساله، کتابخانه ای و متن پژوهی بوده است، لذا جهت پاسخ به سوال اصلی و سوالات فرعی با مراجعه به کتاب خانه هایی چون کتابخانه آیت الله بروجردی (بخش محققین)، کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران، کتابخانه دانشگاه باقر العلوم(ع) و ... و استفاده از کتاب خانه های دیجیتال: نرم افزارهای مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی نور، نرم افزارهای کتابخانه آیت الله بروجردی(عضویت در قسمت) و... به بررسی موارد زیر پرداخته شد: - بررسی مفاهیم ظلم، فروپاشی(هلاکت)، جامعه، سنت الهی با مراجعه به کتب لغت و کتب اختصاصی مفاهیم قرآنی و تفاسیر - بررسی مختصر عوامل هلاکت جوامع از دیدگاه فلاسفه تاریخ - استخراج آیات مربوط به مصادیق ظلم، جوامع ظالم، هلاکت جوامع، سنن الهی - مراجعه به تفاسیر قرآن (منابع اصلی) جهت بررسی آیات - مراجعه به کتب تاریخ و تفسیر جهت بررسی تاریخ جوامعی که در قرآن مطرح شده است. پیشینه تحقیق: این موضوع را می توان در کتب و تحقیقاتی که به عوامل انحطاط جوامع و سنن الهی پرداخته اند مشاهده کرد. اما مسأله این است که همه این کتب و مقالات، ظلم را در حد عاملی، در کنار سایر عوامل انحطاط و هلاکت جوامع ذکر کرده اند و به بررسی موردی و تفصیلی آن نپرداخته اند، چراکه هدف این کتب بررسی کلی عوامل بوده است نه بررسی موردی عوامل، که از جمله آن کتابها می توان به این موارد اشاره کرد: 1. علل انحطاط و سقوط جوامع از دیدگاه قرآن، سید حسین رکن الدینی، 2. سنت های اجتماعی و فلسفه تاریخ در مکتب قرآن، سید محمد باقر صدر، 3. علل انحطاط جامعه از دیدگاه قرآن، علی قائمی، 4. فلسفه تاریخ، شهید مرتضی مطهری، 5. جامعه در قرآن، آی? الله عبدالله جوادی آملی. اهمیت و فایده این تحقیق، البته واضح و روشن است اما مهمترین آنها را در این موارد می توان ذکر کرد: 1. پر رنگ کردن توجه به منابع دینی به ویژه در بررسی های نظری تاریخ 2. برجسته سازی توجه به قانون مندیها و سنتها در مباحث تاریخی 3. تدبر و تعقل در احوال اقوام گذشته؛ فَانْظُرُوا کَیْفَ کانَ عاقِبَهُ الَّذینَ مِنْ قَبْل . سوالات ( اصلی و فرعی ) تحقیق: سوال اصلی: دیدگاه قرآن در تأثیر ظلم بر فروپاشی جوامع چیست؟ سوالات فرعی: 1. مصادیق ظلم در قرآن چیست؟ 2. قرآن کریم فروپاشی چه جوامعی را به واسطه ظلم بیان کرده است؟ 3. دلایل قرآن بر این که؛ علت اصلی فروپاشی و هلاکت جوامع، ظلم است؛ چیست؟ چارچوب نظری تحقیق: تاریخ قانونمند است و قوانین حاکم بر تاریخ، قوانین (سنتهای) خداوند است. هلاکت جوامع به واسطه عامل انسانی است و ظلم یکی از آن هاست. فرضیه تحقیق: فرضیه از مختصات علوم اجتماعی است و تحقیقات تاریخی اغلب از نوع وصفی و اکتشافی و تک پاسخی هستند لذا نیازمند فرضیه نیستند. اما فرضیه در این تحقیق؛ ظلم عامل اصلی به هلاکت رسیدن جوامع است و این یکی از سنت های (قوانین )الهی است که تغییر و تبدیلی در آن راه ندارد. پیش فرض های تحقیق: قوانین و سنت های خداوند تغییر ناپذیرند. تاریخ قانونمند است و قوانین(سنت های) خداوند حاکم بر تاریخند. آنچه در قرآن کریم به عنوان تاریخ (سرگذشت) اقوام ذکر شده از مسلمات تاریخی (نص) است.

خلافت دیرپای عباسیان (132-656ه.ق) نزدیک به 524 سال دولت پرفراز و نشیبی را در گستره ی جغرافیایی جهان اسلام درانداخت. در طی این مدت طولانی عوامل پرشماری بر فرازو فرود تمدنی آن تأثیر نهاده است که از میان عوامل متعدد به نظر می رسد سهم ساختار قدرت سیاسی عباسیان در فرایند تمدن اسلامی بسزا بوده است. این ادعا زمانی مشخص می شود که این سوال اساسی مورد بررسی و واکاوی قرار گیرد که: ساختارقدرت خلافت عباسیان چه تاثیری بر فراز و فرود تمدن اسلامی داشته است؟ به منظوریافتن پاسخ این پرسش با پایبندی بر روش معمول علوم تاریخی؛ یعنی توصیفی-تحلیلی و با بهره گیری از تئوری "تحلیل سیستمی" به تحلیل نقش مولفه های ساختار قدرت در فراز و فرود تمدنی خلافت عباسیان پرداخته و به مدد تئوری "لوزی انسجام درونی"، سازمان یافتگی عناصر قدرت خلافت و یا واگرایی آنها مورد بررسی و کنکاش قرار گرفته است. براین اساس مهمترین دست آورد این پژوهش آن است؛ هنگامی که ساختار قوام گرفته قدرت سیاسی عباسیان که یک گام در مشروعیتی مبتنی بر سلطه کاریزماتیک و گامی دیگر در شکل و ساختاری منسجم و هدفمند داشت، توانست تداوم خلافت عباسیان را به ارمغان آورد و اساس فرازمندی تمدن اسلامی را دراندازد و زمانی که این ساختار دچارخلل و فتور شد تمدن اسلامی؛ نیز به چالش فرود دچار آمده است.

چکیده پژوهش حاضر به نقد و بررسی بیرونی داده های تاریخ طبری در خصوص ائمه معصومین(امیرالمومنین علی علیه السلام و امام حسن مجتبی علیه السلام) می پردازد که در این رساله سعی بر این است تا به این سوال پاسخ داده شود؛ که داده های تاریخ طبری درباره امیرالمومنین و امام حسن مجتبی علیه السلام از منظر فلسفه علم تاریخ از چه اعتباری برخوردار است؟ برای پاسخ به این سوال در فصل اول به بررسی چیستی و کیستی راوی (یعنی طبری) به عنوان روایتگر تاریخ پرداخته شده و ضمن بررسی زیستنامه وی و آثار علمی که در زمینه های مختلف از خود به یادگار گذاشته بررسی گرایشهای اعتقادی، فکری، جایگاه و پایگاه اجتماعی و سیاسی وی مورد توجه قرار گرفته است. در فصول بعدی رساله به جمع آوری تمام داده های طبری از راویان مختلف با رویکردها و در جایگاههای سیاسی و اجتماعی و در منزلت روایی متفاوت و بررسی و سند شناسی راویان آنها اختصاص یافته است. این بررسی نشان می دهد که ایشان تا حد امکان سعی در جمع نگاری داشته بدین معنا که تمام روایتهای موجود و مطرح را بیاورد و نقد داده ها را به مخاطب یا خواننده واگذار کند هر چند به قول معروف وجود مولف را نمی توان در اثر او نادیده گرفت که او داده های خام را در ذهن خویش رنگ می کند و بعد آن را به خواننده تحویل می دهد که طبری هم به عنوان یک مورخ یا مولف حتی در جمع آوری داده های خود بی تاثیر نبوده و رد پای ایشان را در این کار می-توان دید به عبارت دیگر ایشان به عنوان یک مورخ خلیفه نگار با رویکرد یا دیدگاهی مثبت به سراغ روایاتی در خصوص امیرالمومنین علی علیه السلام به عنوان خلیفه ای پایبند به حکومت رفته و روایات متعادل تر یا موافق با دیدگاه شیعه را جمع آوری نموده است اما در خصوص امام حسن علیه السلام به عنوان خلیفه ایی غیر متعهد به امر حکومت و خلافت نگاه کرده و روایات ضعیف را از راویانی که از دیدگاه شیعه مطرودند یا مورد وثوق شیعه و حتی سنت نیستند آورده است

در حمله مغولان به ایران در قرن هفتم هجری شهرهای بزرگ کشور و به تبع آن تمام مراکز مهم علمی،آموزشی و مظاهر فرهنگی دچار آسیب شدند. این وضعیت حدود چهاردهه متوالی تا تأسیس دولت ایلخانی در سال 656 هجری ادامه یافت. با تصرف کامل ایران، مغولان در راستای منطبق شدن با ویژگیهای تمدنی اسلام و ایران به برخی علوم مانند تاریخ و نجوم توجه نشان دادند و مهم تر از آن با حضور دولتمردان فرهیخته ایرانی چون خواجه نصیر الدین طوسی، خاندان جوینی و فضل‏اللّه همدانی، حرکتی برای ادامه حیات محافل علمی شروع شد. از سویی نیز حکومت‏های محلی در فارس، یزد و کرمان با اطاعت از مغولان مانع از تخریب ولایات خود شدند و ثبات نسبی آن ها موجب شد این مناطق پناهگاه عالمان و دانش دوستانی شوند که بستر مناسبی برای فعالیت های علمی خود نمییافتند. لذا در این مناطق به تدریج، درس و مدرسه جایگاه خود را بازیافت و زمینه برای پیشرفت دانش و انتقال آن به نسل بعدی فراهم شد. و این چنین بخش مهمی از میراث علمی و ادبی در این دوره حفظ شد و سنّت علم آموزی همچنان پابرجا ماند. در نظر داشتن شرایط بحرانی این عصر که می‏توانست موجب بروز شکاف در سیر تاریخی توسعه و انتقال علم و دانش شود، اهمیت بررسی نقش مدارس و مکاتب آموزشی را نشان می دهد. و از آنجا که نهاد های آموزشی آینه تمام نمای اوضاع سیاسی و ایدئولوژیک و فضای حاکم بر جامعه آن دوره هستند، می توان گفت مطالعه وضعیت این نهاد فرهنگی در تبیین وضعیت اجتماعی و فرهنگی این دوره موثر می باشد. در این پژوهش اوضاع آموزشی شیعه در یکی از حساس ترین و در عین حال بحرانی ترین ادوار تاریخ ایران مورد بررسی و کاوش قرار می گیرد. شهرهایی چون قم، ری، کاشان، آوه در عراق عجم که از مراکز مهم شیعه نشین قبل از حمله مغول بود. متاثر از اوضاع نابسامان سیاسی رونق خود را از دست دادند، بنابراین علما و دانش پژوهان در این دوره به مراکز علمی که در سایه حمایت دولتمردان و دیگر خاندان های حکومتی پدید آمده بود کوچ کردند.

دانش «تاریخ اجتماعی» رویکردی جدید به تاریخ است که محققان آن تلاش می کنند با استفاده از روش های سایر علوم به زندگی جاری مردم عادی که اساسی ترین نقش را در تحولات اجتماعی دارند، بپردازند و این دانش را هم در مرحله جمع آوری داده ها و هم در سبک تحلیل تاریخی از تاریخ سیاسی متمایز سازند. اهمیت پرداختن به این گونه پژوهش ها از یک سو و کمبود منابع تاریخی به علت بی توجهی مورخان در ارائه این اطلاعات، ما را بر آن می دارد تا با استفاده از منابع کمکی تاریخ به واکاوی گذشته تاریخی مسلمانان بپردازیم. بررسی زندگی روزانه و سبک زندگی به عنوان متن اصلی تمدن از منظر تاریخ، لاجرم باید از زاویه نگاه تاریخ اجتماعی، مورد واکاوی قرار گیرد. این رساله براساس چنین درکی از اهمیت این دانش برای شناخت زوایای پنهان گذشته از یکسو و پیوند دادن بین تاریخ و متن زندگی امروزی از سوی دیگر شکل گرفته است. این پژوهش با تکیه بر داده های موجود در هفت دیوان برگزیده شاعران شیعه ایرانی از سده های هشتم و نهم هجری، به تعدادی از عمومی ترین مولفه های زندگی روزانه از جمله خوراک، پوشاک وخودآرایی، فضای شهری، مسکن وحمل ونقل، مناصب و مشاغل و آیین ها و مراسم پرداخته است. یافته های این پژوهش که براساس پردازش اطلاعات به دست آمده بیانگر تقویت تسلط روح دینی بر زندگی روزانه و حیات اجتماعی مسلمانان و به ویژه ایرانیان، وجود تنوع، نشاط و پویایی به رغم عدم ثبات سیاسی و درگیری های پی درپی نظامی، وجود همبستگی های فراوان در زیست اجتماعی مسلمانان شیعه و سنی در جنبه های مختلف زندگی و گسترش تصوف در این دوران است. واژگان کلیدی: تاریخ اجتماعی، سبک زندگی، مولفه های سبک زندگی، زندگی روزانه، قرن های هشتم و نهم هجری، شاعران شیعه ایرانی.

«عملیات روانی» پیشینه ای طولانی در تاریخ بشری دارد و از آنجا که نسبت مستقیم با پیروزی در جنگ ها و کسب قدرت دارد همواره مورد توجه اصحاب قدرت و حکومت بوده است. این پایان نامه کوشیده است با عنایت به اهمیت و کارکرد روز افزون «عملیات روانی» در عصر جدید و با توجه به حجیت سیره معصومین(ع)، با نگاهی میان رشته ای دو حوزه تخصصی «عملیات روانی» و «تاریخ اسلام» را مورد واکاوی قرار دهد. هر کدام از دو حیطه تخصصی یعنی «عملیات روانی» و «تاریخ اسلام» فصلی مجزا را به خود اختصاص داده اند که در فصل مربوط به عملیات روانی مفاهیم همجوار عملیات روانی نظیر تبلیغ، پروپاگاندا، اقناع، جنگ سرد، افکار عمومی، جنگ سیاسی و همچنین منابع و تعاریف تخصصی «عملیات روانی» مورد بازخوانی قرار گرفته و نهایتا در رویکردی تلفیقی تعریف پیشنهادی «عملیات روانی» ارائه شده است. در ادامه همچنین سطوح و اهداف و تکنیک های عملیات روانی مورد بررسی قرار گرفته اند. هدف از نگارش این فصل، بنانهادن چارچوب نظری پژوهش مبتنی بر رهیافت ارتباطات متقاعدگرانه به عنوان محور اصلی مفاهیم همجوار عملیات روانی و به دست آمدن نگاه تخصصی و دقیق و افزایش روایی پژوهش جهت مراجعه به منابع تاریخی بوده است. در حوزه تخصصی دوم یعنی «تاریخ اسلام» نیز تمرکز اصلی این پژوهش بر دوران حکومت امیرالمومنین علی(ع) به ویژه سه جنگ جمل، صفین و نهروان بوده و تلاش شده است با در نظر گرفتن شرایط زمانی دهه چهل هجری قمری و بر اساس روش موردکاوی تکنیک های روانی به کارگرفته شده در جنگ های حضرت با ناکثین، قاسطین و مارقین (از سوی طرفین) مورد بازخوانی قرار گیرد. تلاش جهت بازگرداندن سران مخالفین، اعزام دیپلمات و مذاکره با رئوس فتنه، تلاش جهت روشن شدن (شفاف سازی) فضا و ریزش بدنه معارضین و تثبیت سپاه خودی، ایجاد رعب در دل دشمن، موضع تهاجمی نسبت به دشمن، مبارزه تن به تن، تشجیع سپاه خودی و تحقیر دشمن، تهاجم به قلب سپاه دشمن، تعیین هدف و پافشاری بر آن، تشویق به جهاد در راه خدا و نکوهش بازماندگان از آن، ارجاع دائم سپاهیان به مبانی دینی جهاد، دفع کید دشمن به مثل آن‏، رسواسازی فرماندهان ارشد سپاه دشمن در منظر عمومی، رجزخوانی، تکریم سپاهیان خودی و ایجاد رقابت برای جهاد، بهره برداری از ساختار قبیله ای و جو عمومی لشکر جهت دفع کید دشمن، اسکات خصم (ساکت کردن دشمن)، یادآوری و شبیه سازی دوران پیامبر و... برخی از این تکنیک ها هستند. نتایج نهایی این پایان نامه در قالب استخراج اصول اخلاقی و چارچوب دینی بهره مندی از تکنیک های عملیات روانی در فصل پنجم پایان نامه جمع بندی شده و به رشته تحریر در آمده اند. عدم جواز توهین و هتک حرمت، صداقت و راستی، نفی حیله و نیرنگ، پرهیز از تطمیع، پایبندی به عهد و پیمان، عدم جواز آغاز به جنگ، اتمام حجت پیش از آغاز جنگ، رعایت کرامت انسانی، رعایت حقوق اولیه انسانی حتی در مقابل دشمن مهمترین این اصول هستند.

زندگی اجتماعی زنان در تاریخ اسلام دارای فراز ونشیب های فراوانی بوده است، زن پیش از ظهور اسلام در مناطق مختلف جهان بویژه شبه جزیره عربستان وضعیت رقّت بار و اسفناکی داشت و گاه از کمترین حقوق فردی و اجتماعی خود محروم بود اما با ظهور اسلام در عصر نبوی به دنبال آن با اجرای احکام و قوانین الهی این قشر از افراد جامعه انسانی علاوه برحقوق فردی، از حقوق اجتماعی نیز برخوردار شدند بدین ترتیب زنان رفته رفته دارای پایگاه اجتماعی شدند اما در عصر خلفا این روند رو به کاهش بود و دچار انحراف شد و در دوران خلافت حضرت علی (ع) به تدریج به مسیر اصلی بازگشت اما به علت کوتاه بودن این دوره به جایگاه مطلوب نرسید ولی در دوران بنی امیه تا حدودی از جایگاه خود خارج شده و رو به افول نهاد و تعالیم عصر جاهلی جایگزین تعالیم اسلامی گردید. در این پژوهش با توجه به معیارهای پنجگانه پایگاه اجتماعی مانند : اصل ونسب، تمکن، کارآمدی، فهم و دانش و جنسیت و سن این پایگاه بررسی شده و نمونه هایی تاریخی برای آن گزارش شده و در پایان تحلیلی از آن ارائه شده است. از دستاوردهای این پژوهش این که زنان به عنوان یکی از پایه های مهم اجتماع انسانی در تعالیم اسلامی دارای نقش مهمی در جامعه اسلامی بوده است و این اهمیت تا جایی بوده که زنان می توانند به ایفای نقش در تمام امور اجتماعی بسان مردان مسلمان بپردازند جز در مواردی که طبیعت شان آن را اقتضا نمی کند و در دوره نبوی و نیز عصر علوی با توجه به پیاده شدن این آموزه ها و قوانین، پایگاه اجتماعی زنان وضعیت رو به رشدی نسبت به سایر زمان ها را تجربه کرده است.

تمدن به عنوان یک پدیده انسانی، اجتماعی دارای ابعاد گسترده در حیطه های مختلف می باشد و لزوم وجود اندیشه و دانش برای ساختن تمدن، امری مسلم و اجتناب‏ناپذیر است و بدون آن تمدن بنیان نمی پذیرد. در تمدن اسلامی نیز چنین بوده و بُعد علمی آن محصول تلاش های علمی بی شماری در طول تمدن اسلامی می باشد. در این میان امام صادق(ع) با تلاش های علمی گسترده خویش و تربیت اصحاب و شاگردان دانشمند، نقش بسیار چشمگیری در این زمینه داشته است. وجود انبوه روایات امام صادق(ع) در منابع شیعه و اهل سنت بیانگر نقش علمی حضرت در زمان خویش می باشد، به ویژه که عالمان بزرگ و امامان اهل سنت نیز خود را مفتخر به شاگردی آن حضرت می دانند. از طرفی در دوره زمانی امام ورود آثار ملل مختلف، مسلمانان را با چالش عظیمِ علمی مواجهه کرد که در اینجا نیز امام صادق(ع) با رهنمودهای عالمانه خویش، روش علم آموزی اسلامی را به دانشجویان علم در هر نقطه و با هر گرایش و مذهب آموزش داد، به طوری که تعداد شاگردان مکتب حضرتش را تا چهار هزار و بیشتر دانسته اند، همین تلاش های امام باعث شد، توجه به علم و دانش به عنوان یک بُعد تمدنی در میان مسلمانان نهادینه شود و بعدها همین شاگردان و نسل های بعدی آنها توانستند، با همین بن مایه های علمی، در قرون چهارم و پنجم هجری، تمدن اسلامی و به ویژه علم و دانش اسلامی را به اوج شکوفایی برسانند. از این رو شناخت نظریه های امام صادق(ع) در زمینه چیستی علوم، شکل گیری و ترویج آن و نوع نگاه امام براساس روایات و آموزه های ایشان، با تکیه بر سیره عِلمی ایشان در فصول مختلف بیان شده و نقش عَملی امام نیز در علوم نقلی، عقلی و طبیعیات با ذکر رشته های هر علم به شناخت نقش امام کمک زیادی خواهد کرد که به آن در فصلی جداگانه می پردازیم.

تحقیق حاضر در واقع در مقام معرفی مراکز اندیشمندان و شیعه شناسانی است که در در فاصله زمانی پس از پیروزی انقلاب اسلامی تا سال 2006 فعالیت نموده اند می باشد شناخت شیعه پژوهی غریبان و بدست آوردن نمایی هرچند کلی از آن چه پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران در این حوزه انجام گرفته است از اهداف نوشتار حاضر است. این تحقیق سعی دارد که در یازده فصل به سوالات و فرضیات مطرح شده جوابی درخور دهد. اتکای تحقیق حاضر از حیث روش بیشتر بر روی روش تحقیق کتابخانه ای بوده و سعی شده با استفاده از آمار و نمودار نتایج تحقیق ارائه گردد. بیشترین اتکا در گردآوری اطلاعات بر اینترنت و مخصوصا سایت های دانشگاه های غرب بوده اما در عین حال از تحقیقات مکتوب نیز استفاده شده است.

تاریخ اجتماعی به عنوان شاخه ای نو از مطالعات تاریخی و نوعی فهم از تاریخ در مقام تحلیل و تبیین حوادث به گرایش های فکری، ویژگیهای اخلاقی، سبک و سیاق زندگی عامه، شهرنشینی، تمدن، خانواده، اقشار مختلف اجتماعی، مشاغل و حرف، ارتباطات و تعاملات فرهنگی- اجتماعی -اقتصادی، سیاحت و بازرگانی، کشاورزی، کوچ نشینی و ... به عنوان عوامل اثر گذار بر روند حوادث تکیه می کند. این پایان نامه با تکیه بر سه محور آداب و رسوم ، ادبیات و مشاغل بر آن است تا با ارائه گزارش از زندگی اجتماعی شیعیان در قلمرو تیموریان که از جهت مکانی شامل تمامی مناطقی که تیموریان بر آن تسلط داشتند و از جهت زمانی در قرن نهم و کمی قبل و بعد از آن می باشد نقش شیعیان را در تحولات تاریخی مهمی همچون روی کار آمدن صفویه و رسمی شدن مذهب تشیع در سرتاسر ایران از آن جهت که نیازمند بستر مناسب اجتماعی در ایران می باشد نشان دهد. بنابر این پرسش اصلی این تحقیق عبارت است از این که وضعیت اجتماعی شیعیان در دوره تیموریان چگونه بوده است؟ برای دست یافتن به پاسخ این پرسش از روش سندپژوهی بهره گرفته شده است و با استفاده از تکنیکهای متعارف تاریخ پژوهی و استخراج داده ها و سنجش آنها بهره گرفته شد. نتایج این پایان نامه حکایت گر آن است که شیعیان در این دوره با جمعیتی قابل ملاحظه درسرتاسر ایران در قالب گروه های متنوع و تأثیرگذاری مانند حاکمان، عالمان، اقشار فرودست اجتماعی مانند دزدان، گدایان و فواحش و دسته های فکری و سیاسی مانند سادات، دراویش و جوانمردان در حیات ونشاط اجتماعی تشیع نقش دارند. اجرای آزادانه آداب و رسوم اجتماعی و مذهبی توسط شیعیان و گسترش نمادهای تشیع در دوره تیموریان حکایت از پویایی و قدرت اجتماعی شیعیان در ایران دارد .ازسوی دیگر ادبیات مذهبی شیعیان در این دوره به طور قابل ملاحظه ای رشد کرد به گونه ای که ادیبان و شاعران پارسی گوی شیعی مذهب و حتّی غیر شیعی در گسترش مضامین شیعی نقش ایفا نمودند و سرانجام حضور شیعیان در دوره تیموریان در مشاغل گوناگون همچون مشاغل کشاورزی ، صنعتی ، تجاری ، دولتی و اداری ، هنری و غیره علاوه بر وضعیت اقتصادی ایشان ، جایگاه و ظرفیت اجتماعی ایشان را آشکار می نماید.

موضوعی که در این پژوهش بدان پرداخته می شود، فعالیتهای آموزشی شیعیان در شمال ایران از قرن هفتم تا دهم هجری (سقوط بغداد تا ظهور صفویه) است. فاصله زمانی حساسی که با استیلای مغولان کافر آغاز و با برآمدن شیعیان به پایان می رسد. قوم وحشی مغول به سرعت جذب فرهنگ غنی اسلام شدند و بعد از حضور آنها و در پرتو قدرتشان با اقداماتی که انجام دادند موجبات رشد فرهنگ و آموزش فراهم شد. یکی از این نمودها، رشد فعالیتهای آموزشی می باشد که در قالب مدارس، مکتب خانه ها، مساجد و غیره توسط علمای مختلف و در برخی مناطق و در مقاطعی با حمایت وزرا و سلاطین صورت می گرفت. بر این اساس پرسش اصلی تحقیق این است که: «دامنه و ابعاد فعالیتهای آموزشی شیعیان در شمال ایران در دوره زمانی 656 تا 907 ه.ق چه بوده است؟» برای رسیدن به پاسخ این پرسش منابع مختلفی مانند کتب رجالی چون «طبقات» و «الذریعه» آقابزرگ تهرانی، برای بررسی زندگی علما، کتب جفرافیا جهت دستیابی به وضعیت مکانی شمال ایران و دیگر منابع مورد بررسی قرار گرفت و پس از تجزیه و تحلیل داده ها براساس روش متعارف تاریخ پژوهی، یافته های این مطالعه در چهار فصل به شرح زیر دسته بندی شد: فصل اول کلیات و مفاهیم، فصل دوم (پیشینه تاریخی گیلان و مازندران)، فصل سوم (فعالیتهای آموزشی گیلان و مازندران، قرن هفتم تا دهم) و فصل چهارم (عوامل و زمینه های رونق و عدم رونق آموزش در خطه شمال ایران از قرن هفتم تا دهم). بررسی های انجام شده نشان می دهد که در این زمان و مکان مورد نظر فعالیت آموزشی مشخصی صورت نگرفته است. هرچند به زمینه علم دوستی مردم این سرزمین با وجود کثرت علما می توان پی برد. علمایی که معمولاً در این خطّه نماندند و به علل مختلف سیاسی، اقتصادی، امنیتی هجرت کردند تا شمع وجودشان در مناطقی دیگر بدرخشد.

ندای فراگیر اسلام و دستورات ناب آن، عده¬ای از متفکران غربی را بر آن داشت که مطالعات خود را بر روی اسلام شناسی و بررسی شخصیت پیامبر اکرم ? متمرکز نمایند. در این بین برخی منصفانه و بعضی مغرضانه به داوری پیرامون آن حضرت پرداخته¬اند. «ایگناس گلدزیهر» ، «هنری لامنس» و «ویلیام مونتگمری وات» از جمله افرادی می¬باشند که به بررسی شخصیت رسول اکرم ? پرداخته¬اند اما نسبتهایقابل تأملی به آن حضرت داده¬اند که شایسته نقد و بررسی می¬باشد. با توجه به اینکه مستشرقان منتخب از منابع اهل تسنن استفاده نموده و به هیچ منبع شیعی استناد نکرده¬اند و مطالبی را که در مورد پیامبر ? ذکر کرده¬اند یا در صحاح سته و یا علاوه بر کتابهای شش¬گانه اهل سنت در دیگر منابع اهل تسنن نیز موجودند؛ نگارنده معتقد است که مستشرقان منتخب در بررسی شخصیت خاتم انبیا، از منابع اهل تسنن مخصوصا صحاح سته تأثیر پذیرفته¬اند. علی رغم اینکه بعضا خود نیز به تأثیر پذیریشان از صحیح بخاری و مسلم تصریح کرده¬اند . از این رو در این رساله به میزان تأثیر پذیری «گلد زیهر» و «وات» از مطالب صحاح سته در مورد شخصیت پیامبر ? می¬پردازیم. بنابراین در این نوشتار بر آنیم که به بررسی بازتاب تفکر صحاح سته در آثار برخی از مستشرقان «گلد زیهر، وات» بپردازیم. بعد از ذکر کلیات و مفاهیم، آراء دو مستشرق برگزیده را در ضمن دو گفتار بیان نموده و در نهایت به مقایسه مطالب مستشرقین پیرامون رسول اکرم ? و روایات صحاح در این زمینه و نقد و بررسی داده¬های صحاح سته می¬پردازیم.

یکی از علل گسترش اسلام در عصر نبوی که تأثیر زیادی هم در جامعه آن عصر داشته است سیره ‏تربیتی خود حضرت پیامبر (صلی الله علیه و آله) بود، ایشان با روش های تربیتی خود توانست به عنوان الگو در جامعه ‏مسلمان قرار بگیرد. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در آغاز دعوت خود با سخنان و خطبه ها، عواطف و احساسات ‏خود و در مرحله بعدی با رفتار خود، توانست جامع? جاهلی آن روز را تربیت دینی کند و همین امر باعث ‏گسترش و پیشرفت اسلام در جامعه آن روز و حتّی بعد از آن شد. هر چند عوامل چندی در پا گرفتن و ‏گسترش دین مبین اسلام دخیل بوده¬اند اما سیره حضرت را می¬توان مهم ترین عامل برای این گسترش دانست ‏و در رأس آن شخصیت وجودی خود حضرت اصلی¬ترین عامل جذب مردم به ایشان و در نتیجه گسترش سریع ‏اسلام در آن عصر به شمار آورد. ما در این تحقیق بعد از تعریف کلیات و مفاهیم، در فصل دوم به این موضوع ‏پرداختیم که سیره شناختی حضرت پیامبر اعظم (صلی الله علیه و آله) در گسترش اسلام چه نقشی داشته است و بعد ‏از تعریف مسئله شناخت نمونه های از این سیره را ذکر کردیم. در فصل سوم به بحث تأثیر سیره عاطفی ‏حضرت در گسترش اسلام اشاره کردیم و به رابطه بین شناخت و عاطفه در این فصل پرداختیم، چرا که برای ‏عملی شدن شناخت باید انگیزش باشد و عاطفه یک انگیزش بسیار مهم هست که حضرت پیامبر (صلی الله علیه و آله) ‏در سیره خود عاطفه را بسیار پر رنگ کردند. در فصل چهارم به تأثیر سیره حضرت در گسترش اسلام ‏پرداختیم و در مقدمه¬ای به رابط بین شناخت و عاطفه و رفتار اشاره کردیم، رفتار در حقیقت نتیجه شناخت و ‏عاطفه هست چرا که وقتی عاطفه و انگیزش باعث انگیزه در شناخت و هدایت شناخت می¬شود، این شناخت و ‏معرفت در رفتار متجلّی می¬شود. در این فصل به نمونه¬های رفتاری حضرت هم اشاره کرده¬ایم.‏

در تحقیق پیش رو، تاریخ اجتماعی شیعیان در عصر حضور ائمه (ع)، با محوریت کتاب شریف الکافی مورد بررسی قرار گرفته است. در این تحقیق ضمن اشاره به ابعاد مختلف رفتار و افکار شیعیان که در تحولات زندگی روزمره شان موثر بوده است ، کوشیده شده با اتکا به مستندات تاریخی ، سبک زندگی شیعیان تبیین شود. مهمترین یافته های این تحقیق را می توان دست یابی متقن و مستند به بخش قابل توجهی از اصول و آداب سبک زندگی شیعه و اشراف بر میراث معنوی و فرهنگ غنی و مستدل ایشان دانست . این مهم، در پی واکاوی کنش های شخصی شیعیان در موضوعاتی چون حوزه خوراک ، پوشاک ، زینت ، سلامت ، مسکن و تفریح از یک سو؛ تفحص در کنش های اجتماعی شیعه بر اساس مولفه هایی چون شیوه تعامل با شیعیان ، تعامل با اهل بیت(ع) ، تعامل با غیر شیعه ، تعامل با محیط زیست و نظام کار و معیشت از سوی دیگر و در نهایت بررسی مبادی اعتقادی و مناسک عبادی شیعیان ، به دست آمده است.

عصر صفوی یکی از درخشان¬ترین و حساس¬ترین عصرهای تمدن اسلامی به شمار می¬رود چراکه علاوه بر ثمرات گوناگون فرهنگی و هنری در میراث تمدن اسلامی، بنیان گذاری حکومت شیعه توسط این دولت صورت گرفت. بی¬تردید عصر صفوی فعال¬ترین دور? تاریخی ایران ازنظر رشد و توسعه افکار مذهبی به شمار می رود، چراکه از یک سو این دولت پایگاهی جهت پرورش اندیشمندان شیعه شد و از سوی دیگر میدان ترویج افکار شیعی و بحث گفتگو و مباحثات در بین آن ها فراهم گردید. همچنین با آغاز انقلاب رنسانس اروپا و شکوفایی صنعت کشتی¬سازی در اروپا، بسیاری از تجار اروپا و هیئت های تبشیری همراهشان به شرق روانه شدند. این گروه¬ها در ایران با موقعیت ویژه¬ای روبرو شدند چراکه دولت صفوی و عثمانی موجب برقراری آزادی عمل و ایجاد رابط? دوسویه و مسالمت آمیز میان دولت ایران با آن ها شد که این اقدامات منجر به ایجاد رابطه میان دولت صفوی با اهل کتاب در این دوره گردید. قدرت گیری دولت صفوی که از میانه عصر صفوی به دلیل وجود اندیشمندان نام¬آور شیعه شروع شد، باعث تقابلاتی از سوی دو جناح گردید که تقویت افکار عمومی و رابطه با اهل کتاب را در پی داشت. نتیجه این نبرد فرهنگی- مذهبی به صورت یکسری تألیف¬ و ترجمه و برخی گزارش های تاریخی برجای مانده است. بنابراین این پایان¬نامه در نظر دارد با استفاده از روشی توصیفی – تبینی ضمن واکاوی به بررسی رابطه میان دولت و مردم شیعه با اهل کتاب مشخصاً یهود و زرتشت بپردازد. با توجه به نتایج به دست آمده در این دوره زرتشتیان و یهودیان درزمینه? مای اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی با شیعیان رابطه داشته¬اند؛ که درنتیجه این تأثیرپذیری یا اقدام به نزدیک نشان دادن آیین خود به آیین اسلام و یا نوشتن کتاب¬هایی در رد اسلام جهت اثبات حقانیت دین خودکرده اند که در تاریخ اسلام بیان شده است. این اقدامات همچنین منجر به آگاهی برخی از آن ها به حقانیت اسلام وپذیرفتن آن شد. ازآنجایی که پژوهش¬های زیادی در خصوص مسیحیت صورت گرفته است ازجمله می توان کتاب¬های مبلغان مسیحی تألیف ویدا همراز و بحران اقلیت¬ها در ایران از پروفسور رودی متی را نام برد، بنابراین این پایان¬نامه به یهود و زرتشت می¬پردازد.

نظریه احیای تمدن اسلامی، با تکیه بر ذخیره تمدنی امت اسلام در طول سده های گذشته، به دنبال ارائه تبیینی علمی از ساز و کار تشکیل تمدن نوین اسلامی است. بر اساس این نظریه، تمدن نوین اسلامی حاصل پیوند ساختاری قدیمی و محتوایی نوین است که مشتمل بر یافته های نسل جدید مسلمین و میراث گرانبهای گذشتگان خواهد بود. مساله ای که تحقیق پیش رو با روشی توصیفی تحلیلی به دنبال آن است، بررسی ابعاد این نظریه از نگاه رهبران انقلاب اسلامی ایران و جنبش اخوان المسلمین مصر است. آنچه تحقیق حاضر را از نمونه های مشابه خود متفاوت می سازد، مطالعه تطبیقی اندیشه رهبران انقلاب ایران و رهبران جنبش اخوان است. به نحوی که می توان دستیابی به نقاط اشتراک و افتراق رویکرد ایشان را مهم ترین نتیجه تحقیق پیش رو نامید. بر همین اساس، نگاه فرهنگ محور به تمدن،مهم ترین وجه اشتراک رهبران اسلامی است. به نظر ایشان تمدن در وهله اول به فرهنگ مولد خویش تعریف میشود. در حقیقت،تمدن اسلامی بیش ازآنکه به مثابه نظام کلان اجتماعی وساختاری فراگیر وگسترده شناخته شود،بر اساس جهان بینی ناب توحیدی خود تعریف میگردد؛زیراهویت وانسجام همه اجزای تمدن ناشی از همین بستر فرهنگی است. نتیجه چنین رویکردی، ارائه راهکارهای فرهنگی است. در این میان تلاش برای احیای اسلام اصیل و فرهنگ ناب توحیدی آن، اساسی ترین توصیه برای تحقق تمدن نوین اسلامی است. از سوی دیگر مهم ترین وجه افتراق رهبران مورد نظر، پایبندی علمی و عملی ایشان به دو جریان اعتقادی متفاوت است. تعلق رهبران ایران به جریان شیعی و پایبندی رهبران اخوان به جریان سلفی، زمینه ساز تفاوت هایی قابل تامل میان آنها شده است. بارزترین این تفاوت ها در پیشنهاد الگوی سیاسی مطلوب برای دوران پیش از تمدن و پس از آن، به چشم می خورد.

ایران پس از مدتها هرج و مرج و غارت و ناامنی و تفرقه و اختلافات داخلی و حملات متعدد خارجی،سرانجام در دوره صفویه یکپارچه گشت و از نظر مذهبی ، سیاسی ، حکومتی و اداره کشور متحد گردید. در این میان، علاوه بر نقش شاهان صفوی به خصوص شاه عباس اول،باید از نقش بی بدیل و موثر علما و دانشمندانی همچون شیخ بهایی یاد کرد که در تقویت بنیه های علمی و اعتقادی و گسترش معماری و طراحی مفید تأثیرگذار بوده اند. شیخ بهایی با تکیه بر قرآن و سنت و اعتقادات ناب شیعی و کاربست دانش سرشار خویش، توانست علاوه بر حفظ حکومت وقت و کمک در ساماندهی اداره کشور،نقشی موثر در اعتلای فرهنگ وتمدن اسلامی در زمینه های مختلف داشته است. عواملی چون داشتن خانواده ای دانش مدار و مومن، تکیه بر مبانی اصیل دین،اهتمام به یکپارچگی و اتحاد نوپیدای ایران، تلاش برای حفظ موقعیت و جایگاه مذهب شیعه و کمر همت بستن برای تلاشی جهادی در راستای رشد همه جانبه علمی و فنی و دینی و مهیا کردن زمینه های پیشرفت و مقابله با هجمه-های دشمنان خارجی، از شیخ بهایی الگویی ذوفنون ساخته که نه تنها در عصر خود، بلکه در نسل های بعدی توانست به نمادی از دینداری و پیشرفت در زمینه های مختلف تبدیل گردد. کلید واژه ها: شیخبهایی،فرهنگ و تمدن اسلامی،صفویه

کلام اجتماعی را می¬توان شاخه ای از الهیات اجتماعی دانست که هدف آن ساختن نظام واره¬ای از اعتقادات برای خصوصیت در یک جامعه مومنانه پویاست.بررسی نظرات آیت الله بهشتی در بحث آراء کلام اجتماعی با تحلیل آثار ایشان محور اصلی این پژوهش است. روش تحقیق در این پژوهش توصیفی-تحلیلی می¬باشد.مهمترین مسائل مورد پژوهش در این تحقیق نبوت، امامت، حکومت، وحدت و عدالت در اسلام از جمله مباحث کلامی بررسی شده در آراء این اندیشمند والااست. در زمینه مبانی جامعه¬سازی اسلامی و راهکارهایی که برای ایجاد چنین جامعه¬ای و در پایان پیوند بین مباحث کلامی و مباحث اجتماعی از زوایای مختلف از نگاه ایشان را مورد بررسی قرار می دهیم . نتیجه محوری این است که آیت الله بهشتی تلاش های ویژه ای رادر جهت استقرار نظام کلام اجتماعی بر اساس قرائت خاص خود،البته بدون غفلت از علل و عومل پیرامونی مصروف داشته است که نیازمند ریشه یابی،تحقیق و بررسی دقیق تر و منسجم تر است.

زنان در فرازهای متعددی از تاریخ در پیشبرد آیین روح بخش اسلام نقشهای موثری ایفا نموده اند. پایایی مکتب تشیع نیز مرهون فداکاریها و اقدامات به موقع زنان و مردان شیعه است که واکاوی جنبه های گوناگون عملکرد آنان ما را در طراحی الگوی تمدن اصیل اسلامی و ارائه سبک زندگی دینی رهنمون خواهد بود. در این رساله، با استمداد از روش متن پژوهی و مقایسه داده های تاریخی با یکدیگر، نقش بانوان شیعه در دفاع از باورهای شیعی، در سه محور نقش تربیتی، تبلیغی و سیاسی بررسی شده است.

با بررسی مفهومی ارتباط میان فرهنگی در یک شبکه مفهومی به این نکته تاکید شد که ارتباط میان فرهنگی به ارتباط میان افرادی اطلاق می شود که به دو فرهنگ تعلق دارند. قرارگرفتن در دو جغرافیای فرهنگی سبب می شود دو طرفِ ارتباط در فهم همدیگر با دشواری مواجه گردند. بنابراین چیزی که بیش از همه در ارتباط میان فرهنگی با اهمیت می شود، تمایز فرهنگی است. تمایز فرهنگی ممکن است از زبان، قومیت، نژاد یا جغرافیای سیاسی ناشی گردد؛ اما بررسی ها نشان داد که می توان دین را مهم ترین عامل تمایز فرهنگی تلقی کرد. این نگاه در رویکرد اسلامی به ارتباطات میان فرهنگی پررنگ تر می شود. در این صورت چنانچه یک طرفِ ارتباط «مسلمان» باشد، ارتباط میان فرهنگی به ارتباط مسلمان با غیرمسلمان اطلاق می گردد و عواملی همچون زبان، قومیت و نژاد و جغرافیا کمرنگ می گردند. به خصوص این که دین به طور عامدانه تلاش دارد مرزهای عقیدتی را برجسته و دیگر مرزها را نادیده بگیرد. الگوی ارتباط میان فرهنگی در اسلام رویکردی هنجاری و ارزشی به ارتباطات میان فرهنگی است. تتبع ادبیات موجود درباره الگو نشان داد که دست کم شش تلقی از الگو وجود دارد لکن هیچ کدام از آنها به تنهایی در این پژوهش مطمح نظر نیستند. الگوی ارتباط میان فرهنگی ترسیم چارچوب کنش میان فرهنگی از نگاه اسلامی است. چارچوب کنش میان فرهنگی بر پایه شش اصل مستخرج از آموزه های اسلامی استوار است. در پاسخ به این پرسش اصلی که «دین اسلام چه الگویی برای ارتباطات میان فرهنگی ارائه می دهد» و از آنجا که در پژوهش پیش رو تلاش شده به مسائل موجود در این عرصه نیز توجه شود، «روش مقایسه ای نامتوازن پیوسته» به عنوان رویکرد کلی در پیش گرفته شد. در حاشیه این رویکرد، از ظرفیت روش های تحلیل محتوای کیفی(از جمله: حوزه معنایی، تحلیل مضمون، تفسیری و اجتهادی) برای فهم مطلوبیت ها و نیز استخراج اصول حاکم بر ارتباط میان فرهنگی استفاده شد. حاصل بحث آن است که الگوی ارتباط میان فرهنگی، الگویی هنجاری است و کنشی که با الهام از این الگو صورت گیرد، کنش دعوتی نام می گیرد. کنش دعوتی گفتگوی مبتنی بر حکمت با هدف دعوت به راه خداست که در قالب مشترکات ادیان، فطرت بشری و نیز دین اسلام تجلی می یابد. کلیدواژه: ارتباط میان فرهنگی، الگوی ارتباط میان فرهنگی، کنش میان فرهنگی، کنش دعوتی، نظام ارتباطی

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

شیعه یک هزاره درایران سلطه مقتدرانه نداشت اما طی این دوران شیعیان توانستند که مباحث نظری سیاسی خود را پی ریزی کنند . در طول تاریخ ایران اسلامی ، با روی کار آمدن حکام سنی مذهب ، مباحث نظری سیاسی شیعه در تقابل با اندیشه سنی مذهبان ، رشد چشمگیری داشت. عوامل موثر در رشد اندیشه سیاسی شیعه ، به شرح زیر است : 1 - تصوف2 - مهاجرت3- عملکرد حکام سنی مذهب 4 - فقها و متکلمان شیعه.

یکی از مباحث اساسی در حوزه تاریخ تشیع ، سی تکاملی آن بویژه در ایران می باشد، که متاسفانه کمتر بدان پرداخته شده است. تشیع در طول تاریخ طولانی خود یک سیر تکاملی را پیموده است. که برای درک آن نیازمند توجه به سیر تاریخی تشیع می باشیم. یکی از نقاط عطف تاریخ تشیع عصر ایلخانیان (654-756ه) می باشد. به اذعان بسیاری از مورخین ، شیعه در این دوره توانست به موفقیتهای بسیاری دست یابد. مسلما عوامل بسیاری در این روند موثر بوده اند. که مهمترین آنها عبارتند از: اولا: سقوط دولت اسماعیلیان الموت، به عنوان یک رقیب نیرومند برای شیعیان اثنی عشری، همچنین یک عامل بدنامی عموما با توجه به اقدامات دولت اسماعیلی. ثانیا: براندازی خلافت عباسی که به عنوان مرکز نیرومند تسنن، مانعی اساسی در گسترش تبلیغات شیعیان امامی بوده است. ثالثا: تساهل و تسامح مذهبی مغولان، که با توجه به بی اعتنایی ایشان به مذهب اهالی مناطق فتح شده ، راه را بر گسترش تبلیغات شیعه گشودند. رابعا : رقابت و رویارویی ایلخانیان با ممالیک سنی مصر، نقش بسسزایی در توجه ایلخانیان به شیعیان ، یعنی مخالفان سنی قاهره داشته است. خامسا: ورود و حضور بزرگان سیاسی و مذهبی شیعه در دربار ایلخانیان و همکاری ایشان با آن دولت ، نقش فزاینده ای به این عناصر در معطوف ساختن مغولان به شیعیان داشته است.