هدف از این پژوهش، بررسی تاثیر روش های استخراج غرقابی، استخراج به کمک اولتراسوند و استخراج به کمک مایکروویو بر میزان استخراج ترکیبات فنولی و فلاونوئیدی از برگ های گزنه به همراه سه حلال استخراجی آب، متانول 80% و کلروفرم بود. در روش غرقابی، حلال آب و کلروفرم به ترتیب بیشترین مقدار ترکیبات فنولی و فلاونوئیدی را استخراج کردند. در دو روش استخراج به کمک اولتراسوند و مایکروویو تاثیر زمان های مختلف اشعه دهی امواج نیز به همراه نوع حلال مصرفی بررسی گردید. در روش استخراج به کمک اولتراسوند، حلال آب و زمان 90 دقیقه بیشترین میزان استخراج ترکیبات فنولی و حلال کلروفرم و زمان 90 دقیقه بیشترین میزان استخراج ترکیبات فلاونوئیدی را داشته است. همچنین بین دو زمان 60 و 90 دقیقه تفاوت معنی داری در سطح احتمال پنج درصد مشاهده نشد. بهترین تیمار حلال-زمان با بیشترین میزان استخراج ترکیبات فنولی و فلاونوئیدی در روش استخراج به کمک مایکروویو به ترتیب مربوط به تیمار های حلال آب-زمان 9 دقیقه و حلال متانول-زمان 9 دقیقه بود. حلال کلروفرم در روش استخراج به کمک مایکروویو کمترین میزان استخراج ترکیبات فنولی و فلاونوئیدی را داشت و تاثیر زمان اشعه دهی امواج مایکروویو بر میزان استخراج معنی دار نبود. در مقایسه بین روش ها، روش استخراج به کمک مایکروویو با حلال آب-زمان 9 دقیقه (41/0±06/13 میلی گرم معادل اسید گالیک به گرم نمونه خشک) بالاترین قدرت استخراج کنندگی ترکیبات فنولی را داشته و روش غرقابی (24 ساعت) با حلال کلروفرم (53/0±40/15 میلی گرم معادل کوئرستین به گرم نمونه خشک) بیشترین میزان ترکیبات فلاونوئیدی را استخراج کرد. در مرحله دوم به منظور بررسی خاصیت آنتی اکسیدانی عصاره های گزنه در روغن سویا، عصاره های روش غرقابی انتخاب گردید. عصاره آبی بیشترین درصد بازده استخراج و عصاره کلروفرمی بیشترین میزان استخراج ترکیبات فنولی و فلاونوئیدی و کمترین میزان ic50 برای رادیکال dpph را داشتند. سپس اثر عصاره های گزنه در سه سطح غلظت (200، 500 و 800 پی پی ام) در به تاخیر انداختن اکسیداسیون در روغن سویا با اثر آنتی اکسیدان های سنتزی bha و bht در دو سطح (100 و 200 پی پی ام) از طریق تعیین عدد پراکسید و عدد اسید تیوباربیتوریک مورد مقایسه قرار گرفت. نتایج این بخش نشان داد که غلظت های مختلف عصاره ها قادرند به خوبی روند اکسیداسیون را کند نمایند. در بین تیمارها، غلظت های 800 پی پی ام عصاره ها به خصوص عصاره کلروفرمی بیشترین اثر آنتی اکسیدانی را داشته و با آنتی اکسیدان سنتزی bht قابل قیاس بوده و بهتر از آنتی اکسیدان سنتزی bha عمل کرده بودند. بدین ترتیب می توان برگ های گزنه را به عنوان منبعی برای آنتی اکسیدان های طبیعی معرفی نمود و این اثر را ناشی از حضور ترکیبات فنولی در برگ ها دانست.

گیاهان به عنوان منبع اصلی تأمین غذا برای بشر نه تنها دارای ارزش ویژه تغذیه ای هستند بلکه به لحاظ تولید تعداد کثیری از مواد شیمیایی فوق العاده مفید تحت عنوان متابولیت های ثانویه، نقش بسیار مهمی را در افزایش کیفیت مواد غذایی و بهداشت جامعه انسانی دارند. رشد و عملکرد گیاهان در اکوسیستم ها و رویشگاه های طبیعی مختلف تحت تأثیر عوامل زیادی، نظیر نوع گونه، ارتفاع از سطح دریا، اقلیم منطقه، موقعیت جغرافیایی و خاک قرار دارد. به منظور بررسی تأثیر عوامل محیطی بر میزان ترکیبات فنلی و فلاونوئیدی گیاهان، دو گیاه لرگ و انجیر که به طور خودرو در استان های شمالی کشور می رویند، انتخاب شدند. برگ های این دو گیاه از استان های گیلان، مازندران و گلستان جمع آوری شدند و بعد از خشک شدن درهوای آزاد و در سایه، عصاره متانولی آنها تهیه گردید. محتوای ترکیبات فنلی آنها از طریق متد فولین- سیو کالتیو و محتوای ترکیبات فلاونوئیدی از طریق روش های رنگ سنجی اندازه گیری شد و فعالیت آنتی اکسیدانی آنها با استفاده از روش های به دام اندازی رادیکال آزاد dpph و نیتریک اکساید، قدرت احیاء کنندگی آهنiii و شلاته کردن آهن سنجیده شد. میزان سه ترکیب فنلی (گالیک اسید، کوماریک اسید و کوئرستین) هم با استفاده از کروماتوگرافی مایع اندازه گیری شد. بررسی عصاره متانولی مناطق مختلف نشان داد که بیشترین مقدار ترکیبات فنلی و فلاونوئیدی در هر دو گیاه مربوط به منطقه اسالم بود. در آزمون به دام اندازی رادیکال آزاد dpph و نیتریک اکساید و قدرت احیاء کنندگی، عصاره های برگ درختان لرگ و انجیر اسالم بهترین فعالیت آنتی اکسیدانی را نسبت به دو منطقه دیگر از خود نشان دادند. بر اساس آزمون کواریانس چند متغیره (manocova)، بین اقلیم و فاکتورهای خاک و میزان ترکیبات فنلی رابطه معنی داری (05/0? p) وجود دارد. حداقل دمای سالانه و میزان سدیم خاک همبستگی منفی، در صد مواد آلی و ازت خاک همبستگی مثبتی را با میزان ترکیبات فنلی و فلاونوئیدی، نشان دادند. با توجه به نتایج به نظر می رسد محتوای ترکیبات ثانویه گیاهان بسته به شرایط مختلف آب و هوایی متغیر می باشد و برگ های گیاهان در عرض جغرافیایی بالاتر از ترکیبات فنل، فلاونوئید و فعالیت آنتی اکسیدانی بیشتری برخوردارند. برگ های گیاهان انجیر و لرگ می توانند به عنوان یک منبع گیاهی دارای خاصیت آنتی اکسیدانی خوب در صنایع غذایی و دارویی مورد استفاده قرار گیرند.

گیاهان گروه بزرگ و متنوعی از ترکیبات آلی به‎نام متابولیت‎های ثانوی را تولید می‎کنند که توسط انسان به ‎عنوان ترکیب دارویی مصرف می شوند. بررسی وجود ارتباط بین فاکتورهای محیطی و اکولوژیکی با تولید و تجمع متابولیت های ثانویه در گیاهان می تواند بسیار ارزشمند باشد. به منظور بررسی تاثیر فاکتورهای محیطی بر میزان ترکیبات فنلی وفلاونوییدی درگیاهان، گیاه خرمندی راکه به صورت وحشی در جنگل های هیرکانی شمال ایران می روید، انتخاب کردیم. میوه این گیاه از استان های گیلان، مازندران، گلستان جمع آوری شد وپس از خشک کردن در هوای آزاد و درسایه، عصاره متانولی آنها تهیه گردید. محتوی ترکیبات فنلی آن ها از طریق متد فولین– سیوکالتیو و محتوی ترکیبات فلاونوئیدی از طریق روش های رنگ سنجی اندازه گیری شد. فعالیت آنتی اکسیدانی آنها با استفاده از روش های به دام اندازی رادیکال آزاد dpph و نیتریک اکساید، قدرت احیاء کنندگی آهنiii و شلاته کردن آهن سنجیده شد. بررسی عصاره متانولی مناطق مختلف نشان داد که بیشترین مقدار ترکیبات فنلی و فلاونوئیدی مربوط به منطقه گرگان بوده است همچنین در به دام اندازی رادیکال آزاد dpph، منطقه گرگان دارای ic50 کمتری بوده در نتیجه خاصییت آنتی اکسیدانی قوی تری از خود نشان داد درآزمون نیتریک اکساید و قدرت احیاءکنندگی و شلاته کردن آهن، عصاره منطقه نوشهر، فعالیّت بهتری نشان داد. طبق آنالیز واریانس چند متغییره (unianova) بین اقلیم و میزان فنل کل، فلاونوئید کل، و فعالیت آنتی اکسیدانی آنها در مناطق مختلف تفاوت معنی داری از لحاظ آماری وجود دارد (05/0?p). بین دمای میانگین سالیانه و محتوای فنلی و فلاونوئیدی کل، همبستگی مثبت و معنی داری وجود دارد ولی با بارش، همبستگی منفی را نشان می دهد.