با نگاهی به سیر تحولات مدیریت روستایی در ایران در سال های قبل و بعد از انقلاب در اغلب مواقع شاهد ضعف و خلاء مدیریت روستایی در کشور بوده ایم. تشکیل شوراهای اسلامی روستا و پس از آن تاسیس دهیاری ها به عنوان جدیدترین سازمان در نظام مدیریت روستایی بعد از پیروزی انقلاب اسلامی را می توان گام مثبتی به سوی جلب مشارکت بیشتر روستاییان در مدیریت و توسعه روستایی تلقی کرد. با گذشت یک دهه از عمر دهیاری ها در روستاها و با توجه به نقاط ضعف و قوتی که دهیار ی ها در طول سابقه فعالیتشان داشته اند، ارزیابی از عملکرد آن ها را لازم به نظر می رسد. در این راستا این تحقیق به ارزیابی عملکرد دهیاری ها در دهستان دزلی در شهرستان سروآباد از استان کردستان به عنوان مطالعه موردی می پردازد. روش تحقیق این تحقیق به صورت کتابخانه ای (مقالات، پایان نامه ها، کتاب ها، سایت‏های اینترنتی و...) و روش میدانی(بازدید از روستاهای مورد مطالعه صاحب دهیاری، پرسشنامه، مصاحبه با مسئولان و دهیاران روستاها و...) بوده است. نتایج حاصل از پرسشنامه از طریق نرم افزار spss مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. همچنین برای تحت پوشش قرار دادن بهتر و ارزیابی دقیق تر از عملکرد دهیاری ها از روش سلسله مراتبی ahp (با استفاده از نظرات کارشناسان و افراد انتخاب شده برای امتیاز بندی و تشخیص میزان موفقیت دهیاری‏ها در زمینه های مختلف مورد مطالعه) نیز استفاده شده است. لازم به ذکر است که برای ارزیابی عملکرد دهیاری ها وظایف دهیاری ها در چهار قسمت اقتصادی - خدماتی، فرهنگی - اجتماعی، کالبدی - عمرانی و بهداشتی و زیست محیطی تقسیم بندی شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که دهیاری ها در چهار قسمت مورد نظر در دهستان مورد مطالعه موفقیت چندانی نداشته اند، .دهیاری ها در مجموع در قسمت فرهنگی و اجتماعی نسبت به سایر قسمت های دیگر دهیاری ها موفقیت بیشتری داشته‏اند. از جمله عوامل ضعف دهیاری ها در دهستان مورد مطالعه را می توان به عدم پاسخگویی دهیار ، سطح پایین آموزشی و تحصیلاتی دهیاران ، نداشتن برنامه راهبردی و نداشتن قدرت اجرایی دهیاری ها دانست.

مورفولوژی زراعی به عنوان جزئی از ساخت زراعی تحول پذیر است. این تحولات ساختاری-کارکردی پیوسته در حال وقوع است، امّا در جریان اصلاحات ارضی ساخت زراعی تحولات یکباره ای را تجربه نمود. به دنبال آن مالکین افزایش یافتند، مکانیزاسیون وارد روستا شد و جامعه روستایی وارد دنیای سرمایه داری شد. اگر چه تحول جزء لاینفک هر نظامی است، امّا پیامدهای حاصل از این تحولات حائز اهمیت است. جامعه آماری این پژوهش دهستان صالحان می باشد که دارای 9574 نفر جمعیت در سال 1385 بوده است. برای انتخاب روستاهای نمونه از روش نمونه گیری طبقه بندی احتمالی و نمونه گیری مکانی استفاده شده است و روستاهای میشیجان علیا، خراوند و دیوکن به عنوان روستاهای نمونه انتخاب شده اند. روش تحقیق پژوهش حاضر نیز از نوع بنیادی و شناختی و روش جمع آوری اطلاعات به صورت میدانی و کتابخانه ای بوده که برای هر یک از روش ها ابزار خاصی از قبیل: پرسشنامه، نقشه و جداول آماری استفاده شده است. نتایج این پژوهش نشان می دهد که، دهستان صالحان نیز در جریان اصلاحات ارضی تحولاتی را تجربه نموده است، که بر اثر آن شاهد گسترش مالکیت زارعین در روستاهای مورد بررسی بوده است. پدیده مالکیت خصوصی به همراه افزایش جمعیت و تغییر شیوه کشت و تغییر نوع منابع آب کشاورزی از عوامل اصلی تغییر در مورفولوژی زراعی محدوده هستند. پیامدهای حاصل از این تغییرات بر شیوه تأمین معیشت و درآمد روستاییان تأثیر مستقیم داشته است.

از دو دهه قبل طرح هادی روستایی از جمله گسترده ترین طرح های کالبدی روستایی در ایران هستند که عمدتاً جنبه های کالبدی بافت فیزیکی روستاها را مورد توجه قرار می دهند. با ارزیابی اثرات کالبدی این طرح ها می توان با دیدگاه جامع تری امکان برنامه ریزی را در آینده فراهم آورد. مهم ترین هدف ارزیابی طرح هادی فراهم ساختن ابزار مدیریت لازم برای نظارت، کنترل، جهت دهی و بهبود کارایی آنهاست. که بر اساس آن بتوان تجدید و هدایت روستا را به لحاظ ابعاد اجتماعی، اقتصادی، فیزیکی فراهم آورد. تحقیق حاضر، نقش اجرایی طرح هادی روستایی بر تحول کالبدی- فضایی سکونت گاه های روستایی ، روستای محمود آباد شهرستان کرج را مورد ارزیابی قرار داده است. روش تحقیق در این مطالعه توصیفی – تحلیلی است. جمع آوری اطلاعات از طریق پرسشنامه در حجم نمونه 329 نفر و تجزیه و تحلیل آنها با استفاده از نرم افزار spss انجام شده است. نتایج نشان داد اثربخشی طرح هادی روستایی در روستاهای پیرامون شهرها، بویژه شهرهای بزرگ و کلانشهرها از سازوکاری متفاوت بویژه مناسبات حاکم بر روابط شهر و روستا تبعیت می نمایند و اساسا شرح خدمات فعلی طرح هادی روستایی پاسخگوی مسایل موجود در این روستاها نیست. واژگان کلیدی: طرح هادی، تحول،تأثیرات کالبدی – فضایی، دهستان کمال آباد، شهرستان کرج.