چکیده امام علی علیه السّلام از نظر علمی زبانزد عام و خاص است، چنان که اندیشمندان بزرگ مسلمان و غیر مسلمان وحتی مخالفان آن حضرت، به این مطلب معترفند. رسول خدا صلوات الله علیهدر معرفی شخصیت علمی آن حضرت می فرماید: «أنا مَدینَهُ العِلمِ وَ عَلیٌّ بابُها»و امیرالمومنین علیه السّلام خود می فرماید: «اگر پرده ها فرو افتند هیچ چیز بر معلومات من افزوده نمی شود». بنا بر بیانات بسیاری از علما، امیر مومناندر بسیاری از علوم از جمله صرف و نحو، بلاغت، علوم قرانی و...پیشتاز و سرآمد بوده اند. از سویی، دانش اخلاق، به عنوان علمی که از شناخت خیر و شر،و مهلکات و منجیات نفس بحث می کند تا او را ملزم به انتخاب خیر کند تعریف شدهو در بین سایر دانش ها از اهمیّت والایی برخوردار است؛ زیرا گرانمایه ترین چیزی که خداوند در اختیار انسان قرار داده روح اوست و پرورش روح و سایر ابعاد انسانی، با کمک این دانش صورت می گیرد. براین اساس، بررسی نحوه پیدایش و نمو و شکوفایی این دانش سرنوشت ساز، حساسیت و اهمیت ویژه ای می یابد. در اینتحقیق نگارنده تلاش نموده تا پس از بررسی مبادی علم اخلاق و بهره مندی از اندیشه های امیرالمومنین علیه السّلام به این رهیافت نایل شود که خمیرمایه ی اصلی این اندیشه هاو شالوده اخلاق اسلامی و آنچه تحت عنوان اصول و مبانی اخلاق به اثبات رسیده است سرچشمه در کلام امام علی علیه السّلام دارد. پس از آن در بررسی دانش اخلاق اسلامی به بیان پاره ای از فضایل و رذایل اخلاقی پرداخته و آن ها را از دو جنبه اخلاق فردی و اخلاق اجتماعی بررسی نموده و پاره ای از زیر شاخه های اخلاق فردی مانند: تقوا، زهد، صدق و راستی و... و نیز پاره ای از زیرشاخه های اخلاق اجتماعی مانند: نیکوکاری، اصلاح بین خَلق، ادای امانت و... را مطرح کرده و از هر دو بُعد نظری و عملی به بیان دیدگاه های امیرالمومنین علیه السّلام و عملکرد ایشان در اینزمینه پرداخته و وجود ملکات و حالات ارزنده نفسانی را در وجود حضرت نظاره گر شده و به این مطلب دست یافته که اندیشه های ناب محمدی صلوات الله علیه در وجود ایشان بارور شده و با عمل به آنچه که به آن علم یافته و اندیشه های نورانی که در وجود حضرت شکوفا شده در پی اثرگذاری آن اندیشه در افکار مردم جامعه آن زمان و زمان پس از خود بوده است. همچنین با بررسی هایی که در برخی آثار مکتوب به جای مانده از اعصار مختلف، چه از اندیشمندان اهل سنّتمانند: جاحظ بصری، ماوردی، ابوحامد غزالی، ابن ابی الحدید، وشخصیت های شیعه مانند: ابن مسکویه، خواجه نصیرالدین طوسی، فیض کاشانی و محمد مهدی نراقی و میزان اثرپذیری آن ها از افکار و اندیشه ی امیرالمومنین علیه السّلام در این پژوهش صورت گرفت،بر این مطلب تصریح می کند که امام علی علیه السّلام در پیدایی،شکوفایی و گسترش دانش اخلاق اسلامی نقش بسیار مهم و غیر قابل انکاری داشته است. کلمات کلیدی:امیرالمومنین، دانش اخلاق، اسلام، شکوفایی.

مسئله ی تربیت از دیدگاه اسلامی و ولایی، از مهم-ترین مسائل و مباحث اسلامی و قرآنی و محوری ترین مسأله در مکتب اهل بیت (ع)است. بر این اساس مسئله ی ولایت و جایگاه و اهمیت آن، نیز مفاهیم، مصادیق، ابعاد، اقسام و مباحث دیگر آن در متون دینی به طور مبسوط بحث و بررسی گردیده و زوایای آن تعیین شده است. ولایت و اثر تربیتی آن در همه ی رده های سنی و از هر جنس ،از جایگاه بلند اعتقادی و محتوای آن، از مسائل عمیق ارزشی برخوردار است و از ذخایر نهفته ی درون عالم و آدم حکایت می کند. ولایت در قرآن، حکایت حقیقت آدمی است که استعدادهایش در اثر پیوند با ولایت تامه ی الهیه و حقیقت ذات ربوبی اش ،از راه عبادت و بندگی به منصه ی ظهور و بروز رسیده، تا آن جا که به غایت قصوای منزلت و مقام انسانی یعنی «انسان کامل» نائل آمده است؛ در نتیجه به مقام ها و منصب های رفیع الهی نبوت، رسالت، امامت و مانند آن دست یازیده است. از آنجا که هدف انسان ساختن دنیا به بهترین شکل برای رسیدن به آخرت و بهشت موعود است ، بنابراین نظام سیاسی و ولایی کاملی ارائه کرده تا فرد و جامعه ، به درستی تربیت شوند و به کمال اخروی برسند. بیان آثار تربیتی ولایت گامی موثر در مسیر اثبات کارآمدی نظام سیاسی اسلام است. در این پژوهش، به تبیین مفاهیمی چون تربیت از دیدگاه های مختلف و مباحث ولایت و ارتباط و تعامل این دو مقوله، از منظر امیر بیان امیرالمومنین علی (ع) و آثار این تربیت در زندگی انسان می پردازیم.

الک اصلی سرمایه های عالم خداوند است، خداوندی که با آفرینش انسان بر او منت نهاد ونعمتهای بیشماری را به وی ارزانی کرد،که بدون شک این نعمتها وسیله ای هستند برای ارتقای مادی ومعنوی بشر، وبه زبان دیگر وسیله ای هستند برای رسیدن انسان به کمال والای خویش.اما این حاصل نمیگردد مگر از طریق شناخت نعمتهای الهی، واینکه آدمی بداندفلسفه ی نعمتهایی که را خداوند در اختیاراو قرار داده چیست؟و چه مسئولیتهای در قبال اعطای این همه نعمت دارد؟از این رهگذر این پزوهش جستاری است درباره نعمتهای الهی ومسئولیتی که انسان در قبال این نعمتها دارد. خداوند متعال نیز مکررا در قرآن کریم به شیوه های گوناگون نعمتهای بیشمار خود ونقش آن را در زندگی مادی ومعنوی انسان ها گوشزد کرده،که هدف از یادآوری نعمت و وظایف انسان در قبال آن،توجه به مبداو رساننده نعمت و شناخت او،عشق و محبت به خداوند،و در نهایت اطاعت خداوندو اتصال عبد به خالق وفلاح و رستگاری اوست. ، لذا در این پژوهش که به روش کتابخانه ای و به صورت فیش برداری مطالب از تفاسیر قرآن و کتب معارف قرآنی انجام شده است، آیات واحادیثی که به طور صریح یا ضمنی به موضوع نعمتهای الهی ووظایف انسان در قبال این نعمتها پرداخته اند مورد بررسی قرار خواهد گرفت.نتیجه آنکه اعطای این همه نعمت به انسان بیهوده نبوده و قطعا در قبال آن انسان وظایفی دارد ، که مهمترین وظیفه انسان از میان مسئولیت های دیگر در قبال نعمتهای الهی ،سپاس قلبی زبانی ، عملی می باشد، یعنی اینکه،هیچ نعمتی از یاد انسان نگذرد،مگر آنکه آن نعمت را از جانب خدا بداند،ومتذکر ذات پروردگار شود، دوم اینکه خداوند را به خاطر اعطای این همه نعمت لسانا شکرگزار باشد، واز همه مهمتر اینکه نعمتهای الهی را همسو با خواست منعم و در راه کمال وسعادت خود به کار گیرد

روش تفسیری ترجمه الخواص زواره‎ای کدام است و جریان های کلامی عصری تا چه اندازه بر این تفسیر اثر داشته و تأثیر این تفسیر بر تفاسیر هم عصر آن مانند: منهج الصادقین چیست پرسش هایی است که جواب آن ها در این پژوهش جست وجو می شود. تفسیر ترجمه الخواص زواره ای از جمله تفاسیر امامیّه عصر صفویه در قرن ده هجری می باشد. به رغم اینکه غالب این تفسیر بر پایه‎ی روش روایی به رشته تحریر در آمده است، ولی مفسّر سعی کرده است که از سایر روش های تفسیری مانند: ادبی، عقلی و ...، برای تبیین آیات، نیز بهره بگیرد، بنابراین تفسیر زواره‎ای به روش اجتهادی نزدیک شده است. در این تفسیر باورهای مذهبی، عقاید، تخصّص علمی مفسّر، گرایشات کلامی، فقهی و ادبی؛ که حکایت از أثر پذیری زواره‎ای از جریان عصری وی دارد مشاهده می شود. زواره ای با بیان موضوعاتی چون: رجعت، ولایت، امامت، ظهور و سایر موضوعات کلامی به دفاع از معتقدات امامیه می پردازد. کلمات کلیدی: قرآن، زواره ای، ترجمه الخواص، روش شناسی، تفسیر.

علوم قرآنی به مثابه ی دانش های مقدماتی قرآن محسوب شده که در خدمت فهم بهتر قرآن است. از دیرباز در خصوص مصادیق علوم قرآنی مباحث و نظریاتی توسط قرآن پژوهان مطرح شده است. ناسخ و منسوخ، محکم و متشابه، مطلق و مقید، حقیقت و مجاز، اسباب النزول، مکی و مدنی و ... از زمره این مصادیق اند که در خلال تفاسیر قرآن و یا به صورت تک نگاری، موضوع پژوهش مفسران و عالمان عرصه قرآن شناسی قرار گرفته است. از این میان، دانش مکی و مدنی و دامنه و گستره آن، به عنوان معرفتی تأثیرگذار در تفسیر قرآن، موضوع پژوهش این پایان نامه است. این تحقیق، موضوع مذکور را در دو تفسیر گرانسنگ شیعی یعنی مجمع البیان و تفسیر المیزان مورد بررسی قرار داده است. از نظر طبرسی، مباحث مربوط به مکی و مدنی بودن آیات، ذیل مباحث روایی تفسیر، مورد توجه قرار گرفته و با عنایت به چنین روایاتی، هم خود مکی و مدنی تعریف شد، و هم نقش آن در فهم تفسیر آیات در محورهای ناسخ و منسوخ داشتن آیات، نقش آن در شناخت سیره ی پیامبر اعظم (صلی الله علیه و آله و سلم) و به طور کلی تفسیر آیات قرآن مورد تأکید قرار گرفته است. از دیدگاه علامه طباطبایی، دامنه مکی و مدنی هم در تعریف و ملاک آن و هم در بخش های ناسخ و منسوخ، نقش آن در شناخت سیره پیامبر و در حوزه فهم آیات قرآن، با توجه به سیاق و محتوا و مضمون آیات قرآن مورد تصریح و تأکید است. البته این به معنای نادیده گرفتن نقش روایات در بخش مکی و مدنی نیست بلکه اهمیت یافتن نقش مضمون و سیاق آیات قرآنی را در قیاس با روایات در بخش مکی و مدنی خاطر نشان می کند