در تاریخ معاصر ایران سالهای 1332- 1330 ش/ 1953- 1951م به دلایل متعدد از اهمیت بسزایی برخوردار است. فضای نسبتاً باز سیاسی، فعالیت آزاد مطبوعاتی، رقابت آزاد میان احزاب و گروهها، برخی از ویژگیهای سیاسی ایران در این دوره است. یکی دیگر از جنبه های مهم دوره ی مزبور جنبش ملت ایران برای ملی ساختن نفت و واکنش دو دولت انگلیس و امریکا در قبال آن است. در طی دوره ی فوق، ایالات متحده ی امریکا هم به جهت موقعیت سوق الجیشی و هم به جهت وجود منابع غنی نفت مترصد حضور گسترده در ایران بود. این کشور اوج گیری مناقشه ی نفتی ایران و انگلیس را غنیمت شمرده و فرصت طلبانه در بعضی مواقع از مواضع ایران در دستیابی به حقوق خویش دفاع کرد اما هنگامی که انگلیسی ها حاضر شدند منافع نفت ایران را با امریکا براساس توازن منافع تقسیم نمایند، امریکایی ها نظرات انگلیسی ها را پذیرفتند و عملاً برای اجرای طرح انگلستان، یعنی کودتا، دست به کار شدند به گونه ای که در تحقق کودتای 28 مرداد نقش اول را ایفا نمودند.

چکیده با روی کارآمدن غازان (703-694هـ .ق) و پذیرش اسلام از جانب وی، دوره ی اعتلایی در حکومت ایلخانان پدیدار گشت. هنگامی که غازان به سلطنت رسید، انجام یک سری اصلاحات پر دامنه برای بهبود و ترقی اوضاع حکومت ضروری بود به همین منظور ایلخان به کمک دبیران و دیوان سالاران ایرانی برآن شد تا با انجام اصلاحاتی در امور مختلف و به ویژه در زمینه اوضاع اجتماعی و اقتصادی، حکومت را از نابسامانی وآشفتگی برهاند و جامعه را به سوی پیشرفت و ترقی سوق دهد. رشیدالدین فضل الله همدانی که از بزرگان فضل و ادب بود و مقام وزارت غازان را بر عهده داشت، در واقع مبتکر و طراح اصلی اصلاحات غازان بود و در انجام این اصلاحات نقشی اساسی داشت. اساس سیاست و اصلاحات غازان بر مرکزیت حکومت، احیای اقتصاد مالی و کشاورزی و تأمین رفاه اجتماعی مردم استوار بود تا بتواند از این طریق موجبات دوام دولت ایلخانی را فراهم سازد. انجام این اصلاحات و فرامین در امور مختلف باعث شد تا تغییرات عمده ای در اوضاع سیاسی، اجتماعی و اقتصادی حکومت ایجاد شود که این اصلاحات و تغییرات در نهایت پیشرفت و بهبود نسبی اوضاع حکومت ایلخانی را در پی داشت. در این میان ، سیاست های اجتماعی و اقتصادی غازان و فرامین وی در این زمینه توانست نقش اساسی در بهبود اوضاع قلمرو ایلخانی ایفا کند. پژوهش حاضر اوضاع اجتماعی و اقتصادی عصر سلطنت غازان، اصلاحات ایلخان در این زمینه و تأثیر آنها بر وضعیت اجتماعی و اقتصادی حکومت در این دوره را مورد توجه و بررسی قرار می دهد. کلید واژه ها: ایران، ایلخانان، غازان، رشیدالدین، اصلاحات، اجتماعی، اقتصادی.

در دوره ی حکومت سنجر(552 – 490هـ . ق / 1156- 1096 م ) خراسان شاهد تحولات سیاسی و اقتصادی قابل توجهی بود . وی بعد از شکست رقیبش محمود بن محمد در نبرد ساوه در سال 513 هـ . ق/ 1119 م خود را به عنوان سلطان اعظم سلجوقی معرفی و سلاجقه ی غرب را به عنوان دست نشاندگان خویش به حساب آورد. علاوه بر سلاجقه غرب، مسأله روابط او با حکومت های ایالت شرقی به خصوص ماوراءالنهر، به حهت فعالتر بودن این مناسبات در عصر او نسبت به سلاطین پیشین سلجوقی دارای اهمیت خاصی است. وی در ابتدای حکومت به دنبال بهبود اوضاع اجتماعی ، اقتصادی ، فرهنگی و سیاسی خراسان بود و تا حدودی نیز موفق گردید اما از سال 530 ه. ق به بعد در ماوراء النهر وقایعی رخ داد که در اوضاع اجتماعی خراسان بی تأثیر نبود. به عبارت دیگر اوضاع سیاسی ، اجتماعی و اقتصادی خراسان در این دوره با وضعیت ماوراءالنهر گره خورده بود؛ مثلاً عصیان برخی از دست نشاندگان همچون خوارزمشاهیان و غزان و ورود قراختائیان به ماوراءالنهر خراسان را نیز دستخوش وقایع و مسایل تازه ای ساخت . در این پژوهش تأثیرات و نتایج وقایع ماوراءالنهر بر تحولات سیاسی ، اجتماعی و اقتصادی خراسان و ناتوانی سنجر بخصوص در اواخر سلطنتش برای حفظ توازن در روابط این دو منطقه مورد بررسی قرار گرفته است .