نخود ایرانی (cicer arietinum l.) یکی از محصولات مهم زراعی در استان کردستان می باشد. بیماری پژمردگی و زردی نخود ایرانی با عامل fusarium oxysporum f. sp. ciceris یکی از محدود کننده های کشت این محصول به شمار می رود. در نمونه برداری انجام شده از مزارع استان کردستان 11 جدایه مربوط به این بیمارگر شناسایی شد و براساس تست بیماریزایی جدایه f6 جهت انجام آزمایشات بعدی انتخاب گردید. در این بررسی نمونه هایی از خاک ناحیه ریزوسفر گیاه سالم نخود جهت جداسازی رایزوباکترهای آنتاگونیست بصورت تصادفی از مزارع مختلف جمع آوری گردید. نمونه های خاک پس از تهیه سری رقت های 3- 10 و4- 10 روی محیط آگار غذایی (na) و pseudomonas f agar کشت داده شدند و 232 جدایه براساس رنگ، شکل و اندازه کلنی جدا گردیدند. جدایه های بدست آمده، جهت بررسی اثرات آنتاگونیستی با قارچ بیمارگر به روش کشت متقابل (dual culture) بر روی محیط سیب زمینی- دکستروز- آگار (pda) کشت داده شدند. 43 جدایه در تقابل با عامل بیمارگر پژمردگی و زردی نخود هاله بازدارندگی ایجاد کردند که براساس آزمون واکنش گرم، of، و تولید رنگدانه فلوروسنت 6 جدایه متعلق به جنس bacillus (b1,b6,b28,b40,b99, b108)و 6 جدایه (p11, p12, p66, p112) و (p9, p10) متعلق به pseudomonas با خاصیت آنتاگونیستی بالا انتخاب و میزان بازدارندگی جدایه ها از رشد بیمارگر نسبت به شاهد مقایسه گردید. براساس تست های مورفولوژیکی، بیوشیمیایی و فیریولوژیکی جدایه های باسیلوس، گونه bacillus subtilis و جدایه های سودوموناس به ترتیب گونه هایpseudomonas aeuroginosa و pseudomonas putida تشخیص داده شدند. جدایه ها با تولید آنتی بیوتیک و ترکیبات فرار توانستند از رشد میسلیومی قارچ بیمارگر جلوگیری کنند. همچنین جدایه ها از نظر تولید متابولیت هایی همچون سیانید هیدروژن، سیدروفور، پروتئاز و اندول استیک اسید اثرات متفاوتی را از خود نشان دادند. در مطالعات گلخانه ای، تاثیر جدایه های آنتاگونیست به دو روش آغشته سازی خاک و آغشته سازی بذر بر روی شدت بیماری، وقوع بیماری و فاکتورهای رشدی مورد ارزیابی قرار گرفت. در روش آغشته سازی خاک جدایه های p10, p12, b1, b6, b28, b99 و در روش آغشته سازی بذر جدایه های p12 و b28 به طور معنی داری نسبت به شاهد آلوده شدت بیماری را کاهش دادند اما در وقوع بیماری در همه تیمارها مشاهده شد و جدایه ها نسبت به شاهد آلوده تاثیر معنی داری در کاهش وقوع بیماری از خود نشان ندادند. از نظر تاثیر جدایه های آنتاگونیست بر روی فاکتورهای رشدی، جدایه های b28، p12 و p112 به طور معنی داری نسبت به شاهد سالم ارتفاع، وزن تر و خشک گیاه را افزایش دادند. درکل با توجه به این نتایج پیشنهاد می شود که جدایه های باسیلوس و سودوموناس جهت کنترل زیستی بیماری پژمردگی زردی و پژمردگی فوزاریومی نخود موثر می باشند.