از قرن دوم هجری هجوم اسرائیلیّات علیه مفاهیم دینی و قرآنی آغاز شد. نفوذ این روایات اسرائیلی به تفاسیر قرآنی سبب وارونه نشان دادن برخی حقایق دینی، تخریب چهره ی پیامبران الهی گردید. از جمله خرافات بسیاری در ذیل داستان حضرت یوسف(ع) وارد گردیده، به طوری که مفاد برخی از آن ها باور عمومی مردم تلقّی شده است. پژوهش حاضر با عنوان « نقد و بررسی اسرائیلیّات در داستان حضرت یوسف(ع) بر اساس تفاسیر فریقین» در صدد آن است که با زدودن خرافه ها و پیرایه های موجود در تفاسیر مربوط به سوره یوسف(ع)، ضمن شناسایی اسرائیلیّات، به نقد و بررسی آن ها بپردازد. همچنین با طرح و دسته بندی شبهات، به نوعی به چگونگی تعامل مفسّران شیعه و سنّی در قبال اسرائیلیّات داستان حضرت یوسف(ع) پی برده شود. این رساله مشتمل بر مقدّمه، چهار فصل و نتیجه گیری است. در فصل اوّل به مفاهیم لغوی اسرائیلیّات و چهره ها و زمینه های پدیدآورنده ی آن پرداخته شده است و سه فصل بعدی به نقد و بررسی برخی اسرائیلیّات در تفاسیر مربوط به سوره ی یوسف(ع) اختصاص داده شده-است که به صورت موضوعی با عنوان حضرت یوسف(ع) از رویا تا رویارویی با زلیخا، حضرت یوسف(ع) از زندان تا اعاده حیثیت و کید یوسف(ع) تا وصال پدر، دسته بندی شده است. کلیدواژه ها: اسرائیلیات، حضرت یوسف(ع)، احسن القصص، تفاسیر قرآن، نقد حدیث، روایات تفسیری، اهل کتاب؛

سهل انگاری در پذیرش روایات ساختگی و مشکل ساز در متون دینی همواره زمینه¬هایی برای پژوهش فراهم کرده است. از دیر باز ناقلان و پژوهشگران در این راستا فعالیت¬هایی را به سامان رساندند. ابن جوزی متوفی 597ق با تدوین الموضوعات نگاهی خاص به پدیده وضع داشته است. با این پیشینه توقع می¬رود تفسیر زادالمسیر، نیز با همین رویکرد قابل پیگیری باشد، اما در بررسی روایات و اقوال (مندرج در این تفسیر) پیرامون بحث خلقت و قصص پیامبران اولو العزم، مواردی مخالف با موضع گیری و معیارهای ابن جوزی دیده می¬شود، مضاف به اینکه ابن جوزی در زادالمسیر ادعا می¬کند اقوال احسن و اصح را گزینش کرده است. در بسیاری از این روایات و اقوال چالش آفرین، ابن جوزی مدون الموضوعات بدون اظهار نظر، و در سکوت کامل، ظاهر می¬شود. در صورتیکه با مراجعه به شمار زیادی از تفاسیر فریقین، سند و متن (دلالت) این موارد مورد دقت قرار گرفته و با دلیل ( مثل: مخالفت با قرآن و روایات معتبر و عقل سلیم) رد شده¬اند. در این پژوهش زمان تألیف هر دو کتاب مورد بررسی قرار گرفت. الموضوعات در اواخر عمر ابن جوزی، به عبارتی در زمان پختگی علمی وی، و زاد المسیر در سالهای قبل از آن تدوین شده است. با دقت در این نکته علت سکوت ابن جوزی در زاد المسیر مشخص می¬شود.

مسئله لعن، یکی از ضروریات اجتماعی و از راه های جداسازی حق از باطل است. رساله حاضر با عنوان "مفهوم شناسی لعن و مصادیق آن در روایات نبوی از دیدگاه فریقین" و به هدف تبیین مفاهیم و مصادیق لعن در لسان پیامبر تدوین شده است. لعن به معنای طرد و دور راندن از رحمت همراه با خشم و تنفر است. از مقایسه واژه لعن و لغات متقارب المعنی آن، می توان گفت: در لعن نسبت به دیگر واژگان، شدت غضب و ابراز انزجار بیشتری مشهود است. لعن سنتی از سنن خداوند و رسولش محسوب می شود که در قرآن و روایات به کار برده شده است. از آن جا که کسی نمی تواند قرآن را انکار کند، سنت لعن در قرآن خدشه دار نشده؛ اما برخی از روایات نبوی لعن در برخی از کتب عامه مورد تحریف قرار گرفته و تأویلات سویی نسبت به آن ها شده، هم چنین برخی از اهل سنت، قائل به عدم جواز لعن هستند که در پژوهش حاضر توجیه های متعصبانه این گروه با استناد به قرآن و روایات نبوی و شروح دیگر علمای اهل سنت، مردود شمرده شد. اگرچه شیعه با تأسی به آیات و روایاتی که امر به لعن نموده اند، نسبت به مستحقین، لعن را جایز می شمرد، اما این بدین معنا نیست که هر کس با سلیقه شخصی اش مجاز است فردی را مستحق لعن شمرد. لعن های اهل بیت در خلوت و در مناجات با خداوند بوده و هیچ گاه به قصد توهین به مقدسات اهل سنت و تشدید فضای خصومت بین فریقین بیان نشده است. از جمله مصادیق ملعون در روایات نبوی می توان به برخی از افراد و قبایل، به علت کارشکنی های ایشان علیه اسلام اشاره نمود. از دیگر مصادیق لعن، افعال پلیدی هستند که موجب دوری افراد از رحمت الهی و لعن می شود که شامل اعمال زشت اجتماعی، اعتقادی، اقتصادی و اخلاقی هستند. در پایان می توان گفت: لعن نبوی عین رحمت آن حضرت برای دور کردن افراد از برخی افعال پلید و اجتناب از پیوند با ملعونان است.

چکیده عبادت و بندگی حضرت باری تعالی مهمترین هدف خلقت انسان در قرآن معرفی شده است، ازاین رو این نوشتار برآن است تا به بررسی چگونگی ایجاد و نهادینه کردن اخلاق بندگی در قرآن به تفکیک سور مکی ومدنی پرداخته و با استخراج تفاوت ها وشباهت های موجود درشیوه تربیتی قرآن در دو دوره نزول آیات در مکه و مدینه به روشی شایسته دست یافته تا بر اساس آن شیوه ای مناسب، برای تربیت و ایجاد اخلاق بندگی در انسان اتخاذ نماید. عبادت در آیات مکی و مدنی،عبارت است از خضوع وخشوع دربرابرخداوند که الزاما با اطاعت او همراه است و اطاعت از پیامبر(ص)، نیزدرمسیربندگی خداوند، بسیارتأکید شده است؛ دعا ازمهمترین مظاهرودستاوردهای بندگی خداوندو همان تذلل وخضوع در برابرخداوند است، رکن بنیادین دعا، اعتقاد و باور قلبی به ربوبیت‏حق است؛ تقوی در آیات مکی ومدنی به معنای حفظ نفس و خودنگهداری است به خاطر ترس از عقاب و عذاب خداوند متعال ودور شدن از رحمت و رضوان او بواسطه عمل کردن بر طبق ضوابط الهی و فرمانبردار حق بودن در جمیع رفتارها و کردارها ، به گونه ای که هیچ اراده و خواسته ای برخلاف اراده و خواسته الهی نباشد؛ توکل، همان گزینش و پذیرش وکیل است، اولین ومهمترین عامل ایجاد روحیه توکل در انسان معرفت وشناخت به اوصاف وافعال موجودی است که می توان براو توکل نمود، انحصار و وجوب توکل بر خداوند در آیات مکی ومدنی به خوبی آشکار است وهمه این خصایص با اختیار وآگاهی انسان انجام می شود. در آیات مکی و مدنی برزمینه سازی و تعمیق عقیده وایجاد تصورات صحیح در ذهن و ضمیر پیروان و فردسازی وخودسازی و تشریع و قانون گذاری و قاعده سازی برای تشکیل جامعه ای اسلامی تأکید شده است، با این تفاوت اندک که درآیات مدنی به شکل گسترده تر و دقیق تر وبا جزئیات بیشتری انجام گرفته است، بنابراین توجیهات، قوانین، معارف، مفاهیم و ارزشهای ارائه شده درآیات مکی ومدنی ازهم جدا نیست، و بهم پیوستگی خاصی با یکدیگر دارند و در تمام این مراحل قرآن بر انگیزش بر پایه آگاهی وانتخاب وهمینطوراطاعت از رسول اکرم(ص) تأکید فراوان دارد. نوشتار حاضر، با روش توصیفی-تحلیلی به بررسی مفاهیم، عبادت، تقوا و توکل که از مصادیق اخلاق بندگی هستند پرداخته است، مفاهیم طاعت ودعا نیزبه جهت پیوستگی بسیار با مفهوم عبادت ذیل مفهوم عبادت بررسی شده است؛ کلمات کلیدی: اخلاق بندگی، سورمکی ومدنی، عبادت، طاعت، دعا، تقوا، توکل.

هدف اصلی از انجام این پژوهش مقایسه بین مفاهیم اخلاقی سور مکی و مدنی بر اساس ترتیب نزول به جهت دستیابی به حقانیت قرآن و جهان شمولی آن است. این مقایسه بر روی چهار واژه ی اخلاق فردی انفاق، ایثار، صدق و وفای به عهد صورت گرفت که شیوه¬ی ما بررسی مفاهیم بر اساس ریشه¬ی لغوی آنها بوده، و واژه¬های متقارب المعنی با آنها مد نظر قرار نگرفته است. این مفاهیم از جهات مختلفی چون تعریف، ویژگی¬ها، الفاظ مجاور، عوامل زمینه ساز، موانع مورد بررسی قرار گرفتند. مفهوم انفاق، در مدینه بیشتر وجود داشت اما مباحث اصلی و ریشه¬ای در دو فضا به صورت مشابه پیگیری شده بود. اندک تفاوت موجود به سبب نیاز مخاطبان و در جزئیات می¬باشد. برای مثال در بحث موانع، در مدینه به نفاق اشاره شده که در مکه مشاهده نمی¬شود. دلیل این امر پیدایش پدیده نفاق در مدینه است. تعریف، عامل ایجاد کننده و جزای ایثار در مکه و مدینه مقایسه شده است. تعریف آن در مکه و مدینه به معنی ترجیح امری بر امر دیگر است. ایمان عاملی است که در هر دو محیط فرد را به انتخاب درست رهنمون می¬کند. جزای انتخاب اشتباه در سور مکی، جهنم و جزای انتخاب درست در مدینه رستگاری است. مفهوم دیگر صدق است که در مکه و مدینه دارای معانی عامی فراتر از راستگویی است و شامل صداقت در رفتار نیز می شود. در مکه و مدینه پیامبرانی به عنوان الگوی صدق معرفی شده و در آیات دیگر ویژگی¬های صادقان بیان شده است. در نهایت در دو فضا به پاداش صادقان اشاره شده است. مفهوم وفای به عهد در مکه و مدینه به معنای به اتمام رساندن عهد و پیمان می¬¬باشد. در آیات مکی وفای به عهد مخاطب عام و در آیات مدنی علاوه بر عمومیت، مخاطب خاص نیز دارند. وفای به عهد در دو فضا دارای دستاورهایی است که در مکه به ترتیب نزول، به یاد بودن نعمت خداوند و اجرای وصیت ایشان، و در مدینه موجبات محبت، اجر و رستگاری عظیم را فراهم می آورد. نتایج پژوهش حاکی از این است که این مفاهیم اخلاقی در سور مکی و مدنی به طور یکسان بیان شده است و اندک تفاوت موجود بسیار جزئی و از آن جهت است که مسائل اخلاقی در مکه پایه گذاری و خط مشی و کلیاتش ابلاغ شده اما در مدینه آیات با تفصیل بیشتری می آیند. سیر ابلاغ آیات مکی و مدنی به مخاطبان وابسته به ظرف زمان و مکان نبوده است.

چکیده ندارد.