وجود برخی از عناصر زبانی مثل اشتراک، معانی حروف و ... در منابع فقهی [قرآن و احادیث] موجب پیدایش اختلاف نظر فقیهان در احکام شرعی شده است برای مثال هنگامی که در ادلّه شرعی واژه ای مشترک بیاید و به وسیله ی قرینه ای یکی از آن معانی تعیین نگردد، نوعی ابهام و غموض در دلیل پدید می آید که می بایست آن را از میان برداشت تا بتوان به دلیل شرعی، عمل کرده و مکلّف هم تکلیف خود را به روشنی بداند. فقهاء با استفاده از یک سری قواعد مثل علامات حقیقت و مجاز، سیاق و... برای حل این مشکل اقدام می نمایند اما از آنجایی که کشف قرائن و شواهد در تعیین معنای متون دینی بسیار مهم است ممکن است مفسر متن در تعیین معنا دچار اشتباه شود. در این نوشتار با ارائه برخی از شواهد موجود در ادله ی شرعی، تاثیر تعدادی از عناصر زبانی در پیدایش آراء گوناگون فقهی بررسی و کیفیت تعامل فقهاء با این عناصر بیان خواهد شد.

چکیده خلافت و جانشینی پیامبر اکرم (ص) از مسائلی است که از دیر باز مورد بحث و گفتگوی میان مسلمین بوده و اظهار نظرهای گوناگون درباره آن ابراز شده است؛ شیعه به پیروی از کتاب و سنت و عقل، آن را منصبی الهی دانسته و معتقد است خلیفه رسول خدا (ص) جز علی بن ابی طالب (ع) و ائمه اهل بیت، افراد دیگری نیستند؛ در برابر این گروه اهل سنت اظهار می دارند: که امامت و جانشینی پیامبر (ص)، مانند دیگر مناصب اجتماعی، جنبه الهی ندارد و لازم نیست که رسول خدا (ص) در زمان حیاتش جانشینش را معرفی کند، این وظیفه اکثریت جامعه اسلامی است که می باید خلیفه رسول خدا (ص) را انتخاب و تعیین نمایند. بنابراین انجام تحقیقی در مورد بررسی حقانیت خلافت ضروری به نظر می رسد. در این پایان نامه با تکیه بر دیدگاه های امام علی (ع) در نهج البلاغه و براساس مستندات تاریخی مورد قبول هر دو فرقه به مسأله ی غصب خلافت پرداخته می شود. روش تحقیق کتابخانه ای و براساس فیش برداری می‏باشد که پس از جمع آوری اطلاعات و برقراری رابطه منطقی بین آن ها مطالب مورد بررسی قرار می گیرد. در نهج البلاغه درباره غصب خلافت به سه اصل استدلال شده است: تصریح پیامبر(ص) به جانشینی امام علی (ع)، شایستگی امیرمومنان (ع) و روابط نزدیک نسبی آن حضرت با رسول خدا (ص). اما تکیه اصلی آن حضرت بر تعیین خلافت ایشان از طرف رسول خدا (ص) است. در ادامه به منظور اثبات حقانیت خلافت امیرمومنان (ع) به بررسی واقعه سقیفه، جناح بندی امت اسلامی بعد از رحلت پیامبر (ص) و بیان انگیزه ها و تلاش ها و ادله هر یک از مدعیان خلافت پرداخته می شود و عللی که غاصبان خلافت برای برکناری حضرت علی (ع) از حاکمیت سیاسی استفاده کردند مطرح می گردد. سپس به بررسی جریان فدک که از نتایج غصب خلافت بود اشاره می شود سرانجام انتقادات امام از خلفا و مشاوره و توصیه های که امام به خلفا نمودند ذکر می شود که البته مشاوره به خلفا به معنی رضایت امام از حکومت آن ها نیست. کلمات کلیدی: امام علی (ع)، نهج البلاغه، غصب خلافت، سقیفه، فدک

اعتدال و میانه روی از اصول مهم و ریشه داری است که حضرت علی (ع) در کتاب پر ارج نهج البلاغه به آن پرداخته است. در این رساله، اعتدال از جهات مختلف اعم ازقلمرو فردی و اجتماعی بررسی شده است. قلمرو فردی اعتدال شامل اقوال، کردار، راه رفتن، سخن گفتن، محبت به خانواده و امور عبادی است. در حوزه ی اجتماعی نیز بهاعتدال در حقوق، برخوردهای دوستانه، روابط خصمانه، اخلاق اجتماعی،اعتدال سیاسی و حکومتی پرداخته شد. در ادامه به تأثیرات ایجابی اعتدال همانند؛ سعادت، آرامش، رهائی از فقر، و گشایش در امور و در باب تأثیرات سلبی عدم اعتدال، همچون افراط، تفریط، انحراف، اسراف، تعدی و قدرت طلبی مورد بررسی قرار گرفت.سپس به اسباب و عوامل توسّل به صفت اعتدال همانند تقوی، یادمرگ، صبر واستقامت، و زهد بیان شد. نتایج پژوهش نشان داد که اعتدال، بستر همه ی کمالات انسانی و زمینه ساز مدینه ی فاضله می باشد که با رعایت هر چه تمام تر آن از آسیب-های فکری، فرهنگی، رفتاری و ... مصون می مانیم و همچنین گذرگاه مطمئن و آزمایش شده ای برای رشد موزون و هماهنگ تمام ابعاد شخصیتی بشراست.

پی بردن به فلسفه کامل و علت تامه همه احکام و مسائل اسلامی برای بشر عادی ممکن نیست و آن چه که ما می شناسیم و فقهای اسلامی با استفاده از کتاب، سنت، عقل و اجماع به آن دست می یابند، فلسفه و حکمت احکام است. فروع دین در شرع مقدس اسلام از جایگاه و اهمیت ویژه برخوردار است؛ زیرا این امور در بردارنده اعمال و رفتار هر مسلمان است و خداوند متعال هدف آفرینش انسان را عبادت و بندگی بیان می فرماید. شناخت فلسفه و حکمت احکام می تواند به شخص مکلف انگیزه دهد و او را در میدان عمل یاری کند. بنابراین انجام تحقیقی در مورد بررسی حکمت و فلسفه فروع دین ضروری به نظر می رسد. در این پایان نامه سعی شده با تکیه بر دیدگاه امیرالمومنین علی (علیه السّلام) در نهج البلاغه و سایر کتب حدیثی و روایی به بررسی فلسفه فروع دین پرداخته شود. روش تحقیق کتابخانه ای و بر اساس فیش برداری می باشد که پس از جمع آوری اطلاعات و برقراری رابطه منطقی بین آن ها مطالب مورد بررسی قرار می گیرد. علی بن ابی طالب (علیه السّلام) در جاهای مختلف فلسفه هر یک از فروع دین را به زیبایی تبیین می فرماید که از جمله مهم ترین آن ها؛ زدودن تکبر و غرور، رام شدن شهوات، قرب الی الله، سلامت در دنیا و آخرت، جلب رحمت و رضایت الهی، آمرزش و وصول به جنت و ... را برمی-شمارد.

چکیده: نعمت هر گونه بهره ی خوبی است که، انسان از آن استفاده می کند تا به کمال انسانی برسد. و همچنین رفاه و آسایشی است که، خداوند برای انسان ها قرار داده تا به وسیله ی بهره مندی از آن ها و تفکر در خلقتشان، خدا را شناخته و راه درست را بپیمایند که این نعمت ها لازمه ی زندگی بشر است. و زندگی اولین نعمتی است که به انسان ها داده شده است. قلمرو نعمت ها، در نظر حضرت امیر علیه السلام گسترده است. در این دیدگاه حضرت علیه السلام نعمت ها را در ابعاد مادی و معنوی مورد توجه قرار داده اند. به این معنا که نعمت هایی که ظاهری و قابل لمس و حس هستند در بعد مادی، و نعمت هایی که جنبه ی مادی نداشته و برای کشف آن ها به معرفت و بینش نیاز دارد به معنوی، تقسیم کرده است. اما تکیه ی اصلی آن حضرت بر عامل افزایش و زوال نعمت بوده و برای هر کدام از نعمت ها مسئولیتی را بیان فرمودند. در این پایان نامه با تکیه بر دیدگاه های امام علی علیه السلام در نهج البلاغه و تطبیق آن با قرآن و مستندات حدیثی مورد قبول به مسئله ی مفهوم نعمت پرداخته می شود. و شناخت همه ی این نعمت ها منجر به شناخت خدا شده و وسیله ی آزمایش انسان هاست، که از نتایج بحث این پروژه می باشد. کلمات کلیدی: حضرت علی علیه السلام، نهج البلاغه، مفهوم نعمت، نعمت مادی و معنوی، علل افزایش و زوال نعمت

چکیده توحید افعالی یعنی جز خداوند متعال هیچ موثر مستقلی در عالم نیست، و «آفرینش»، «ربوبیت»، «مالکیت»، «رزاقیت» و «قیومیت» هستی از آنِ خداوند متعال است. با شناخت واقعی توحید افعالی، موحد واقعی شکل گرفته، و توحید افعالی در فرایند رشد و کمال به کار گرفته می شود و در حقیقت با رسیدن به توحید افعالی است که توحید در انسان معنا پیدا کرده و درجه ی موحد بودن شخص تعیین می گردد. پایان نامه «تبیین مصداقی توحید افعالی در نهج البلاغه»، که در سه فصل کلیات، مفاهیم و تعاریف، بررسی مصادیق توحید افعالی و شاخه های آن در نهج البلاغه و بررسی مصادیق اسباب و اختیار در نهج البلاغه ، تببین گردیده است؛ در پاسخ به سوال (مصادیق توحید افعالی در نهج البلاغه چگونه تبیین شده است؟)، به تشریح مفهوم شناسی توحید افعالی و شاخه های آن و برشمردن مصادیق این توحید در نهج البلاغه می پردازد، که امام در نهج البلاغه خداوند را تنها خالق کل آفرینش دانسته، و سایر موجودات را حتی در آفریدن پشه ای ناتوان وصف نموده اند و هم چنین مالک، رازق و قیّوم جهان هستی را، تنها خداوند می دانند و در موردچگونگی نحوه ی استناد معلول به علت، و خلقت در جهان هستی، امام معتقد به«تجلی»حضرت حق به واسطه ی این آفرینش، می باشند. اما از آنجا که توحید افعالی با مسائلی چون چگونگی نقش اسباب و مسببات، اختیار و قضا و قدر نیز گره می خورد، به بررسی موارد نقش اسباب و اختیار در نهج البلاغه نیز پرداخته شده، که امام نقش اسباب و وسائط را به خوبی پذیرفته اند اما عملکرد اینها را تنها منوط بر اذن، اراده و قدرت خداوند و در محدوده ای که خدا تعیین کرده می دانند. و در مورد اختیار نیز امام ضمن تأکید بر اختیار داشتن انسان، در مواردی به صراحت به حتمی بودن تقدیر و قضای الهی اشاره می فرمایند که ماحصل آن همان نظریه ی (امر بین الامرین) می شود. به این ترتیب پایان نامه ضمن رسیدن به درستی فرضیه ی از پیش تعریف شده، مبنی بر: (با وجود نظام اسباب و مسببات در عالم، تنها موثر حقیقی خداوند است)، به اطلاعات جامع تری در زمینه ی توحید افعالی دست یافت. کلمات کلیدی: توحید افعالی، خالقیت، ربوبیت، اسباب، اختیار، قضا و قدر، نهج البلاغه

چکیده در متن نهج البلاغه واژگانی وجود دارد که تنها یک¬بار به کار رفته است، از این¬رو می¬توان آن¬ها را متفرد نامید، برخی از این واژگان در حوزه¬ی معنایی خود مترادف دارند، ولی هیچ یک از این واژگان مترادف نمی-تواند در محور همنشینی کلام جایگزین واژه¬ی متفرد شود، چرا که واژگان متفرد در عین اشتراکات معنایی گاه در بافت کلام بار معنایی و مفهومی گسترده¬تر دارند، که سایر واژگان همان حوزه معنایی این ویژگی را ندارند، و گاه استفاده از آرایه¬های ادبی که از میان آن¬ها سجع، استعاره و کنایه بیشترین کاربرد را دارد، باعث تمایز واژه¬ی متفرد و به ¬کار رفتن آن در بافت کلام حضرت شده است، در این پژوهش درصدد هستیم با استخراج واژگان متفرد که برجستگی بیشتری دربافت جمله، چه از نظر معنا و مفهوم و چه از نظر جنبه¬ی ادبی دارند، به بررسی معانی آن¬ها با توجه به کتب لغت و شروح موجود، و مقایسه¬¬ی هر یک از این واژگان با واژگان مترادف هم حوزه اش بپردازیم، و با توجه به معانی بدست آمده، تفاوت و فروق معنایی واژگان متفرد با سایر مترادفات در حوزه معنایی خاصش را ذکر کنیم و از این رهگذر به علت استفاده¬ی این واژگان متفرد در بافت کلامی مخصوص خود، وگستره¬ی مفهومی خاص و منحصر به فرد هر واژه و ابعاد زیبایی شناختی کلام حضرت دست ¬یابیم. همچنین در این پژوهشآشکار شد واژگان متفرد، نسبت به واژگان مترادف هم حوزه¬، دارای بار معنایی و مفهومی خاص و متمایزی بودند، که آنها را با سیاق و بافت کلامی خودشان در بالاترین حد هماهنگی قرار می داد. در دستیابی به این اهداف از روش توصیفی تحلیلی بهره برده¬ایم. واژگان کلیدی : نهج البلاغه، معناشناسی، روابط معنایی، بافت کلام ، واژگان متفرد، ترادف.

چکیده سخنان امام علی (ع) در نهج البلاغه به سبک های مختلف و آهنگ های متفاوت بیان شده که می توان آن را یکی از امتیازات کلام ایشان برشمرد خطاب های ایشان به گروههای مختلف و به افراد خاص گاه با الفاظ رقیق و لطیف بیان شده و گاه دارای کلمات محکم و سرزنش آمیز می باشد. عتاب ها و نکوهش های امیرالمومنین (ع) نه تنها دشمنان بلکه دوستان و کارگزاران و در مواقعی نیز عموم مردم جامعه آن روز را در برمی گیرد. در این مجال با استفاده از روش تحلیلی-توصیفی و با تکیه بر خطبه ها و نامه های نهج البلاغه به عتاب های امام علی (ع) پرداخته ایم. در این پژوهش نکوهش های امام (ع) به یاران و کارگزاران و دشمنان و مخالفان بررسی گردیده و شخصیت مخاطبین این عتاب ها معرفی و علل و زمینه های عتاب ایشان بیان گردیده است. عتاب های امیرالمومنین (ع) به یاران و کارگزاران خود جنبه تربیتی داشته و با هدف اصلاح آنان و برای اجرای عدالت و جلوگیری از انحراف و ظلم و ستم صورت پذیرفته است و به دشمنان و مخالفان نیز به منظور رد ادعاهای آنان و با هدف روشنگری برای افراد ساده دل و بی خبری بوده که تحت تاثیر تبلیغات سوء دشمنان قرار داشتند.امیر المومنیین (ع) در خطاب های عتاب آمیز از ابزارهای بیانی و صنایع ادبی برای بیان مقصود استفاده فرموده اند که مهم-ترین آنها استعاره و تشبیه می باشد. کلمات کلیدی: امام علی (ع)، نهج البلاغه، عتاب، مخالفان، کارگزاران.

عفو و مجازات، از شاخصه های مهم و ویژگی های کاربردی درعرصه حکومت داری حضرت علی (ع) است که در کتاب گرانبها ی نهج البلاغه به آن پرداخته است، در این رساله سعی شده با استفاده از روش تحلیلی-توصیفی با تکیه بردیدگاه امیرالمومنین علی (ع) عفو و مجازات درتمامی جهات اعتقادی ومعنوی، فردی و اخلاقی، اجتماعی وسیاسی، مورد بررسی قرارگرفته شود. جایگاه عفو ومجازات ازدیدگاه قران، تعیین حد ود الهی درابعاد اعتقادی ومعنوی عفو ومجازات، آثاردنیوی واخروی و قلمرو فردی عفو و مجازات شامل گفتارو رفتار، توجه به اثرگذاری آن درحوزه فردی و اجتماعی و دعوت به اصلاح اندیشه ازنظر اجتماعی وترویج تفکرعفو وگذشت درساختارزندگی ودر حوزه اجتماعی برای ایجاد وحدت وانسجام مسلمین ، تاثیرات عفو ومجازات دراصلاح روابط اجتماعی، اعتدال درعفو ومجازات برای اثرگذاری، توجه داشتن به عفو توأم با توانایی واقتدار، تاثیرات ایجابی عفو و مجازات درتغییر رفتار فردی واجتماعی ودرباب تاثیرات سلبی، قاطعیت دراجرای حدود الهی دربحث مجازات وهمچنین تنوع درنوع مجازات های امام علی(ع) ودرنظر گرفتن جنبه های تأدیبی وتربیتی با هدف اصلاح و اجرای عدالت وجلوگیری ازانحراف وظلم وستم درجامعه صورت پذیرفته است، سپس به عنوان نمونه برخی ازرفتارهای امام با کارگزاران حکومتی درنهج البلاغه برای عبرت آموزی دربحث عفو ومجازات بیان شده است، دراین پایان نامه عفو، مبنای مدارا وگذشت ازخطا ولغزش انسان ها وهمچنین مجازات،عامل بازدارنده درجهت عبرت گیری سایرین به گونه های مختلف مورد بررسی قرارگرفته است.

چکیده در این پژوهش سعی بر آن است تا حسد از دیدگاه امام علی (ع) مورد آسیب شناسی قرار گیرد ، سپس راهکارهای درمان آن مطرح گردد . حسد آن است که انسان زوال نعمتی را از برادر یا همنوع خود آرزو کند و یا چه بسا در زوال و نابودی آن نعمت تلاش کند . هدف از پژوهش حاضر آسیب شناسی ابعاد حسادت از دیدگاه امام علی (ع) می باشد.