به منظور بررسی اثر تراکم بر کارایی مصرف نور و نیتروژن در ارقام جدید و قدیم گندم، آزمایشی در ایستگاه تحقیقات کشاورزی گرگان گرگان طی سال زراعی 87-1386 اجرا گردید. آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب بلوک های کامل تصادفی با تیمار های تراکم در سه سطح (150، 262 و 375 بوته در متر مربع) و سه رقم گندم ( فلات، تجن و مروارید به ترتیب به عنوان نماینده ای از ارقام قدیمی، متداول و جدید در منطقه)در 4 تکرار انجام شد. پارامتر های اندازه گیری شده شامل عملکرد دانه، اجزای عملکرد، ضریب خاموشی نور، کارایی مصرف نور، کارایی مصرف نیتروژن، کارایی جذب نیتروژن، کارایی بهره وری نیتروژن، شاخص برداشت نیتروژن و درصد پروتئین دانه بود. نتایج نشان داد که افزایش تراکم به کاهش تعداد دانه در سنبله و تعداد پنجه بارور در بوته و افزایش عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیک و شاخص برداشت منجر می شود. حداکثر مقادیر عملکرد دانه (5204 کیلوگرم در هکتار)، عملکرد بیولوژیک (87/12619 کیلوگرم در هکتار) و شاخص برداشت (33/41 درصد) برای رقم n-81-18 بدست آمد که به عنوان رقم جدید در منطقه معرفی شد. همچنین میزان ضریب خاموشی نور اندازه گیری شده در مراحل ساقه رفتن، آبستن، ظهور سنبله و گرده افشانی تحت تاثیر تراکم و رقم قرار نگرفت اما تراکم و رقم بر میزان کارایی مصرف نیتروژن تاثیر گذار بود و تنها تراکم بر کارایی مصرف نور تاثیر گذار بود. بدین ترتیب بالاترین میزان کارایی مصرف نیتروژن و کارایی مصرف نور مربوط به n-81-18 در تراکم 375 بوته در متر مربع برآورد شد. بهترین شاخص های نیتروژن در تراکم 375 بوته در متر مربع مشاهده شد و رقم n-81-18 دارای بالاترین کارایی مصرف نیتروژن (02/28 کیلوگرم در کیلوگرم)، کارایی بهره وری نیتروژن (21/41 کیلوگرم در کیلوگرم) و شاخص برداشت نیتروژن (99/68) و پایین ترین کارایی جذب نیتروژن (68/0 کیلوگرم در کیلوگرم) بود. همچنین ثابت شد که دو جزء کارایی مصرف نیتروژن (کارایی جذب نیتروژن و کارایی بهره وری نیتروژن) دارای مشارکت یکسان در کارایی مصرف نیتروژن نمی باشند. در این مورد به نظر می رسد که مشارکت کارایی بهره وری نیتروژن بیشتر از کارایی جذب نیتروژن برای تمام ارقام بود. بنابراین پیشنهاد می شود برای تعیین مناسب ترین تراکم به منظور افزایش دستیابی به حداکثر کارایی عوامل موثر بر رشد گیاه، علاوه بر عملکرد دانه، شاخص های کارایی نیتروژن، کارایی مصرف نور و ضریب خاموشی نور نیز در نظر گرفته شود. واژه های کلیدی: گندم، عملکرد دانه، تراکم بوته، کارایی مصرف نور و کارایی مصرف نیتروژن