چکیده: یکی از مباحث بحث انگیز تاریخ ادبیات، شکل گیری و تثبیت مکتب بازگشت ادبی است. اوضاع سیاسی و اجتماعی در عصر افشاریه و زندیه، در روند شکل گیری اوضاع ادبی بسیار تأثیرگذار بوده است، به گونه ای که چهره های سرشناس این عرصه به ویژه در حوزه ی نثر بسیار اندکند. در این روزگار نثر فارسی مانند شعر، مجال تغییر و تحوّل پیدا کرد؛ این تحوّل با تقلید از نویسندگان قرن های ششم، هفتم و هشتم خود را نشان داد، در این دوره نثر فنّی و ساده به موازات هم مورد توجه نویسندگان است اما توجّه و رویکرد نویسندگان بیشتر مصروف ساده نویسی است و بسیاری از ویژگی های هر یک از این دو را در دیگری می توان دید؛ این خصوصیّت حتّی در نثر نویسندگان شبه قاره نیز وجود دارد؛ در پایان عهد زندیه و ابتدای عصر قاجار، دو شیوه ی نثرنویسی ادامه یافت که اغلب همان تقلید و تتبّع جدّی تر از نویسندگان قرن های یاد شده است. امّا با گذشت زمان از طرفداران نثر فنّی کاسته و به پیروان سبک روان افزوده گردید تا آنکه در اواخر قرن سیزده، سبک نگارش فنّی کاملاً کنار گذاشته شد. کلمات کلیدی: افشاریه- زندیه- نویسندگان برجسته- سبک نثر.

حکیم نظامی گنجوی با نگرش حکیمانه خویش به جهان اطراف نگریسته پندها، اندرزها و توصیه های تربیتی کاربردی بسیار ارزشمندی برای زندگی بشر ارائه کرده است. در آرمانشهر نظامی جهان آفرینش بر مبنای حکمت بالغه آفریدگار خلق شده و سیر تکاملی بشر در آن حرکت از نقصان به کمال است. وی توصیه های اخلاقی جامع و کاملی در باب رفتار فردی، اخلاق اجتماعی، نظام خانواده، جایگاه زن و ایام حیات از کودکی تا ایام پیری بیان نموده که بسیاری از آنها هنوز قابلیت استفاده دارد و با الگوهای امروزین تعلیم و تربیت قابل انطباق است. بخش معتنابهی از الگوهای تربیتی نظامی درباره بهره مندی ابزاری از دنیا جهت نیل به آخرت، دینداری، مملکت داری و رفتار حکام با مردم است. در یک جمع بندی کلی از بازتاب موضوعات تعلیمی و تربیتی در خمسه نظامی به این نتیجه می رسیم که فرهاد و شیرین با بیش از سیصد مورد (توصیه غیرتکراری) بیشترین سهم و اقبال نامه با حدود هفتاد مورد کمترین سهم را دارد. منظومه های لیلی و مجنون و مخزن الاسرار با حدود 220 و 210 مورد در جایگاه بعد قرار دارند. پس از آنها شرف نامه و هفت پیکر هر کدام بیش از 170 و 120 شاهد را در خود جای داده اند. این پایان نامه در پنج فصل تنظیم شده که در فصل اول به کلیاتی درباره نظامی و تعلیم و تربیت پرداخته است. در فصل دوم با عنوان نقش تربیت در رفتار، بیشتر به تربیت فرد و توصیه های نظامی در این باره اختصاص یافته است. فصل سوم انعکاس رفتار اجتماعی در آثار نظامی را بررسی نموده مسائلی همچون عشق، خانواده، زن، جوانی، پیری و مرگ را به بحث گذاشته است. فصل چهارم نگرش نظامی را به دنیا و بهره برداری از آن جهتِ رفتن به سرای باقی را بررسی می نماید. فصل پنجم که پایان-بخش مباحث این پژوهش است نتیجه گیری، نمودار و پیشنهادها را دربرگرفته است.

چکیده صاحب نظران درباره سیر پیدایش و تکامل تعزیه دورنمایی کلی ترسیم کرده اند. حال آنکه نقطه آغاز تعزیه به آغازین روز آفرینش حضرت آدم(ع) و ذریه او برمی گردد و در فراز و فرود تاریخ زندگی بشریّت تنوع و تکامل می یابد. تعزیه به عنوان یک نمایش آیینی و عنصر فرهنگی، نتیجه ی ترکیب دو فرهنگ اسلامی- ایرانی است. از سر آمدان این هنر می توان به میرزا محمد روحانی«میر انجم» اشاره کرد. ایشان با تمسک به اهل بیت و بهره گیری از پشتوانه های فکری و علمی خود، شاهکار خلاقه و فناناپذیری در قالب 75 مجلس تعزیه از خود به جای گذاشته است. برای شناخت واقعیتر وی باید ساختار زبانی و تصاویر شعری او را مورد بررسی قرار داد. از این رو این رساله به طور عمده به بررسی تصاویر شعری او در مجموعه «قدمگاه انجم(1)» پرداخته است. پس از بررسی های گوناگون و همه جانبه، این نتیجه بدست آمده است که کنایه آن هم از نوع قریب بیشترین سهم را درخیال های شاعرانه او دارد. پس از کنایه، مجموعه ی استعاره در جایگاه بعدی اهمیّت قرار دارد. جانب استعاره ی مصرحه را از مکنیه بیشتر رعایت کرده و در استعاره ی مکنیه، تشخیص بسامد بالاتری دارد. اوصاف و صفات انسانی موضوع محوری استعاره های اوست. استعاره های محسوس به معقول بر سایر گونه های از این دست ترجیح داده شده. بعد از استعاره، تشبیه آن هم از گونه های موکّد و مجمل سهم عمده ای در تصاویر شعری او دارد. موضوعات تشبیهات، انسان مدارانه است و تشبیهات محسوس الطرفین نسبت به سایر گونه های هم نوعش جایگاه بهتری دارد. از سایر صور خیال در جهت تزیین کلام خویش بهره می گیرد و بسیاری از صور خیال بخصوص موسیقی های کناری، درونی و میانی در جهت القای حزن، عصای دست شاعر تعزیه سرای بزرگ ولی غریب ایران زمین بوده است. کلیدواژه ها: تعزیه، میرزا محمد روحانی، تخیل، تصاویر شعری، زبان، عاطفه، حزن، موسیقی.