پژوهش حاضر، قصد دارد ابعاد مختلف « سکوت و سخن » را به عنوان یکی از مبادی سلوک اخلاقی و عرفانی در منظومه ی زبانی و فکری سنایی غزنوی بکاود و از آنجا که در آثار عرفانی و حکمی، پیش از سنایی نیز از این مسأله سخن رفته و بویژه "ملامتیّان " روی آن تأکید کرده و در آن موشکافی ها نموده اند، به میراث عرفانی قبل از سنایی نیز، به منزله ی آبشخورهای اصیل و نخستین این اندیشه توجّه شده است. ما سکوت و سخن را در دو حوزه ی «اخلاق» و «عرفان» بررسی کرده ایم . دو حوزه ای که در عین استقلال ، ارتباط بسیار نزدیکی با یکدیگر دارند . در کتابهای اخلاقی و تعلیمی و حکمی به مواضع سکوت و سخن، آفات زبان، فواید خاموشی و مباحثی از این دست اشاره شده است. در سنّت عرفانی، موضوعاتی همچون دعوی و معنی سالکان طریق، آشکار کردن یا پنهان نمودنِ کشف و کرامات، ذکر و مراتب آن، عجز عقل از شناخت خدا، زبان دین و بیان ناپذیری تجارب عرفانی، زبان بشر و تشبیه و تنزیّه خدا و پاره ای مباحث دیگر مطرح شده، که جوانب گوناگون این تحقیق را دربر می گیرند و پیوند تنگاتنگی با آن دارند. در میان شاعران عارف، سنایی نخستین کسی است که با تکیه بر اندیشه های "ملامتی و قلندری" به "سکوت و سخن" در معنای وسیع آن توجّه کرده و مخاطب خود را به ترک دعوی و حرکت به سوی صدق و اخلاص و معنی و خاموشی فراخوانده است و حقیقت رهایی و رستگاری واقعی را در "خاموشی" می داند. اندیشه ای که پس از سنایی نیز استمرار یافت و جلوه هایی از آن پس از آنکه در زبان سنایی درخشندگی و برجستگی ویژه ای پیدا کرد، در آثار شاعران عارف و اخلاق گرایی همچون عطّار و مولوی و سعدی، مجال بروز و ظهور یافت.

این پژوهش به بررسی احوال عارفان? قبض و بسط (غم و شادی) و تعیین جایگاه و خاستگاه هر یک در اندیش? مولوی با تکیه بر توصیف و تحلیل صور خیال دیوان شمس وی پرداخته است. در کنار هم بودن غم و شادی در جهان بینی عرفانی مولانا، جلوه های صوری را پدید آورده که بیش از هر چیز با زبان موسیقی و شعر هم‎خوان است. بنابراین در شعر مولانا ارتباط عمیقی میان صورت و محتوا نمایان است. هدف اصلی، بررسی برخی از اجزای غزل‎ها و چینش واژه‎ها و نیز کلیّت آن است تا خاستگاه‎های قبض و بسط مولانا که شامل موارد متعددی است نشان داده شود. اهداف فرعی تحقیق شامل مباحثی چون تجدد امثال و تحرک هستی، نگاه غیبی و افلاکی به موسیقی و ارتباط مولانا با خود موسیقی، ساری دیدن عشق در عالم، سنت سماع و مسائل پیرامون آن، مرگ ارادی (مرگ پیش از مرگ) و نگاه عاشقانه به رابط? انسان و خداست. قبض و بسط با مفاهیم وابسته ای در اندیشه مولانا همچون: نظری? حال و وقت عرفانی، خوف و رجا، ملالت و حزن، گریه و خنده، درد طلب و اندیش? غربت ازلی (نیستان مولانا) نیز مرتبط است. همچنین می توان به یک نکت? جامعه-شناختی نیز توجه کرد و آن مسأل? هجرت مولانا و حمل? مغول و اوضاع ویران ایران و فرهنگ آن زمان است. مولانا در دیوان شمس دو چشم انداز اصلی دارد: واقعیتِ انسان (منشأ قبض) و آرمان هستیِ انسان (منشأ بسط) که به شدت و ضعف در کنار یکدیگر مطرح اند. بنابراین در پس اشعار شورانگیز غزلیّات شمس، جلوه های موسیقایی، صور خیال پویا (دینامیک) و نیز شادی و شعف و مستی و خلاقیّت مولانا، نوعی «تجربه و جهان شناسی» وجود دارد. همچنین مولانا در قلمرو قبض و بسط در سطحِ ذهن و زبان خویش به شکل مستقیم و نیز غیر مستقیم متأثر از عارفان پیش از خود است. رابطه ای میان تجربیات عرفانی مولانا و جلوه های این تجربیات با موقعیت های ذومراتب قبض و بسط و بیان خاص او در این‎باره وجود دارد. مولانا بیان می‎کند که در نهایت به یک وصال و درجه ای رسیده که توانسته از این هر دو حال عبور کند. روش بررسی در آغاز، رهیافت توصیفی است که نشان دادن ابعاد پنهان خاستگاه‎های قبض و بسط در قالب صورخیال است و سپس با رهیافت تبیینی به تحلیل این توصیف ها پرداخته و علل غم و شادی یا قبض و بسط مولوی دسته‎بندی شده است.

چکیده: قصّه و حکایت، موضوع اصلی تحلیل نظری? روایت شناسی است. در حوز? روایت شناسی با تلفیق نظریات مختلف، ابعاد گوناگون قصّه را مورد بررسی قرار می دهیم. در واقع روایت شناسی الگوی منظمی را برای تحلیل مولفه های اصلی متن روایی یعنی قصّه و حکایت، فراهم می کند. در میان روایت شناسان، ساختارگرایان و دیدگاه ایشان، در تحلیل و بررسی روایت های داستانی، چشم گیر و قابل اعتناست. در پژوهش حاضر، تلاش شده است، با توجه به آراء و شیوه های روایت شناسانی از جمله تودروف، پراپ، گریماس، برمون، ژنت و بارت که با تحلیل حکایت پیوند خورده است، سبک روایی قصّه های عاشقانه را در چهار منظوم? عطار مورد بررسی قرار دهیم. به طور کلی در میان منظومه های عطار نود و چهار حکایت عاشقانه یافت شد. حکایت های مربوط به هر منظومه را به صورت جداگانه در آغاز تحلیل روایی کرده و سپس به بررسی جایگاه عشق در هر یک از حکایت ها پرداختیم. در قصّه های عاشقان? چهارمنظوم? عطّار، عشق جایگاهی مرکزی دارد. از این رو کوشیده ایم، برخورد ویژ? عطّار را با عشق و قصّ? عاشقانه بررسی کرده و وجه تمایز این قصّه ها را به طور مستقل تحلیل کنیم. سپس جایگاه عشق را در چهار منظومه به ترتیب زمان سرایش آن ها از سوی عطار مورد توجه قرار داده و سیر تکامل نگاه عطار را به عشق مورد تحلیل قرار دادیم. واژه های کلیدی: عشق، قصّ? عاشقانه، عطار، روایت شناسی، منظومه های عطار.

مولانا حیدر هروی معروف به حیدر کلوچه پز از شاعران اواخر قرن نهم و اوائل قرن دهم هجری است که نخست در هرات نان کلوچه می‏پخت. در روزگار شاه اسماعیل صفوی به شاعری روی آورد و در عهد شاه طهماسب مشهور گردید و از آن به بعد به تجارت پرداخت و گذران زندگی اش بدین طریق بود. شعرش از عیوب و خطاهای دستوری و تعقیدات لفظی و معنوی مبراست و در قوافی و به کار بردن الفاظ اشتباه نمی کرده است؛ اگرچه در شعر او مفاهیم چندان جدیدی به چشم نمی خورد و شهرتش را باید مرهون سرودن غزلیات دلکش و تاثیرگذار دانست اما با کلام ساده و تاثیرگذار خود، در میدان فصاحت، گوی بلاغت را از همگنان ربوده است. حیدر در آخرین سفر عمر خویش به سند رفت و به خدمت میرزا شاه حسن ارغون رسید و مورد اکرام وی واقع شد و هنگام بازگشت از سند در قصبه‏ی پاتره نزدیک سیوستان درگذشت و همان جا دفن شد. سام میرزا گوید که دیوان شعر او مشتمل بر ده هزار بیت است که نسخه های موجود از دیوان وی، این عدد را تأیید نمی کند. از دیوان شعر مولانا حیدر شش نسخه فراهم آمده که شامل نسخه های کتابخانه دانشگاه تهران، کتابخانه مجلس شورای ملی، کتابخانه آستان قدس رضوی، کتابخانه ی دانشگاه اوپسالا، کتابخانه ملی و نسخه کتابخانه مدرسه عالی شهید مطهری (سپهسالار) می شود. تحقیق حاضر از چهار فصل تشکیل شده است. فصل اول شامل کلیات تحقیق است. در فصل دوم، مبانی نظری تحقیق، تصحیح انتقادی، اهداف، شیوه ها و تاریخچه ی آن به طور کامل بررسی شده است. در فصل سوم، شعر فارسی در دوره ی تیموری و صفویه، زندگینامه ، سبک و مفاهیم شعری شاعر، ممدوحان، آرایه های ادبی وتعداد اشعار مولانا حیدر مورد مطالعه قرار گرفته است و نسخه های خطی موجود از دیوان وی به طور کامل بررسی و معرفی شده است و در فصل چهارم ـ که بدنه ی اصلی این پایان نامه است ـ به تصحیح انتقادی دیوان مولانا حیدر هروی ـ بر اساس همه ی نسخه های موجودـ که شامل دوهزار و هفتصد بیت است پرداخته ایم.

موسیقی همواره به عنوان یکی از برجسته ترین هنرها در آثار شاعران خودنمایی کرده و هر شاعر با توجه به نگاه خود به این هنر آنرا در اشعار خود جای داده است.عطار به عنوان شاعری برجسته در حوزه عرفان و تصوف در آثارش نگاهی خاص به موسیقی دارد.در آثار عطار، حکایاتی به چشم میخورند که رنگی از موسیقی با خود دارند. این حکایات مارا در بررسی پیوند میان عرفان و موسیقی راهنمایی می کنند. عطار نخستین شاعری است که نظریه موسیقی افلاک یونانیان را با رویکردی عرفانی وارد شعر فارسی کرده است.موسیقی و توجه به آن از جنبه غیبی در آثار عطار پررنگ تر از شاعران پیش از اوست.در نوشتار حاضر، با توجه به اهمیّت نگاه موسیقایی عطار، به جستجوی مفاهیم موسیقایی در آثار او پرداخته شده است که شامل حکایات ، سازها و اصطلاحات موسیقی است. ابتدا به تحلیل حکایات در منظومه ها و تذکره الاولیاء از نگاه او پرداخته و سپس اصطلاحات موسیقی موجود در کلیه آثار عطار معرفی شده است. که شامل نام سازها، گوشه های موسیقی ایرانی و اصطلاحات مربوط به سماع می باشد.

چکیده طنز در شعر و نثر فارسی همواره کاربرد داشته و پیشینه ای دیرینه دارد و شاعران و نویسندگان به ویژه زمانی که نمی توانسته اند آزادانه عقاید و افکار خود را بر زبان آورند در پوشش کنایه و طنز سخن می گفته اند؛ سعدی نیز در روزگار خود که دوره فساد و پریشانی ناشی از حمله مغول است زبان طنزآمیز را وسیله ای برای انتقادات اجتماعی از مفاسد و معایب و ویژگی های ناپسند اخلاقی مردم روزگار خود قرار داده که ما ضمن بیان تفاوت طنز با هجو و هزل که زیاد با طنز آمیخته می شود از عوامل گرایش سعدی به طنز سخن گفته و همچنین به نمونه هایی از انتقاداتی که در پوشش طنز صورت گرفته اشاره کرده و ابیات و حکایاتی را که مضامینی این چنین دارند مورد بررسی قرار داده ایم. در طی تحقیق نیز از ویژگی های زبان طنزآمیز سعدی سخن گفته ایم. کلید واژه ها: سعدی، بوستان، گلستان، طنز، هزل، هجو

این رساله به بررسی زندگی، اندیشه و آثار دکترمحمد معین می¬پردازد. دکترمعین در چند زمینه آغازگر بود. او اولین کسی است که در رشته¬ی زبان و ادبیات فارسی دکتری گرفت. نخستین یادنامه به اهتمام او سامان یافت و منتشر شد. وی اولین فرهنگ فارسی را که مطابق با اصول جدید فرهنگ¬نویسی باشد، تألیف کرد. چهارکتابی که در موضوعات کوچک دستوری به روش تاریخی و تفصیلی نوشت نیز بی¬سابقه اند. دکترمعین آثار بسیاری تألیف، تصحیح و ترجمه کرد. نوشته های او در حوزه¬های گوناگونی قرار می¬گیرند همچون لغت نویسی، ریشه شناسی، دستور، فرهنگ و زبانهای ایران باستان، حافظ پژوهی و مقاله های متعدد درباره¬ی شاعران و نویسندگان و کتابهای نظم و نثر و موضوعات دیگر. او در پاره¬ای از این زمینه ها عمیقاً تخصص داشت و در برخی دیگر نیز به مرز تخصص نزدیک شده بود. با اینکه پرنویس بود، تمام نوشته های او ارزشمند و برخی عالی است و این در حالی است که عمر چندانی نکرد، اما در همین عمر کوتاه به سبب توأم شدن تلاش و نبوغ، آثار بسیاری از خود به جای نهاد و بر نسل پس از خود فراوان تأثیر گذاشت. به دلیل اهمیت بسیار او در قلمرو زبان و ادبیات فارسی، رساله¬ی حاضر درباره¬ی ابعاد مختلف زندگی، شخصیت، اندیشه، آثار و روش تحقیق او نوشته شده و سعی دارد به دور از ستایشهای اغراق آمیز و تنها بر اساس واقعیت ها گزارش دهد و قضاوت کند.