چکیده عناب گیاه داروئی ارزشمندی است که در طب سنتی ایران جایگاه وی‍ژه ای دارد. با تمام اهمیتی که گیاهان منطقه ای مانند عناب در اقتصاد و اشتغال زائی مناطق مختلف کشور دارند، در عرصه پژوهش و فناوری جزء گیاهان فراموش شده به حساب می آیند. با عنایت به اهمیت اقتصادی و داروئی عناب، اولین قدم برای برنامه های اصلاحی آن، اطلاع از تنوع ژنتیکی و روابط خویشاوندی بین ارقام مختلف آن است. لذا در این پژوهش از 34 اکوتیپ عناب که از هشت استان عناب خیز کشور جمع آوری شده اند، استفاده گردید. به منظور بارکد گذاری dna با استفاده از ژن matk و بررسی تنوع ژنتیکی با استفاده از نشانگر rapd در گیاه عناب، دو آزمایش مستقل انجام گردید. در آزمایش اول پس از استخراج dna، ژن matk در اغلب نمونه ها تکثیر و توالی یابی شد. توالی های بدست آمده بیشترین شباهت ژنتیکی را با گونهziziphus jujuba voucher نشان دادند. نتایج ارزیابی توالی ژن کاندیدای بارکدگذاری، حاکی از دسته بندی اکوتیپ های مورد بررسی در دو گروه ژنتیکی بود. گروه اول شامل اکوتیپ های قابل انتساب به گونه z. jujuba بودند در حالیکه اکوتیپ های گروه دوم حضور محتمل گونه ای دیگر را نشان دادند که کمبود اطلاعات درباره ژن matk در گونه های متعدد، مانع از نتیجه گیری قطعی در این رابطه شد. همچنین در آزمایش دوم، تنوع ژنتیکی اکوتیپ های عناب ایران توسط 15 آغازگر rapd مورد بررسی قرار گرفت که 6 آغازگر در بین نمونه ها دارای چندشکلی مطلوبی بودند. گروه بندی اکوتیپ ها به روش تجزیه خوشه ای و با استفاده از الگوریتم upgma انجام شد که نمونه ها به دو گروه اصلی در ضریب شباهت 82/0 تفکیک شدند. بیشترین شباهت ژنتیکی (92?) میان اکوتیپ های مازندران و گلستان و بیشترین تنوع در اکوتیپ های خراسان جنوبی مشاهده شد. نتایج این مطالعه حکایت از وجود تنوع ژنتیکی مناسب جهت بهره گیری در پروژه های به نژادی آتی داشت. واژه های کلیدی: عناب، ژن matk، بارکدگذاری، تنوع ژنتیکی، rapd

چکیده عناب (zizyphus jujuba mill.) به عنوان یک میوه ارزشمند و مقاوم به شرایط مختلف آب و هوایی در بسیاری از مناطق ایران گسترش دارد. امروزه در کنار صادرات میوه، از عناب به عنوان گیاه دارویی نیز استفاده می شود، لذا از لحاظ ارزش اقتصادی، توسعه کشت آن توسط باغداران مورد توجه قرار گرفته است. ارزیابی تنوع ژنتیکی در مواد گیاهی از اهمیت بالایی برخوردار بوده و گام اولیه برای شناسایی، حفظ و نگهداری ذخایر ژنتیکی و از اصول اولیه و مهم اصلاح گیاهان محسوب می شود. استفاده از نشانگرهای dna به علت عدم تأثیر پذیری از محیط و نمایان شدن در سطح dna از بهترین روش های موجود برای بررسی تنوع ژنتیکی می باشند. به منظور بررسی تنوع ژنتیکی 31 اکوتیپ عناب جمع آوری شده از هشت استان عناب خیز کشور (شامل استان های خراسان جنوبی، خراسان رضوی، مازندران، گلستان، قم، اصفهان، لرستان و فارس) از نشانگرهای issr (inter simple sequence repeats) استفاده گردید. تعداد 13 آغازگر در انجام واکنش pcr آزمایش شدند که شش آغازگر dna الگو را بخوبی تکثیر و در بین نمونه ها چندشکلی را آشکار نمودند. از میان 84 مکان ژنی امتیاز بندی شده، تعداد 70 مکان (83 درصد) چندشکلی نشان دادند. تجزیه خوشه ای اکوتیپ ها بر اساس ضریب تشابه دایس و به روش upgma انجام گرفت. در تجزیه خوشه ای نمونه ها در حد تشابه 0/85 در هفت گروه اصلی جای گرفتند. بیشترین تشابه ژنتیکی (0/95) بین نمونه های کلاله و درح و همچنین نوغاب و دوستیران و کمترین تشابه ژنتیکی (0/48) بین نمونه های برزادران و کنگان به دست آمد. از میان آغازگرهای استفاده شده، آغازگرهایac)8yt) و ga)8a) مناسب ترین آغازگرها برای مطالعات بعدی تشخیص داده شد. نتایج این مطالعه نشان داد که تنوع کل نمونه های کشور تقریباً در تنوع ناحیه خراسان جنوبی خلاصه شده است. همچنین در اکوتیپ های متعلق به استان های اصفهان و مازندران، سطح قابل ملاحظه ای از تنوع مشاهده شد. بطوریکه می توان این استان ها را بعنوان هسته های مرکزی تنوع عناب در ایران معرفی نمود.

گیاه عناب (ziziphus jujuba) یکی از مهم ترین درختان میوه بومی آسیا است که قدمت کشت آن در چین به بیش از سه هزار سال می رسد و از لحاظ خواص دارویی و تغذیه ای اهمیت ویژه ای دارد. این گونه، درختی مقاوم متعلق به خانواده rhamnaceaeمی باشد که قابلیت رشد وتولید در زمین های کم آب وشور اقلیم کشور ما را دارا می باشد. لذا توجه بیشتر به توسعه سطح زیر کشت آن ضمن بالا بردن تولید و ارزش افزوده در حفاظت خاک نیز می تواند موثر باشد. با توجه به نرخ پایین جوانه زنی بذور و همچنین تولید کم پاجوش که مهمترین روش تکثیر عناب می باشد، در این بررسی افزایش ظرفیت تولید نهال از طریق کشت بافت مدنظر قرار گرفت. در این تحقیق به منظور باززایی مستقیم دو اکوتیپ کنگان و الغور عناب ، جوانه های انتهایی به عنوان ریزنمونه، جهت القای شاخساره در محیط کشت msغنی شده با سطوح مختلف هورمون ba (mg/l 2، 5/1، 1، 5/0) در ترکیب باiba یا naa (mg/l 4/0، 2/0، 1/0، 0) کشت شدند. نتایج نشان داد که، محیط کشت های حاوی ترکیب هورمونی iba (mg/l 2/0)+ba ( mg/l5/1) بیشترین تعداد (5 عدد) را در اکوتیپ کنگان و الغور القا و ترکیب هورمونی محیط کشت های naa (mg/l 2/0)+ba ( mg/l2) و naa (mg/l 1/0) +ba (mg/l 2) بترتیب بیشترین تعداد را در اکوتیپ های کنگان( 75/3 عدد ) و الغور (5/4 عدد) القا نمودند. گیاهچه های باززا شده حاصل در محیط ms½ حاوی غلظت های مختلف iba و iaa (mg/l 10، 5، 2، 5/0) ریشه دار شدند. بیشترین میزان القا ریشه هر دو اکوتیپ در محیط ms½ حاوی (mg/l 2) iba و iaa بترتیب با 6 و 7 عدد حاصل شد.