چکیده در اثر پوست گیری از محصول پسته، هر سال مقادیر زیادی محصول فرعی با رطوبت زیاد تولید می شود، که نگهداری آن مشکلاتی به همراه دارد. به منظور بررسی امکان سیلو کردن، تعیین ارزش غذایی و بررسی قابلیت استفاده از سیلاژ محصول فرعی پسته در تغذیه گوساله های نر هلشتاین، سه آزمایش انجام شد. در آزمایش اول محصول فرعی پسته به صورت آفتاب خشک و سیلو شده بدون افزودنی از نظر ترکیبات شیمیایی، برخی از خصوصیات فیزیکی و شیمیایی، قابلیت هضم آزمایشگاهی، میزان ناپدید شدن مواد مغذی در شکمبه و پس از شکمبه و آلودگی به سموم آفلاتوکسین مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که تفاوتی در میزان پروتئین خام، چربی خام، دیواره سلولی بدون همی سلولز، ظرفیت بافری، تانن های قابل هیدرولیز و متراکم و کل تانن، نیتروژن غیر پروتئینی، نیتروژن محلول در شوینده اسیدی، میزان ناپدید شدن مواد مغذی در شکمبه و در کل دستگاه گوارش، قابلیت هضم آزمایشگاهی و سموم آفلاتوکسین از نوع b و g بین محصول آفتاب خشک و سیلو شده وجود نداشت. سیلو کردن محصول فرعی پسته در مقایسه با نوع آفتاب خشک، باعث کاهش دیواره سلولی، قند محلول، ph، پروتئین نامحلول در آب، میزان ناپدید شدن ماده خشک و پروتئین خام پس از شکمبه ای و افزایش ترکیبات فنلی و پروتئین محلول در آب گردید. در آزمایش دوم محصول فرعی پسته بدون افزودنی و همراه با افزودنی های ملاس (3 درصد ماده خشک)، باکتری (لاکتوباسیلوس پلانتاروم به میزان 0625/0 گرم به ازای هر 25 کیلوگرم محصول فرعی پسته تازه) و افزودنی آنزیمی (شامل چند نوع آنزیم و به میزان 5/12 گرم به ازای هر 25 کیلوگرم از محصول فرعی پسته تازه) در سیلوهای آزمایشی به مدت یک و دو ماه در قالب یک طرح کاملاً تصادفی به روش فاکتوریل (2×4) سیلو شدند. نتایج نشان داد که سیلاژ حاوی افزودنی ملاس در مقایسه با دیگر سیلاژها، میزان پس آب بیشتر و ph کمتری (05/0>p) داشت. غلظت اسید لاکتیک در سیلاژ حاوی افزودنی آنزیمی کمتر از سیلاژ بدون افزودنی بود، اما غلظت نیتروژن آمونیاکی، اسید استیک، اسید پروپیونیک و کل اسیدهای چرب فرار تحت تاثیر نوع افزودنی قرار نگرفت. سیلاژهای یک ماهه نسبت به دو ماهه، ph پایین تر و غلظت اسید استیک، اسید بوتیریک و کل اسیدهای چرب فرار بالاتری داشتند. میزان پروتئین خام و دیواره سلولی در سیلاژ با افزودنی ملاس نسبت به سیلاژهای با سایر افزودنی ها کمتر بود و سیلاژهای حاوی افزودنی نسبت به سیلاژ بدون افزودنی میزان تانن کل کمتری (05/0>p) داشتند. پایداری هوازی در سیلاژ محصول فرعی پسته بسیار مطلوب بود و تحت تاثیر نوع افزودنی قرار نگرفت. ظرفیت نگهداری آب در سیلاژ های حاوی افزودنی های مختلف نسبت به سیلاژ بدون افزودنی کمتر بود (05/0>p). ظرفیت بافری در سیلاژ محصول فرعی پسته به طور معنی داری نسبت به سیلاژ ذرت بالاتر بود و سیلاژهای محصول فرعی پسته دو ماهه نسبت به یک ماهه ظرفیت بافری بالاتری (01/0>p) داشتند. آزمایش های تولید گاز نشان داد که، سیلاژ با افزودنی آنزیمی، میزان تخمیر پذیری کمتری (05/0>p) در مقایسه با سیلاژهای با افزودنی ملاس و باکتری داشت، و افزودن پلی اتیلن گلیکول به سیلاژها، تولید گاز را به نحو مطلوبی بهبود (01/0>p) بخشید. در آزمایش سوم تاثیر مصرف سطوح صفر، 6، 12 و 18 درصد سیلاژ محصول فرعی پسته بدون افزودنی بر سلامت، عملکرد، قابلیت هضم جیره ها، فرآوردهای تخمیری در شکمبه، سنتز پروتئین میکروبی، متابولیت های خون، فراسنجه های فیزیکی و شیمیایی ادرار و فعالیت جویدن 24 راس گوساله نر هلشتاین (5/13±6/155 کیلوگرم) در قالب یک طرح کاملاً تصادفی، در جایگاه های انفرادی و به مدت 6 ماه بررسی گردید. هیچ علائم کلینیکی در مدت اجرای آزمایش مشاهده نشد و در پایان آزمایش همه گوساله ها سالم بودند. در مدت آزمایش با مصرف جیره های حاوی سیلاژ محصول فرعی پسته تا سطح 12 درصد، وزن نهایی، متوسط افزایش وزن روزانه، مصرف خوراک و ضریب تبدیل غذایی تحت تاثیر قرار نگرفت. با افزایش نسبت سیلاژ محصول فرعی پسته در جیره ها، قابلیت هضم پروتئین خام، دیواره سلولی و دیواره سلولی بدون همی سلولز به صورت خطی کاهش (05/0>p)، و مدت زمان صرف شده برای نشخوار افزایش یافت. مصرف بیش از 6 درصد سیلاژ محصول فرعی پسته در جیره ها، موجب کاهش (01/0>p) غلظت نیترو ژن آمونیاکی و اسیدهای چرب فرار در شکمبه شد. مصرف طولانی مدت جیره های حاوی سطوح مختلف سیلاژ محصول فرعی پسته تا سطح 18 درصد، تاثیر نامطلوبی بر غلظت متابولیت های خون، آنزیم های کبدی، هورمون انسولین، فراسنجه های مربوط به هماتولوژی و همچنین فراسنجه های فیزیکی و شیمیایی مربوط به ادرار نداشت. به طور کلی نتایج این مطالعه نشان داد که محصول فرعی پسته قابلیت خوبی برای سیلو شدن دارد و سیلاژ آن می تواند تا سطح 12 درصد در جیره گوساله های نر پرواری بدون تاثیر نامطلوب بر عملکرد، فعالیت کلیه ها، متابولیت های خون و آنزیم های کبدی مورد استفاده قرار گیرد.