با توجه به انحرافی که بعد از وفات رسول اکرم(ص) و برکناری "اهل بیت(ع)" از صحنه سیاسی و اجتماعی صدر اسلام رخ داده، جریان فهم قرآن نیز از مسیر حقیقی خود خارج گشت و گرفتار دو رویکرد نادرست گردید. نخست جمود بر ظواهر کتاب و فراتر نرفتن از معنای ابتدایی آیات و افتادن در ورطه تجسیم و تشبیه و دیگری تأویل گرایی بی ضابطه که هیچ ارتباطی با ظاهر قرآن نداشته و با روح اسلام ناب در تعارض بود و پیامدهای ناگواری را به همراه داشت. و نظر به تأثیر انقلاب اسلامی و توجه بیش از پیش جهان اسلام به اندیشه ناب شیعی در ابعاد مختلف، ضرورت پرداختن به "مبانی و روشهای فهم قرآن از نگاه اهل بیت(ع)" احساس گردید. در این تحقیق به بیان ویژگی، شأن و عظمت قرآن، ضرورت فهم آن و نیاز قرآن به مفسر از دیدگاه آیات و روایات پرداخته و با تبیین مقام و موقعیت علمی اهل بیت(ع) به اثبات حجیت سنت ائمه(ع) از دید آیات و روایات مورد قبول فریقین پرداخته و آنان را بدلیل داشتن علم الکتاب و عصمت به عنوان مفسران و شارحان حقیقی قرآن معرفی نموده تا زمینه پذیرش آموزه های آنان فراهم گردد. دیگر اینکه به حجیت خبر واحد از نگاه اهل بیت(ع) پرداخته و در صورت داشتن شرایط اعتبار که از مهمترین آن موافقت حدیث با قرآن است، در بیان مفاهیم وحیانی معتبر می باشد. اهل بیت(ع) دارای مبانی متقن در فهم و تفسیر قرآن بوده که از میان روایات تفسیری آنان اهم مبانی (12 مبنا) به شرح زیر استخراج گردید. "وحیانی بودن الفاظ قرآن، قابل فهم بودن قرآن، حجیت ظواهر قرآن، نزول قرآن بر قرائت واحد، حجیت عقل در فهم قرآن، اعتقاد به بطون و لایه های متعدد معنایی، زبان جامع و الهی- انسانی، جامعیت قرآن، جهانی و جاودانگی قرآن، حکیمانه بودن قرآن، محکم و متشابه بودن قرآن و عدم تحریف قرآن، که همه اینها به عنوان اصولی مسلم و زیربنایی بوده و روش تفسیری آنان بر این مبانی استوار گردیده است. در یک نگاه روش ائمه(ع) در فهم قرآن به سه بخش کلی شامل: روش تفسیری، روش تطبیقی یا بیان مصادیق، و روش تأویلی یا باطنی تقسیم گردیده است، که هر بخش شامل روشهای مربوط به خود بوده و از ضوابط و قواعد و معیارهای روشنی پیروی می کنند. نکته اساسی این است که همه این مبانی و روشها هماهنگ با روح کلی معارف و مفاهیم قرآنی بوده که خود حاکی از همراهی قرآن با عترت(ع) دارد و تبلور عینی حدیث ثقلین را نشان می دهد.

سید علیخان مدنی از عالمان، ادیبان و محدّثان بزرگ شیعه در قرن یازده و دوازده هجری می باشد، ایشان آثار بسیاری دارند که «ریاض السالکین» درمیان آثار وی از برجستگی ویژه برخوردار است. مولف در این کتاب ابعاد گسترده صحیفه سجّادیّه یعنی دعاهای جاویدان سیّد السّاجدین زین العابدین علی بن الحسین (علیهما السّلام) را شرح کرده است. شرح سید علیخان آکنده است از نکته سنجیها و درنگهای ادبی، علوم قرآنی، تفسیری، حدیثی، کلامی و گاه فقهی، اخلاقی و ... . این پژوهش بر آن است که ضمن گزارش محتوای گسترده ریاض السالکین، روش مولف عالیقدر را در چگونگی تفسیر کلمات امام (علیه السّلام) برنماید. فصل اول، به زندگانی، آثار و میراث والای مولف به اجمال گزارش شده و آن گاه به متن صحیفه از نگاه وی توجه شده است. در فصل دوم با بررسی سند مشهور صحیفه و اینکه مولف ضمن گزارش سند و توجه به سند مشهور‍، بیشتر از هر چیز در انتساب اسناد کتاب به امام، به محتوا و مطالب فاخر و حقایق والای مندرج در آن توجه کرده است. فصل سوم گسترده ترین بخش این پژوهش است. در این فصل به بازشناسی مفاهیم واژه ها، شرح مفردات، ترکیبات و صناعات ادبی به کار رفته در ریاض السالکین به طور گسترده پرداخته می شود. پس از آن به برخی دیدگاه های سید علیخان پیرامون علوم قرآنی مانند زیادت و نقصان در قرآن، نزول قرآن بر حروف هفتگانه و ... و تفسیر به رأی در گفتار تفسیری و تعریف صحابه و نظریه عدالت صحابه در بحث های حدیثی و مباحث اصول مذهب شیعه (توحید، عدل، نبوت، امامت، معاد) و برخی مباحث مانند فقهی، اخلاقی، عرفانی و علمی در بخش متفرقات به صورت گذرا به بحث گذاشته شده است.

در سده أخیر، موج اصلاح گری و نواندیشی دینی با رویکرد بازگشت به قرآن، فصل جدیدی در مطالعات قرآنی و تفسیر قرآن کریم باز کرده است. آن چه این دوره را متمایز می کند ظهور رویکردهای نوین به تفسیر از قبیل: رویکرد علمی متأثر از پیشرفت علوم تجربی، رویکرد اجتماعی به ویژه با وجهه سوسیالیستی - مارکسیستی، رویکرد عقلی - فلسفی متأثر از جریان فلسفی غرب و رویکرد ناسیونالیستی است. در این میان جریان «التقاط» به ویژه در ایران تأثیر به سزایی در اندیشه دینی، تفسیر و مطالعات قرآنی داشته است. در این رساله با پایه گذاری ادبیات علمی در موضوع «جریان التقاط»، تعریف روشنی از «التقاط» عرضه شده؛ با اشاره به رخنه گاه های التقاط و تبیین منطق تفسیر قرآن، معیار قابل اعتمادی برای نوآوری روش مند در مطالعات تفسیری ارائه شده؛ آنگاه با تبیین بسترهای ظهور جریان ها ی مطالعات تفسیری معاصر و بررسی جریان ها ی اصلی تفسیر معاصر ایران و گونه شناسی التقاط، جریان اصلی التقاط در سه جریان: التقاط علمی ـ تجربی، التقاط انقلابی ـ مارکسیستی و التقاط فلسفی ـ لیبرالیستی دسته بندی شده و با الگوی ترکیبی خاص این رساله، به جریان شناسی دو جریان اول پرداخته شده است؛ با این هدف که با نقد و بررسی جریان التقاط و نسبت آن با نوآوری روش مند، از یک سو حربه اتهام التقاط را در برابر نوآوری روش مند، ناکارآمد و از سوی دیگر به روند شتاب آمیز مطالعات قرآنی و اشتیاق روز افزون به تفسیر قرآن، کمک کند تا محققان، قرآن پژوهان و مفسران جوان در دام «التقاط های نوین و نهان» نیفتند.

چکیده ندارد.

نحویان برای حروف، معانی مختلفی ذکر می کنند که از میان آنها یکی و بعضاً دو تا، معنای اصلی به شمار می آیند و بقیه معنای مجازی آن حرف محسوب می شوند. آنها علت کاربرد حروف را در معنای مجازی بر اساس قاعده تضمین توجیه می کنند. بلاغیون نیز علت کاربرد حروف را در این معانی با جاری نمودن استعاره تبعیه در حرف و یا فعل همراه آن توجیه می نمایند؛ امّا ذکر تضمین و یا استعاره به تنهایی گویای اغراض نظم قرآنی و لطائف آن نیست و تنها تلاشی است در جهت تصحیح کاربرد های حروف جر با فعلهایی که ظاهراً نمی بایست با آنها همراه می شده اند. مسأله ای را که در این رساله در صدد حلش بر آمدیم آنستکه حروف جر گاهی در معنای اصلی خود و گاهی در معانی مجازی به کار می روند. این موارد در بلاغت جملات نقش عمده ای را ایفا می کنند. همچنین در آیات قرآن کریم بسیار دیده می شود که متعلَّقها با حرف جری که برای آنها در اصل وضع نشده، به کار می روند. تشخیص حقیقت یا مجاز بودن معانی حروف جر و ارتباط این حروف با متعلقهایشان از جمله دستاوردهای این رساله بوده که با هدف فهم دقیق تر مفاهیم قرآنی انجام پذیرفته است. این تحقیق بر اساس استقراء تام و دقیق به صورت گسترده و طبقه بندی شده در کل قرآن کریم صورت گرفته و رابطه حروف جر با سلسله جنبانهایشان یعنی متعلقها از افعال و مشتقات آنها مشخص شده و آمارگیری از تعداد به کارگیری هر معنا برای حروف جر به صورت تفکیکی در کل قرآن انجام پذیرفته و رسم نمودارها و جدولهای در خور هر بخش برای تبیین بیشتر دستاوردها آورده شده است. همچنین در این رساله به کشف لطائفی پرداخته شده که حروف جر در آیات قرآنی ایجاد نموده اند و نقشهایی را که حرف جر موجود در آیات ایفا کرده اند تبیین نموده ایم تا به دلیل اصلی جایگزینی حروف به جای یکدیگر در قرآن کریم پی بریم.