از شهریور 1320 تا کودتای 28 مرداد 1332 ایران حوادث گوناگونی را تجربه کرد. درگیر شدن ایران در جنگ جهانی دوم، استعفای رضا شاه، رفع محدودیت های سیاسی و ملی شدن صنعت نفت از رویدادهای قابل ذکر در این دوره می باشند. هر یک از موارد مذکور منجر به تحولاتی در حوزه های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی در سراسر کشور و بالطبع یزد شد. در این پژوهش سعی شده با رویکردی توصیفی – تحلیلی تأثیر این حوادث به همراه تصمیمات دولتمردان در مرکز بر تحولات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی یزد مورد بررسی قرار گیرد. ورود ناخواسته ی ایران به جنگ جهانی دوم، شهر یزد را که از لحاظ کشاورزی به دیگر نقاط کشور وابسته بود، با مشکلات اقتصادی شدیدی روبرو کرد. به طور مشخص این واقعه سبب کمبود مایحتاج غذایی مردم و بروز قحطی در میان قشر متوسط شهر و به موازات آن شیوع انواع بیماری ها و هم چنین ناامنی راهها شد. رویداد دیگر یعنی ملی شدن صنعت نفت به عنوان مهمترین دستاورد این دوره ی دوازده ساله سبب شد در کنار سیاسیون یزد، نخبگان اجتماعی و عامه ی مردم به سرنوشت خود حساس تر شده و در امور اجتماعی و سیاسی شهر مشارکت بیشتری داشته باشند. در کنار این حوادث، جریان ها و تصمیمات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی دولت در پایتخت بر تحولات یزد موثر بودند. جریانات و گرایش های سیاسی پایتخت سبب تشدید شکاف بین سیاسیون یزد شده بود. این امر را می توان از درگیری و نزاع های سیاسیون یزد در انتخابات های مختلف مجلس شورای ملی استنباط کرد. تصمیمات فرهنگی دولت و توجه به امر آموزش و تعلیم سبب شد تا بعد از یک دوره رکود فرهنگی، یزد در زمینه ی گسترش و نشر مطبوعات، توسعه ی کمی مدارس و تعداد محصلین به خصوص محصلان دختر روند رو به رشدی را داشته باشد. از آن جا که تحولات فرهنگی و اجتماعی همواره بر یک دیگر تأثیر دوسویه دارند، افزایش تعداد مدارس و محصلین سبب شد تا قشر تحصیل کرده ای در یزد رشد کنند و مسبب تحولات اجتماعی بسیاری در آینده ی شهر باشند.

چکیده تأسیس سلسله صفوی نه تنها ایران را از هرج و مرج ناشی از قدرت نمایی پانزده قدرت ریز و درشت به تثبیتی دیگر باره رهنمون ساخت که پس از نه قرن، مبادی استقلال آن را فراهم نمود.استقلالی که مبتنی بر شعایر صوفی ـ شیعی شاه اسماعیل برای نخستین بار نهادینگی تشیع را به ارمغان آورد.با اینهمه تثبیت تشیع امامیه با رویکردی دو سویه همراه بود:برقراری انتظام و تمرکز داخلی و حفظ جزیر? شیعی ایران که در اقیانوسی از تسنن سر بر آورده و همزمان از طرف عثمانی در غرب و هم پیمان او یعنی ازبکان که هر از چند گاهی مناطق عراق عجم را عرص? تاخت خود قرار می دادند در محل آسیب پذیری قرار داشت.در این میان روابط ایران با عثمانی درمقطع مورد بررسی عصر صفوی از تقابل تا تعامل فراز و فرود داشت.چنانکه اگر جنگ چالدران مبین ظهور دو قدرت غیر قابل سازش بود امّا با گذر زمان این روند به پذیرش هرچند اجباری یکدیگر انجامید. عثمانی ها دریافتند حذف دولتی شیعی به سهولتی که می پنداشتند ممکن نمی نماید و از آن سو دولتمردان ایران نیز جایگزینی تعامل با رقیب در چارچوب? برقراری صلح را گزیری بر بقای خود یافتند.مبتنی بر چنین ضروریاتی هرچند در نبرد چالدران، عثمانی تا تبریز را عرص? غارت قرار داد ه و همسر اسماعیل را به اسارت برد با این حال شکست در این مهم ترین نبرد، نه به مفهوم بازگشت به شرایط پیش از سیطر? تشیع ممکن بود و نه از آنسوبرای سلاطین صفوی چاره ای جز سازش با داعیه دار جهانی باقی می گذارد. کلید واژگان:صفویه،عثمانی،جنگ چالدران،صلح قصر شیرین،شاه اسماعیل اوّل،شاه عباس اول، شاه صفی.

به دنبال تحولات ساختاری پس از مشروطه و با تاسیس مجلس و تدوین قانون اساسی طیفی از نخبگان سیاسی شکل گرفت که با عضویت در مجلس و تشکیل جناح بندی های حزبی در فراگرد قدرت سهیم گردیدند.پیامد های پس از جنگ جهانی اول و دخالت بیگانگان در امور کشور نوعی ملی گرایی افراطی را که به شدت ضد بیگانه بود در مرام سیاسی آنها صورت داد.سید ابوالحسن حائری زاده یزدی یکی از این افراد بود.پایه گذاری حزب دموکرات در یزد و مبارزه علیه استعمار انگلیس اغازین اقدامات او در عرصه سیاست کشور بود.که در سالهای بعد با حضور او در قالب اقلیت مجلس چهارم و پنجم که پیش درامد سلطنت پهلوی بود رنگ و بوی ضد استبدادی به خود گرفت.حائری زاده در دوره پهلوی اول به جاشیه رانده شد.اما در فضای پس از شهریور بیست با عضویت در حزب دموکرات قوام و عضویت در مجلس پانزدهم جریانی از نمایندگان مستقل را شکل داد و پس از آن در جریان پایه گذاری جبهه ملی و عضویت در کمیسیون نفت سهم عمده ای را در ملی شدن صنعت نفت ایفا نمود.او با کسست از مصدق با همکاری با عوامل کودتای 28 مرداد نقش مهمی را در سقوط دولت مصدق ایفا کرد.