رساله ی پیش رو تصحیح نسخه خطی کتاب التذکره الصغری، تألیف علی بن محمد بن عراق از علمای شافعی قرن نهم و دهم هجری است. وی علاوه بر کتاب التذکره الصغری کتاب هایی هم چون تنزیه الشریعه در فقه و چند اثر دیگرتألیف کرده که در مقدمه بدان ها اشاره شده است. مصحح علاوه بر تصحیح متن تعلیقی بر آن بدین شکل الحاق نموده است. معرفی اعلام کسان و جاها، توضیح برخی واژه های دشوار متن، اعراب گذاری ابیات عربی و معرفی سرایندگان آن ها، اعراب گذاری آیات و روایات متن و ذکر نشانی و مآخذ آن ها. در این تصحیح چنان که شیوه معمول آن است ابتداء مولف نسخه با استفاده از منابع و مآخذ معتبر معرفی شده است. از آن جایی که نام کتاب «تذکره» بوده بخشی هم به معرفی تذکره و گونه های مختلف تذکره اختصاص داده شده است. از همه مهم تر تنها نسخه ای که بر اساس آن متن حاضر تصحیح شده به صورت کامل معرفی شده است، به شیوه رسم الخط، نوع خط، نحوه اعراب گذاری و اعجام و افتادگی و دقت کاتب تا آنجا که امکان داشت اشاره شده است. درکتاب التذکره الصغری موضوعات مختلفی بیان شده است، مطالب اخلاقی، اجتماعی، سیاسی، حکمی، فقهی، طبی، تفسیری، ابیاتی از شعراء گوناگون و ده ها موضوع دیگر دیده می شود. به طور کلی می توان گفت: این کتاب جنگ گونه ای است که برخی از مطالب مندرج در آن بدیع و تازه است و در کتاب های قدیمی تر دیده نمی شوند. کلمات کلیدی: ابن عراق ، التذکره الصغری ، نسخه خطی، تصحیح.

کتاب« المجازات النبویه» یکی از آثار ارزشمند شریف رضی شاعر اندیشمند شیعی است که مشتمل بر 376 حدیث پیامبر در موضو عات مختلف می باشد . وی در آن با توانایی و مهارت خاص و با دید گاهی مبتکرانه به شرح بلاغی احادیث پرداخته که ازمنظر ادیبان در عصر خویش بی نظیر بوده است ؛ زیر ا درآن زمان توجه محققان بیشتر به قرآن معطوف بوده و سپس از آن نیز احادیث غالبا جهت استنباط احکام شرعی مورد بررسی قرار گرفته است . این رساله شامل ترجمه و شرح 174 حدیث پایانی این کتاب می باشد . نگارنده نخست به ترجمه حدیث وشرح شریف رضی بر آن سپس به ترجمه برخی از پاورقی های که به تلاش دو شارح عالم دکتر محمد ضوان دایه و مروان عطیه صورت پذیرفته اقدام نموده تا بدین وسیله دسترسی خواننده به اسناد و مدارک مربوط به هر حدیث و سایر اطلاعات جانبی آن مهیا گردد و در پایان به شرحی مختصر از وجوه بلاغی موجوددر حدیث که مورد نظر نویسنده کتاب بوده مبادرت نموده است .

در ترجمه های قدیم مثل ترجمه میبدی به واژه های درست و معادل صحیح پرداخته شده است در ترجمه های جدید استفاده از واژه های عامیانه و غیر ادبی بسیار به چشم می خورد و از نظم قرانی به دور می باشد چه بسا در بساری از موارد قصر بازتابی از مفهوم قصر در ترجمه ها دیده نمی شود .

عبدالکریم الکرمی ملقب به ابوسلمی یکی از شاعران برجسته فلسطین است. بسیاری از ادیبان و شاعران فلسطینی به دلیل کاربرد تصاویر شعری و تنوع سبک ها و اسالیب شعری، وامدار اندیشه، اسلوب و سبک شعری او هستند. موضوع اصلی کتاب های ابوسلمی فلسطین و اوضاع سیاسی، اجتماعی و فرهنگی آن و نیز دغدغه های یک انسان متأثر از طبیعت و حوادث مربوط به آن است. عبدالکریم الکرمی شاعری ملی‏گرا است. او یکی از پایه گذاران شعر پایداری در سرزمین های اشغالی، است. شعر پایداری وی واکنشی در برابر عوامل تهدید کننده با محوریت دفاع از هویت سرزمینش فلسطین است. عبدالکریم الکرمی، به موضوع کودک فلسطینی و قضایای مربوط به او، به عنوان یکی از دغدغه های اصلی شعرش، می نگرد. او در شعرش به بیان رنج، درد، مشکلات، مصائب و بلاهای اجتماعی کودکان سرزمین فلسطین می‏پردازد. توجهی که او به کودکان فلسطینی و مسائل مربوط به آنها در شعرش دارد حاکی از امید شاعر به آینده روشن سرزمینش و آزادی آن به دست این کودکان است. عبدالکریم الکرمی، در خلق آثارش شاعری صادق است. زبان شعری او، زبانی ساده و صریح است و خیال شعریش سرشار از تصاویر سنتی واقعگرایانه و به دور از هرگونه ابهام و غموض است. مکتب شعری ابوسلمی کلاسیک صرف نیست بلکه ترکیبی از کلاسیک و رومانتیک است و در ظاهر کلاسیک اشعار او، روح رومانتیک دمیده شده است.

در این پایان نامه که به شرح کتاب «علل النحو» اختصاص دارد،ابتدا به بررسی پیدایش علم نحوو مکتب های نحوی پرداخته شده است وپس از آن،زندگی فردی و اجتماعی ابن وراق،جایگاه او در نحو،آثارش به ویژه کتاب «علل النحو» مورد بررسی قرار گرفته است.همچنین با توجه به عنوان کتاب و موضوع آن که پیرامون مسائل و علل نحوی است،تاریخچه ای از تعلیل نزد علمای نحو،انواع و اقسام آن، مطرح شده است.و در نهایت،در فصل سوم، مباحث کتاب «علل النحو» از« باب ابتداء تا باب نداء»ترجمه و شرح شده است. آنچه در این پایان نامه مورد بررسی قرار گرفته است،دقت در منابع گذشته و استفاده از آن و عمق بخشیدن به یادگیری زبان عربی و فهم فلسفه های این زبان است.نگارنده بر آن است با ترجمه و شرح نمونه هایی از تعلیلات نحوی،توجه خواننده را به این موضوع جلب کند ،که می توان آموزش زبان را در راستای فلسف? آن بیان نمود تا یادگیری آن به فهم و درک مطلب کمک کند،اما این امر تا جایی مفید است که توجه فرد ،صرفاً معطوف به علت محض شود.

دراین پایان نامه که به شرح کتاب «علل النحو»اختصاص دارد،ابتدا به پیدایش مکاتب نحوی پرداخته شده است وپس از آن زندگی فردی و اجتماعی ابن وراق،جایگاه او در نحو وهمین طور آثارش به ویژه کتاب «علل النحو» او مورد بررسی قرار گرفته است.همچنین به دلیل عنوان وموضوع کتاب که بر مدار استدلال بنا شده است،تاریخچه ای از تعلیل در نحو،تعریف علت،انواع علت ودیدگاه علماء نسبت به تعلیل ارائه شده است. در فصل سوم پایان نامه که بخش عمده واصلی پژوهش است مباحث کتاب از«باب نداء» تا «باب ضمیر»ترجمه وشرح شده است.آنچه در این پایان نامه مورد بررسی قرار گرفته است، دقت در منابع گذشته واستفاده از کتب مرجع در عمق بخشیدن به یادگیری زبان عربی وفهم فلسفه های دستور زبان است. نگارنده در صدد است با ترجمه وشرح نمونه هایی از این تعلیل های نحوی توجه خواننده را به این موضوع جلب نماید که درک زبان را می توان با فلسف? آن در آمیخت تا یادگیری زبان عمیق شود اما این امر تا بدان جا مفید است که توجه خواننده صرفا مشغول تعلیل های نحوی نشود وبه واسط? آن به عمق مطلب راه یابد.

«از صدر اسلام تاکنون شاعران بسیاری ذوق و قریحه شاعران? خویش را جهت ستایش پیامبر اکرم اسلام(ص) به خدمت گرفته اند؛ برخی از این شاعران با پیروی از پیشینیان در این عرصه گام برداشته و بر اساس شیو? آنان در قصیده سرایی و مدح، به این امر همت گمارده اند. و برخی دیگر نیز شیو? پیشینیان را رعایت نکرده اند. حازم قرطاجنی و ابن جزی کلبی دو تن از شاعران قرن هفتم و هشتم هجری در اندلس هستند که هرکدام قصیده ای در مدح پیامبر با استفاده از صنعت تضمین سروده اند. حازم قرطاجنی قصیده معلق? امروالقیس را و ابن جزی قصید? لامیه وی را تضمین کرده اند. در این پایان نامه این دو قصیده ترجمه ، شرح ، تفاوت ها و شباهت های آن دو بررسی شده است؛ از بررسی این دو قصیده چنین برمی آید که محور اساسی قصید? ابن حازم جنگ ها و غزوات پیامبر (ص) و محور قصید? ابن جزی معجزات آن بزرگوار بوده است. کلید واژه: امروالقیس، حازم قرطاجنی، ابن جزی، مدح پیامبر(ص) و تضمین.

جورج شکور (1935- ) شاعر و ادیب مسیحی لبنانی است. از جمله آثار مهم شکور سه ملحمه در بیان زندگی بزرگان اسلام، ملحمه امام حسین (ع)، ملحمه امام علی (ع) و ملحمه پیامبر اکرم (ص) است که آنها را به چاپ رساند و سه دیوان به نام های " عیناک امّ فیروزتان" و "مرآه میرا" و "عنهم و عنی" دارد. که به ترجمه و شرح ادبی موضوعی پنج قصیده از جدیدترین دیوان او "عنهم و عنی" پرداختم. در ابتدا شرح کوتاهی از زندگی و آثارش را آوردم و بعد به توضیح ابیات این پنج قصیده پرداختم. برای هر بیت شرح واژگان دشوار و ترجمه آن بیت آمده است وبعد به شرح و بررسی نکات نحوی و بلاغی آن در صورت نیاز پرداختم و در انتها نیز برای راحتی خواننده فهرست الفبایی این نکات را تهیه کردم. از آنجا که در این قصاید اسامی اشخاص و مکانهای ناشناس یافت می شد به شرح و بررسی آنها در پاورقی پرداختم و در انتها نیز آنها را به صورت فهرست اعلام آوردم تا به راحتی در دسترس باشند.

از جمله شروح کاملی که بر گلستان سعدی نگاشته شده شرحی است که مصلح الدین مصطفی بن شعبان سروری م 969 عثمانی به زبان عربی بر گلستان سعدی نگاشته است و تا کنون مخطوط مانده است اهداف این تحقیق عبارتند از: معرفی کهن ترین شرح مفصل و کامل گلستان به زبان عربی بر گلستان سعدی در جهت غنی کردن ادب فارسی و عربی، معرفی شارح و آثار و اندیشه های وی، معرفی این شرح به عنوان اولین شرحی که در آن آیات و روایات و منابع قصص و تمثیلات سعدی در گلستان استخراج شده است، استخراج منابع و مآخذ سروری در شرح گلستان، توضیح شیوه ی سروری در شرح. با جستجوهای بسیار معلوم شد که این اثر تا کنون تصحیح نشده. در دوره معاصر رساله ها و مقالاتی درباره شروح گلستان نگاشته شده و در هیچ یک این اثر مورد بررسی و معرفی قرار نگرفته است. شیوه تحقیق کتابخانه ای، و مراجعه حضوری به کتابخانه ها و ملاحظه ی سایتهای اینترنتی و نرم افزارهای ادبی و حدیثی است. بررسی تاریخی شروح گلستان حاکی از آن است که این شرح اولین شرح مفصل گلستان است که البته به زبان عربی نوشته شده. فهرست شروح اولیه ی گلستان پیش از شرح سروری و چند شرح پس از وی به ترتیب تاریخی بدین قرار است: - شرح گلستان یا مفتاح گلستان به فارسی از اویس بن علاءالدین معروف به آدم، در سال900ق که تنها شرح لغات مشکل گلستان است. - - شرح گلستان به ترکی از محمود بن عثمان بن علی لامعی بروسوی که در سال 910ق ساخته و فقط شرح دیباچه ی گلستان به صورت منثور است. - شرح گلستان ابن سید علی به زبان عربی در سال 907ق. - شرح گلستان سروری در سال957ق مصلح الدین مصطفی بن شعبان حنفی رومی ( 897-969 ق برابر با 1492-1562 م) معروف به «سروری» ادیب و دانشمند عثمانی در کلیبولی ترکیه متولد شد. وی دارای اثار متعددی به زبان ترکی، فارسی و عربی است. از این شرح نسخه های متعددی در کتابخانه های مختلف ایران و جهان نگهداری می شود نسخه اصلی که به خط مولف نوشته شده در دانشگاه پرینستون آمریکا نگهداری می شود و عکس آن بر روی سایت کتابخانه و بخش نسخ خطی آن موجود است. در این تحقیق ویژگیهای رسم الخطی نسخه اساس و بدل به تفصیل شرح داده شده و این نتیجه حاصل شد که اختلاف نسخ بسیار اندک و ندرتاً مربوط به رسم الخط و املای برخی کلمات است و در کل با رسم الخط امروزی تفاوت اساسی ندارد. بنا به نظر محققان اختلافات رسم الخطی در متون سده ی دهم به بعد و عصر صفوی اهمیت متن شناسی ندارد، زیرا کمتر نمودار ویژگیهای زبانی و بیانی و ساختاری زبان فارسی است. سروری حکایتها و حکمتهای گلستان را نام یا شماره گذاری نکرده و در مقابله با گلستان تصحیح غلامحسین یوسفی معلوم شد که در تعداد و ترتیب برخی حکایتها و حکمتها اختلافاتی دارند. این شرح به شیوه ی مزجی نوشته شده یعنی عبارت یا عباراتی از گلستان آورده شده و بلافاصله پس از آن شرح آمده است. سروری گاه به توضیح نکات دستوری و نگارشی می پردازد. گاه اعتبارات چندگانه ی لفظی و معنوی یک واژه را توضیح می دهد. گاه تنها واژه ها را به عربی ترجمه می کند و گاه یک جمله یا عبارت را ترجمه می کند؛ حتی حروف و واژه های بسیار ساده هم چندین بار معنی شده اند و گاهی بر عکس کلماتی که نیاز به معنی یا شرح بیشتر داشته اند بدون هیچ توضیحی رها شده اند. او غالباً ترجمه ی ترکی ابیات گلستان به نظم را نیز آورده است. سروری گاه به مسائل و مباحث زائد و خارج از موضوع وارد می شود و گویی قصد نمایش دانش و معلومات پراکنده ی خود را دارد و حتی گاه در مواجهه با لغات یا اصطلاحات مشکل در ادب فارسی و عربی، آن را به ترکی ترجمه می کند. در مواردی نظرات و اطلاعات شارح در زمینه ی قواعد دستوری یا معانی لغات و عبارات و ابیات یا توضیح اعلام و روایتها تکراری یا غیر ضروری و حتی اشتباه است. وی گاهی برای توضیح یک واژه از سایر شاعران فارسی شاهد می آورد و یا برای تأیید گفته ی سعدی روایت یا آیه یا حکایت یا ضرب المثلی را بیان می کند و گاه نیز علت ورود حکایتی در بابی مشخص را توضیح می دهد. این شرح از لحاظ آموزشی برای عرب زبانانی که قصد یادگیری زبان فارسی را دارند، می تواند مفید واقع شود. مطالعه ی جزء جزء و گام به گام یک متن ادبی وزین ادب فارسی متعلق به قرن هفتم و شناخت نکات ریز آن، در چنین شکل ساده و روشنی آن هم در زمان حاضر که چنین آثاری برای عرب زبانان کمتر تألیف می شود، برای یادگیری برخی قواعد و نکات دستوری زبان فارسی به صورت عملی مفید و راهگشا خواهد بود. وی بیش از صدها روایت و حکایت و مَثَل و سخن حکیمانه و صوفیانه و حدود یکصد بیت فارسی و عربی و بیش از هفتاد آیه قرآن کریم در تألیف خود گنجانده است. البته در بسیاری موارد به نام گوینده یا منبع مورد استفاده اشاره نکرده است بدین جهت باید سروری را اولین کسی دانست که در شرح خود، این حجم از آیات و روایات و ابیات و امثال و حکایات و توضیحات وارد کرده است. بدین ترتیب به نظر می رسد سروری اولین کسی است که مأخذ بسیاری از قصص و تمثیلات سعدی در سراسر گلستان را استخراج کرده است. او گاه به ترکیب دستوری عبارات و ابیات گلستان مطابق با قواعد عربی پرداخته و از این جهت باید او را از پیشگامان تطبیق قواعد عربی و فارسی دانست. این شرح اولین شرح مفصل گلستان است که در سال 957 ق و به زبان عربی نوشته شده. و تصحیح آن گامی است در جهت در دسترس قرار دادن همه موارد مربوط به زبان و ادبیات فارسی و آشنا کردن عرب زبانان با یک اثر وزین ادب فارسی. از آنجا که این شرح از نظر زمانی به زمان نگارش گلستان نزدیک است و به زبان عربی نگاشته شده علاوه بر اینکه به تکمیل شروح گلستان سعدی کمک می کند می تواند در هر دو ادب مورد استفاده محققین و علاقمندان به این شاهکار ادب فارسی واقع شود. شارح تلاش کرده که متن گلستان را از جهات لغوی و دستوری و مفهومی شرح کرده، علاوه بر این به مآخذ آیات و احادیث و ابیات و مثلهای گلستان نیز اشاره کرده است. توضیحات سروری در این شرح بر نکات دستوری و صرفی و نحوی و تشریح مفردات و گاه اعتبارات گوناگون الفاظ، می تواند مورد استفاده و توجه فارسی زبانان و فارسی خوانان قرار گیرد. نیز می تواند نشان دهنده ی میزان آگاهی او درباره ی مسائل ادبی و پیچیدگی های آثار بزرگ زبان فارسی باشد. تصحیح این شرح موید این نکته است که علی رغم پژوهشهای بسیاری که به زبان فارسی و زبانهای دیگر در مورد سعدی و آثار وی انجام گرفته، همچنان جای مطالعه و تحقیق وجود دارد. این شرح که یک ادیب عثمانی بر یک اثر مهم فارسی نگاشته، می تواند در پژوهشهای دقیق درباره ی سیر تطور شرح و فهم گلستان بسیار سودمند واقع شود. نیز این اثر بیانگر دامنه ی وسیع نفوذ فرهنگ و زبان ایران است، تعداد فراوان نسخ نگهداری شده از این کتاب، مویّد اقبال عموم و استفاده ی طالبان فهم گلستان به زبان عربی از این شرح است.

ملحمه عنوانی است که در ادبیات معاصر عرب بر مجموعه های شعری طولانی اطلاق می¬گردد که داستان زندگی یک انسان بزرگ را در موقعیت های مختلف به تصویر می کشد. ادبیات کهن عرب از ملحمه با این مفهوم اصطلاحی تهی می باشد. ملحمه در ادبیات معاصر عرب به عنوان یکی از انواع ادبی مطرح شده و در این میان ملحمه های دینی و اسلامی از اهمیت بیشتری برخوردار بوده اند. عبدالمنعم فرطوسی شاعر شیعه عراقی و جورج شکّور شاعرمسیحی لبنانی از شاعران معاصری هستند که زندگانی رسول خدا را برای ملحمه های خود برگزیده اند. این پژوهش که با روش کتابخانه ای به بررسی محتوایی و ادبی این دو ملحمه پرداخته در پنج فصل آماده گردیده است. در این پژوهش تلاش شده نگاه دو شاعر ملحمه سرا با دو دین متفاوت درباره شخصیت والا و بی¬نظیر رسول خدا صلّی الله علیه و آله بررسی و مقایسه گردد. ویژگی ها و فضایل اخلاقی، معجزات و کرامات و رخدادهای زندگی رسول خداصلّی الله علیه و آله از مواردی بوده که درنگاه دو شاعرمورد تحلیل واقع شده است. دقّت در به تصویر کشیدن ویژگی های اخلاقی و اجتماعی رسول خدا صلّی الله علیه و آله از جانب شکّور و توجه خاص فرطوسی به کرامات و معجزات ایشان بخشی از نتایج محتوایی پژوهش به شمار می روند. در بخش ادبی تنوع و گستردگی تصاویر تشبیهی و استعاری در دو ملحمه ، ابتکار و نوآوری و ارائه تصاویر جدید در ملحمه شکّور، فراوانی انواع کنایه و استعاره مکنیه در ملحمه شکّور بخشی از نتایج ادبی می باشند.

سیدمرتضی یک ناقد ادبی متبحر به شمار می رود. نگارنده با در پیش گرفتن شیوه کتابخانه ای و تحلیل، وجهه ی نقدی او را از نظر رویکردهای نقد نظری، نقد کاربردی و فرانقد بررسی نموده است و از مجرای آثار مختلف او، شیوه ی نقدی سیدمرتضی و ویژگیهایش را به کنکاش نشسته است. سه اثر «امالی»، «الشهاب» و «طیف الخیال» او بیشترین مسائل و قضایای نقدی ادبی را در خود جای داده اند و سیدمرتضی با نقد ادبی آثار متعدد از دوره های مختلف ادبی و تبیین برخی مسائل و قضایای نقدی شایع در زمان خود و با بهره گیری از نظریاتِ نظریه پردازان نقدی و ادبی، فراتر از نقد آثار ادبی به نقد برخی از نظریات، تئوری ها و قضایای نقدی حاضر در زمان خود اقدام نموده است. او گاهی به طور مستقیم قواعد نقدی ادبی را مطرح کرده و نظریات مختلف را ارائه و گاهی در تأیید آرای ناقدان یا در ردّ آنها مواردی را ذکر نموده است. وی گاهی نظریه پردازی کرده و گاهی نیز شیوه ی نقدی جدیدی را در نقد ادبی آثار پیشنهاد داده است. بررسی های حاصله حاکی از مهارت والای سیدمرتضی در نقدادبی می باشد.

الملخص شغلت الطبیعه بنوعیها: الأرضیه منها و السماویه مکاناً بارزاً فی الأدب العربی، و ذلک لما لها من أثر مباشر و صله قویه بحیاه الإنسان و أحواله، و قد ظهرت هذه المکانه فی آثار الأدباء علی مرِّ العصور، فاستغرق ذلک من الشعر العربی القصائد العدیده معبراً عن مشاهد هذه الطبیعه و مواقف الإنسان منها. فاستمرَّ الشاعر العربی بوصف طبیعته مقتفیاً أثر الشعراء الذین سبقوه من العصور الماضیه، ولکن فی العصر الحاضر و بظهور المدارس المختلفه تغیّرت نظره الشعراء لطبیعتهم، فکان لکل مدرسه نظره خاصه نحو طبیعتها، فإذا کان الشاعر الکلاسیکی ینظر إلی الطبیعه فیصف جمالها و روعتها البادیین أمامه، فأنّ الشاعر الرومانسی ینظر الی نفس هذه الطبیعه فیصفها وصفاً آخر، حیث إنّه یبیّن إحساسه و خلجات نفسه و نوازع وجدانه من خلال وصفه للطبیعه، فهو من خلال هذا الوصف یرید أن یصل إلی هدف أو أهداف هی أسمی عنده من وصف الطبیعه المجرده. إذن غلبت النزعه الوجدانیه علی المدرسه الرومانسیه عند وصفها للطبیعه بحیث نری شعراءها یدمجون عواطفهم و أحاسیسهم بالطبیعه، و من ثمَّ یعبرون عمّا فی أنفسهم من خلال طبیعتهم، ولکن قد لا نری هذه الخصیصه فی المدرسه الکلاسیکیه بل بقی وصفهم مجرد وصف حسی لیس أکثر. لذا نری اختلافات قد ظهرت بین المدرستین فی وصفهما للطبیعه، مما أدی الی تمییز کل مدرسه علی حده، إضافه إلی ذلک نری مشترکات بین المدرستین فی وصفهم لطبیعتهم تتأثر بحیث بعض الأحیان المدرسه الکلاسیکیه بالمدرسه الرومانسیه فی وصفها لطبیعتها، و العکس یصدق فی هذا الأمر بالنسبه إلی المدرسه الرومانسیه.