در این تحقیق بعد از بیان مقدمه و مباحث مقدماتی به فصل اول پرداخته شده است که دربار? کلیات و مفهوم شناسی واژگان کلیدی تحقیق و همچنین، دربار? نسبت تأثیر سنتها با تغییرات اجتماعی و نیز، دربار? نصوص دال بر تأثیر سنتهای اجتماعی است. در فصل دوم و سوم پس از بیان جایگاه سنتها اجتماعی، به انواع سنتهای اجتماعی در سخنان حضرت امیرمومنان(علیه السلام) در 11مورد پرداخته شده است که عبارتند از: سنتهای استخلاف، هدایت، اضلال، ابتلا و آزمایش، امداد، تغییر، استدراج، ارسال رسل، مکر، عبرت آموزی و مجازات(اهلاک). البته، به همراه شرح و تفسیرهایی از شروح نهج البلاغه و تحلیل و تفسیرهای شخصی. در این جا باید این مطلب را یادآور شد که قبل از بیان موارد نهج البلاغه ای به معنای لغوی هر یک از این سنتها پرداخته شده است و سپس، موارد مخصوص به امام علی(علیه السلام) ذکر شده است. این نکته قابل ذکر است که علاوه بر بیان انواع سنتهای اجتماعی و شرح و تفسیر آنها، سعی شده است که هر کدام از این سنتها به قسمتها گوناگون آن مانند: ماهیت، عوامل، اقسام، راهکارها، راههای تعامل و غیره نیز، پرداخته شود. در فصل چهارم نیز، به دو بحث پرداخته شده است: یکی، بیان عواملی که بر سنتهای اجتماعی تأثیرگذارند و دیگر، بیان تأثیرات سنتهای اجتماعی از دیدگاه امام علی(علیه السلام) در جامعه.

سخن و سیره ی امیرمومنان(ع) یکی از منابع مهم دینی است. از این رو پژوهش حاضر به تبیین جایگاه مصلحت در گفتار و رفتار امیرمومنان(ع) پرداخته است. از آنجا که از واژه مصلحت در طول تاریخ برداشت های صواب و ناصوابی شده است و عده ای از آن سوء برداشت کرده اند، از سخن و سیره امیرمومنان(ع) ضوابطی را در این زمینه می توان در نظر گرفت. به مصالحی مانند حفظ دین، وحدت مسلمین، حفظ نظام و تقدم اهم بر مهم به دیده قبول نگریسته شده است. و دسته دیگر از دید امیرمومنان(ع) جزء مصالح مردود تلقی شده؛ مانند مصلحت اندیشی بر ضد کرامت اخلاقی، ناسازگاری با عدالت، حفظ موقعیت و تضییع بیت المال مسلمانان، که آن حضرت بر اساس شرایط و اصول مشخصی با این دسته مبارزه کرد. در فصل آخر این پژوهش مصلحت سنجی های آن حضرت، چه در وقایع قبل از خلافت مانند بیعت و همکاری با خلفا و چه در وقایع بعد از خلافت در زمان زمامداری مانند برخورد با سنت های جاهلی، احیای سیره ی نبوی و توجه به مصلحت، مورد تحلیل و واکاوی قرار گرفته است. البته مطالعه رفتار و مواضع امیرمومنان} حاوی نکات مهم و برجسته ای است که تحلیل و تجزیه آن، بدون توجه به ظرفیت های موجود جامعه آن روز ما را دچار ذهن گرایی و وهم در سنجش خواهد کرد. لذا کشف و شناخت این ظرفیت ها، هر چه بیشتر به گذشته برگردد، دشوارتر خواهد بود.