امروزه با توجه به گسترش علوم وابسته به معماری، اطلاعات کمی در رابطه با فن شناسی معماری سنتی و بومی ایرانی در دست داریم گویی ذهنیت توجه به تجربه های گذشتگان و نشستن در مکتب بزرگان علم و دانش کم رنگ شده است. شاید مطالعه و پژوهش در زمینه بناهای تاریخی بر جای مانده در جای جای این سرزمین، مسکنی بر درد فراموشی مدرنیته باشد. مجموعه آرامگاهی شیخ احمد جام که حاصل تحولات دوره های مختلف تاریخی است آثار متعددی از دوره های سلجوقی، آل کُرت، تیموریان، صفویان، قاجاریه را شامل می شود. در این زیارتگاه عناصر معمارانه بر گرد یک صحن وسیع مرکزی شکل گرفته است، مهمترین و باشکوه ترین فضاهای معماری این مکان در مجاورت آرامگاه شیخ جام بنا شده و شامل گنبدخانه، ایوان، مسجد کرمانیها، گنبد سفید و گنبد سبز، سراچه، مسجد عتیق، مسجد جامع (که مورد بحث این مقاله است)، مسجد روباز (تابستانی و زمستانی)، آب انبار، مدرسه فیروزشاهی، سردر ورودی می باشد. این مجموعه که شامل مقبره و ملحقات آن می باشد و به تاریخ ساخت 8 الی 12 هجری قمری (14 الی 18 میلادی) تعریف گردیده است به سال 15 دی ماه 1310 (6 ژانویه 1932) به شماره ثبتی 174 به ثبت آثار ملی رسیده است. این مجموعه به پیشنهاد آندره گدار (رئیس وقت اداره عتیقات) و با امضای مرحوم علی اصغر حکمت (رئیس موقت معارف) در وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه جزء اموال غیر منقول به ثبت رسیده است.

1) بیان مسئله شاخص ترین و در عین حال کهن ترین پدیده باقی مانده از نهادهای شهرنشینی قدیم که نشان از حضور سیاسی-نظامی و دولتی-حکومتی در میبد را دارد، کهن دژ نارین قلعه است. نارین قلعه میبد ساختاری است متولد شده از خشت با کمیت سنی ارزشمندی در تاریخ (...ساسانی- آل مظفر)، که تمام آنچه از یک ساختار خشتی می دانیم را می نمایاند. نارین قلعه میبد بر بالای بلندترین پشته گلی زمین به ارتفاع 25 متر که به صورت دماغه ای پیش آمده واقع شده و به عنوان قلعه یا ارگ، حاکم نشین شهر بوده و حاکمیت سیاسی محدوده ای وسیع را بر عهده داشته است. این عمارت خشتی افسانه ای، کهن ترین بنای استان یزد می باشد که بر اساس تازه ترین کاوشهای باستان شناسی، آثاری مربوط به اواسط هزاره چهارم قبل از میلاد را در آن به دست آورده اند. همانطور که مشاهدات و مطالعات میدانی نشان می دهد، سازه ای با این وسعت و تاریخ که مورد توجه حکومت های وقت منطقه بوده، می تواند عامل اصلی رشد و توسعه شهری در این منطقه بوده باشد، 2) هدف تحقیق امروزه با توجه به گسترش علوم وابسته به معماری، اطلاعات کمی در رابطه با فن شناسی معماری سنتی و بومی ایرانی در دست داریم گویی ذهنیت توجه به تجربه های گذشتگان و نشستن در مکتب بزرگان علم و دانش کم رنگ شده است. شاید مطالعه و پژوهش در زمینه بناهای تاریخی بر جای مانده در جای جای این سرزمین، مسکنی بر درد فراموشی مدرنیته باشد. در پروسه فوق سعی بر آن شده تا با شناخت اجمالی قلعه ها در ایران و چگونگی فرهنگ قلعه داری و قلعه نشینی، گامی در جهت شناخت هر چه بیشتر رفتار نارین قلعه میبد نموده و با بررسی های اجمالی جلوه های مختلف کهندژ میبد به گوشه ای از الگوهای اصیل معماری قلعه ها دست یابیم. و در عین حال با مطالعه و شناخت میبد کهن و به ویژه نارین قلعه میبد (کهندژ اسطوره ای) و بررسی و مشکلات موجود که به دلایل گوناگون موجب مخدوش شدن هویت و سازه اثر گردیده و با مطالعه طرحهای تحقیقاتی و پژوهشی مرتبط با بنا در ابعاد مختلف و هم چنین مطالعات میدانی و مستمر در بنا و حوزه پیرامونی آن به شناسایی عوامل مخل آسیب رسان پرداخته و با ارائه راه کارهای پیشنهادی منطبق بر بنا، طرح مرمت و حفاظت کهندژ میبد را ارائه داده و در نهایت با بررسی پتانسیل های بالقوه و عمیق شهر میبد چون فرهنگ، مردم شناسی موقعیت خواص استراتژیک... و شناسایی کمبودهای محیطی – فرهنگی به باززنده سازی فرهنگ قلعه نشینی به صورت ویژه و خواص جانی دوباره به اثر بخشیم و آن را به عنوان عنصری ارزشمند ملی به همگان عرضه نماییم. 3) اهمیت موضوع تحقیق زمانی قلعه ها مهمترین کانون سیاسی-نظامی مردم محسوب می شدند و در حیات اجتماعی و گسترش یک قوم یا ملت نقش موثری داشت. در این رابطه می توان نارین قلعه میبد را بازنمایی کرد کهندژی که جزو قدیمی ترین قلعه های منطقه مرکزی ایران محسوب می شود و تاریخی در حدود 2000 سال را با خود به یدک کشیده و به گونه ای عمل کرده که پایداری و اقتدارش بعد از گذشت ناملایمات بسیار در طول تاریخ را همچنان می توان به وضوح در لابلای خشت های آن مشاهده نمود. اما از بارزتریبن ویژگیهای فضاهای این قلعه ارزش های تاریخی و معماری آن است که در لابه لای صفحات سرگذشت بنا نهفته است و برای شناخت، آگاهی و حفاظت هر چه بیشتر آن نیاز به مطالعات و پژوهش های پیگیر دارد. سوالات و فرضیه های تحقیق: به طور کلی پیش فرض های مطرح شده در پروژه فوق به شرح زیر می باشد: - مطالعه و شناخت یک اثر تاریخی به چه عواملی بستگی دارد. - اصول ساخت و ساز سنتی و نحوه برخورد با آثار در دوران تاریخی چگونه دنبال شده است. - اصول ساخت و شکل گیری قلعه ها در دوران تاریخی چگونه است. - مرمت به معنای علمی و عملی خود چیست. - عوامل تأثیرگذار بر گزینش روش خاصی در مرمت چیست و نحوه برخورد با اثر چگونه است. - احیاء چیست ؟ - نظام مدیریت پایدار در مجموعه های تاریخی داخل شهری چگونه است. 4) واژه های کلیدی قلعه –میبد کهن- خشت- ساختارهای خشتی-آسیب شناسی- مرمت- تجدید ساختار- باززنده سازی- ارزشهای هویتی.

با توجه به نقشی که ارزش ها در پیوستگی فرهنگ انسان با گذشته ی خویش ایفا می نماید؛ در پی صیانت از ارزش های جنگ نیز چند سالی است موزه های شهداء راه اندازی شده که متاسفانه آثار به عنوان سند و حامل پیامی ارزشمند، بدون مطالعه ی علمی موزه ای می شود. تحقیق حاضر پژوهشی است در حفاظت با تکیه بر شناخت کامل از ارزش های موجود در آثار شهداء که منتج شده از مطالعه ی کل آثار موزه ی شهدای تبریز (4010 اثر) می باشد. این پژوهش بر اساس مطالعات کتابخانه ای و اینترنتی، مصاحبه با کارشناسان و بررسی و مطالعه ی عینی مورد پژوهش، انجام شده و شامل چهار فصل در دو بخش کلی نظری و عملی است؛ که در بخش نخست با اشاره به کلیات پژوهش، به تبیین مصداق های جهانی بخصوص بر دیدگاه کشور عراق پرادخته و سپس اهمیّت شناخت مفهومی آثار به عنوان میراث مادی ـ معنوی با مباحث ارزیابی ارزش ها به همراه بررسی محیط موزه ی مورد نظر و طبقه بندی آثار با هدف ارائه ی بهتر آنها و همسو شدن با اهداف حفاظت، موضوعی است که بطور گسترده بدان اشاره شده است. در بخش دوم نیز مباحث مبانی نظری حفاظت و مرمت آثار شهداء به همراه شیوه های مستندنگاری (فن-شناسی، آسیب شناسی) و ارائه ی راهکارهای اجرایی نگهداری و بررسی عوامل تأثیرگذار بر اساس سنجش فراوانی تک متغییرین آماری منتج شده از مطالعات نگارنده بر روی کل آثار موزه ی شهدای تبریز، مورد مطالعه قرار گرفته است. نتایج پژوهش: - شناخت اصالت و ارزش آثار شهداء رابطه ی مستقیم با نوع برنامه ریزی های حفاظتی آن دارد. - طرح حفاظت پیشگیرانه مجموعه آثار جنگ و بخصوص آثار باقی مانده از شهداء در موزه های شهداء. - آموزش به صورت عمومی و تخصصی، راهکاری جهت رسیدن به بینش مشترک در حفاظت پیشگیرانه.

در این پروژه به روش حفاظت و مرمت اضطراری تزیینات وابسته به معماری (گچبری) سردر ورودی مسجد دره شهر که در حین کاوشهای باستانشناسی کشف گردیده، پرداخته شده است. هدف از انجام این طرح معرفی و اجرای روش مناسب جهت نجاتبخشی و مرمت اضطراری تزیینات وابسته به معماری واقع در محوطههای باستانی دره شهر بوده که قابل تعمیم به سایر محوطه- های باستانشناسی با شرایط موضوعی متشابه است. در ادامه ارایه روش مرمت و استحکامبخشی قطعات تزیینات گچبری پس از خاتمه کاوش با استفاده از مواد و مصالح مناسب، در راستای حفظ اثر در محل کشف آن و عدم جابجایی اثر به مکانی دیگر نیز معرفی شده است. مطالعات آزمایشگاهی تکمیلی در راستای شناخت ماهیت مصالح نیز با استفاده از روشهای و همچنین مطالعات ساختاری آنها با بکارگیری میکروسکوپ و پتروگرافی به xrd دستگاهی نظیر انجام رسیده است.

در این پایان سعی شده است که تمامی ابعاد ناشناخته ی این بنای قاجاری مورد بررسی و شناخت قرار گیرد . در فصل نخست این پایان نامه به شناخت کاملی از شهر تهران ، محل قرار گیری اثر و سپس خود اثر و تاریخچه ی آن پرداخته شده است. در فصل دوم به بررسی آسیب های موجود در بنا اشاره می شود . و سپس در فصل بعد برای این آسیب ها و کمبود هایی که این بنا با آن روبرو می باشد طرح مرمتی ارائه می گردد . و در نهایت برای این بنای با شکوه طرح احیایی که در خور شان آن و همسو با نیاز ها و قابلیت های آن باشد ارائه می گردد .

چ آثار به جای مانده از دوران چهار صدساله ی حکومت ساسانی نشانگر امپراطوری عظیمی است که از قرن سوم تا هفتم میلادی بر گستره وسیعی از جهان قدیم فرمانروایی می کند که ایران مرکز فعالیتهای فرهنگی آن به شمار می رفت. معماری به جای مانده از دوره ساسانی از جمله هنر هایی است که بعد از قرن ها همچنان عظمت و شکوه امپراطوری زمان خود را حفظ کرده است. با توجه به این که مراکز معماری های مهم و عظیم ساسانی در مناطقی واقع شده بودند که از معادن سنگ دور بودند، در نتیجه هنرهایی چون گچبری ، موزائیک کاری و نقاشی روی گچ به علت استفاده وسیع در تزیین بناها پیشرفت بسیار کرد و این هنر ها به ویژه گچبری در خدمت معماری قرار گرفت. در زمان ساسانی گچ علاوه بر جنبه های کاربردی آن به صورت ملات و یا پوشش دیوارها ،مهمترین عامل تزئین بنا نیز بوده است که به صورت قالب کیری یا کنده کاری استفاده شده است