چکیده به طور کلی در این پایان نامه سعی شده است با استفاده از منابع معتبر و پژوهش هایی که تا کنون انجام گرفته است مسئل? چگونگی و چرایی رسمیت یافتن دین زرتشتی در اوایل دور? ساسانیان مورد بررسی قرار گیرد. در این مورد پرسش هایی قابل طرح است؛ آیا دین زرتشتی در همان دور? اردشیر بابکان رسمیت یافته است یا نه، در زمان پادشاهان بعدی این سلسله از جمله بهرام اول رسمیت یابی صورت پذیرفته، واینکه دین زرتشتی در ادوار قبل از شکل گیری سلسل? ساسانی چه فراز و نشیب هایی را پیموده تا به عصر ساسانیان رسیده است. آیا این آیین در ادوار پیشین از جمله در عصر هخامنشیان صورت رسمی داشت یا خیر و یا اینکه پادشاهان مختلف اوایل دور? ساسانی هریک در تقویت این دین چه اقداماتی انجام دادند، نقش موبدان از جمله کرتیر در این روند چگونه بود؟ به هر صورت فرضیه اصلی نگارنده این است که دین زرتشتی حرکت خود را به عنوان یک دین رسمی از همان دور? تشکیل سلسل? ساسانی و توسط اردشیر بابکان با روش تسامح آغاز کرد و این روند در دور? پادشاهان بعدی چون شاپور اول و هرمز اول ادامه پیدا کرد تا آنکه در دوره پادشاهان بعدی همچون بهرام اول با قدرت گیری طبقه موبدان و در راس آنان کرتیر این رسمیت یافتن صورت تعصب آمیزی به خود می گیرد. یکی دیگر از اهداف رسمیت بخشیدن به دین زرتشتی این بود که هم در داخل کشوروهم در خارج کشور وهم در برابر ادیان دیگر نیاز به وحدت دینی بود و هدف موبدان نیز ایجاد همین استحکام و و حدت برای دوام هرچه بیشتر حکومت ساسانیان بود. واژگان کلیدی:آیین زرتشتی ، اردشیربابکان ، شاپوراول ، بهرام اول ، کرتیر

چکیده آیین مهر (مهرپرستی) از کهن ترین آیین های هند و ایرانی است که از ورود آریایی ها به ایران تا قرن ها بعد و حتی تا امروز، نشانه هایی از آن در ساختار فرهنگی و اجتماعی ایران به چشم می خورد. مهرپرستی در ایران و سرزمین های پیرامون آن، مبتنی بر بن مایه های منطبق با اندیشه قومی و محلی به حیات فرهنگی و اجتماعی خود ادامه داد. با توجه به شواهد و آثار باقی مانده، از حضور این آیین در دوره های مختلف ایران باستان، نشانه هایی در دست است. این آیین در بین النهرین تحت تأثیر ستاره شناسی و در آسیای صغیر تحت تأثیر مناسک سری قرار گرفت؛ از طریق آسیای صغیر به روم راه یافت و با بخشی از فرهنگ بومی تلفیق شد و به عنوان آیینی منسجم با مناسک ویژه مورد توجه قرار گرفت. مهرابه های بازمانده در امپراتوری روم، از انجام این مناسک ازجمله عبور از هفت مرحله، رازداری و سرسپردگی حکایت می کنند. اما در آثار تاریخی موجود در ایران پیش از اسلام، نشانی از این مناسک در دست نیست. از اینرو، در این پژوهش، ضمن بررسی سیر تاریخی مهرپرستی در ایران و سرزمین های پیرامون آن، مبتنی بر مطالعات کتابخانه ای و میدانی و بر اساس روش توصیفی – تحلیلی، نشانه های کاربرد مناسک ویژه مهرپرستی در ایران بعد از اسلام ازجمله در مناسک فرقه یزیدیه، اسماعیلیه، اهل حق و برخی آداب اجتماعی، شناسایی و معرفی می شود. کلیدواژه ها: مهرپرستی – ایران – روم – آسیای صغیر - میترا – یزیدیه - اهل حق – اسماعیلیه

هدف از این تحقیق پی بردن، به برخی نکات جدید در زمینه نگرش مذهبی هخامنشی ها و بینش دینی آنها نسبت به اعتقادات اقوام تابع است که از طریق مقایسه قرار دادن اعتقادات مذهبی ملل تابع چگونه و تا چه اندازه در روش های به کارگیری سیاست های مذهبی که هر کدام از شاهان نخستین هخامنشی با ملل تابع اتخاذ کرده بودند، تاثیر گذاشته است. حالت توصیفی و مقایسه ای روش های به کارگیری در این تحقیق بوده است. محتوی اصلی پایان نامه، بررسی دینهای رایج در شاهنشاهی هخامنشی است با نگاهی دورتر به مذاهب قبل از این دوره یعنی دین زرتشت و دین کهن آریایی همراه با آیین ها و مراسم و اعتقادات آنها و همچنین اعتقادات دینی شاهان نخستین که تا اندازه ای نوع نگاه و روش آنها را در به کارگیری سیاست تسامح و تساهل مذهبی تحت شعاع خود قرار داده است و سرکوب مذهبی بعضی از شاهان هخامنشی با تابعان خود که بنا به دلایلی اتخاذ کرده بودند. از دیگر مطالب کلیدی گفته شده این تحقیق مقایسه قرار دادن تمدن، فرهنگ و دین های کهن ملل تابع به خصوص مصر و بابل است که شاهان هخامنشی را در عملکرد سیاست مذهبی شان نسبت به اقوام تابع، کمک شایانی کرده است. برای اثبات موضوع مورد بحث این تحقیق نیازمند به اسناد و مدارک و تصاویری بود که از آنها تحت عنوان آثار مذهبی یاد شده است که روش ها و اعتقادات سیاسی، مذهبی شاهان هخامنشی را به نوعی نشان می دهد. شاید بتوان این نتیجه را گرفت: که سه دلیل برای اجرای سیاست دینی شان وجود داشت: 1؛ شاهان هخامنشی تمایل به گسترش محدوده شاهنشاهی خود از طریق استفاده ابزاری از دین که در آن زمان قوی تر از سیاست به نظر میرسید، به هدف خود نزدیکتر شوند، 2؛ آنها تا حدی تحت تاثیر دین کهن آریایی و مذهب رزتشت قرار بودند. 3؛ادر نهایت آنها با تمدن و فرهنگ و دین های مستحکمی نسبت به بابل و مصر و تا حددوی یونان مواجه بودند که با خصوصیات شاهنشاهی هخامنشی یعنی نداشتن ادبیات پارسی، دانش پژوهی و فلسفه قوی نسبت به این ملل نیازمند به سیاست مداراجویانه و آسان گیری مذهبی را داشته اند که ممکن است بهره گیری از این سیاست خود نوعی تحت تاثیر تمدن قوی تر کهن شرقی بوده باشد.

از آنجایی که آسیای صغیر از اهمیت ویژه ای در زمان هخامنشیان برخوردار بوده است لذا در این پژوهش سعی می شود علت این اهمیت بررسی گردد و نیز روابطی که هخامنشیان با این سرزمین در فاصله قرون ششم تا چهارم پ.م داشته اند و چگونگی تسلط هخامنشیان و نحوه اداره این منطقه توسط آنان و همچنین نقش پادشاهان هخامنشی در تحولات و رویدادهای وابسته به این سرزمین از جمله شورش ها و نبردها در دوره مذکور مورد بررسی قرار گیرد ، از این رو برای دست یابی به این نتایج از روش تطبیقی و نیز مطالعه کتب مرتبط به این دوره زمانی استفاده شده است و از مطالب ارائه شده می شود چنین نتیجه گرفت که به علت اهمیت آسیای صغیر و نقش ارتباطی آن در دوره هخامنشی ، از جایگاه ویژه ای برخوردار بوده است و تسلط بر این منطقه برای تمام پادشاهان این سلسله مهم بوده است زیرا هخامنشیان با در دست داشتن این منطقه می توانستند با جهان یونانی ارتباط برقرار کنند و همچنین بر تنگه های بسفر و داردانل ودریای اژه و مدیترانه که از نظر بازرگانی دارای اهمیت بود ، تسلط داشته باشند .

این پایان نامه با عنوان حضور اشکانیان در سوریه و بین النهرین به نگارش درآمده است که به جنبه های مختلف حضور اشکانیان در این سرزمین ها پرداخته شده است . بر طبق اصول علمی تمام پایان نامه ها در فصل اول کلیات طرح نگاشته شده و در پنج فصل مختلف تاثیر حضور اشکانیان در سوریه و بین النهرین براوضاع سیاسی ، اقتصادی و فرهنگ و هنر این مناطق بررسی شده است . برای پی بردن به اهمیت بین النهرین و سوریه ، جغرافیا و پیشینه تاریخی این سرزمین ها در فصل دوم به نگارش درآمده که به ویژگی های مهم جغرافیایی ، سیاسی ، اقتصادی و بازرگانی مناطق مورد بررسی پرداخته شده است .فصل سوم پایان نامه به دو بخش تقسیم شده که بخش اول شامل اوضاع سیاسی اقتصادی و دینی و خاستگاه اشکانیان و بخش دوم به حضور اشکانیان در سوریه و بین النهرین از تاسیس اشکانی و کوتاه کردن دست سلوکیان از قیام ارشک تا ابتدای سلطنت مهرداد دوم (یا تا پایان اردوان اول) از 250 پیش از میلاد تا 124 پیش از میلاد است . و فصل چهارم به حضور اشکانیان در سوریه و بین النهرین از اعتلای دولت اشکانی و رقابت بین ایران و روم و جنگهایی که رخ داده که بتوانند بر این مناطق تسلط پیدا کنند و حضور اشکانیان در دوران انحطاط اشکانی بر این سرزمین ها می پردازد . و در فصل پنجم به تاثیری که حضور اشکانیان در بین النهرین بر روی هنر و آثار باقی مانده مانند هترا، دورااورپوس و ... گذاشته پرداخته شده است .

چکیده در این نگارش به بررسی روابط خارجی هخامنشیان با دولت های همسایه از زمان کوروش کبیر تا پایان شاهنشاهی اردشیر اول پرداخته شده است. آنچه بیش از هر چیز شگفتی مورخان را در مورد این روابط برانگیخته است چگونگی مقاومت و پیروزی یونانیان بر این امپراطوری بزرگ و قدرتمند است. هدف از این نگارش شناخت زوایای مختلف این روابط در زمینه های مختلف سیاسی و اقتصادی و نظامی بوده است. با توجه به شکل گیری امپراطوری هخامنشی توسط کوروش، یونانیان از تماس با ایرانیان خودداری می ورزیدند در نهایت با تسخیر سارد به دست کوروش، تقابل بین این دو دولت خارج از تصور نبود. کوروش توانست با زیرکی خود و فرستادگانش دولت های دست نشانده یونان را به تبعیت خود در آورد. کمبوجیه ارتباط چندانی با یونانیان برقرار نکرد فقط در مورد حمله به آفریقا، شاه هخامنشی از یونانیان به عنوان مزدور در ارتش خود استفاده کرد. داریوش بزرگ توانست خود را به قلب اروپا برساند و تا جایی پیش رفت که دیگر هیچ یک از شاهان ایران نتوانستند به آنجا برسند، او از نیروی اقتصادی و نظامی خود در جهت پیش برد اهداف خود استفاده کرد. جانشین او خشایارشا نیز از سیاست نظامی در قبال یونان استفاده کرد، که در نهایت طی چندین جنگ انجام شده با شکست مواجه گردید و تا زمانی هر چند کوتاه روابط بین ایران و یونان بسیار محدود گردید. با روی کار آمدن اردشیر اول ، اتحادیه دلس به رهبری آتن که خطر حضور نظامی ایران را هیچگاه فراموش نکرده بود اقدام به تهاجمات نظامی علیه امپراتوری هخامنشی کرد اما استراتژی اردشیر اول نه تنها این خطر را دفع نمود بلکه عامل ایجاد جنگهای خانگی خانمان سوز در یونان شد (جنگهای پلوپونزی). اردشیر به فراست دریافته بود که از طریق نظامی نمی تواند بر یونانیان فائق آید، بنابراین شیوه و سیاست جدیدی را برای مقابله با یونانیان در نظر گرفت (طلا و دیپلماسی). او در پیروی از این سیاست با انعقاد صلح کالیاس و القای این نکته که خطر نظامی ایران هیچگاه یونان را تهدید نمی کند عاملی منجر به شعله ور شدن آتش اختلافات دو رقیب سنتی (آتن و اسپارت) و آغاز جنگهای پلوپونزی شد و از این طریق نه تنها توانست موقعیت از دست رفته پارس را بازیابد بلکه کار تا بدانجا پیش رفت که حکمیت در این اختلافات به ایران واگذار شد که این امر نشانه موفقیت سیاست و استراتژی اردشیر در قبال یونان می باشد.

سیر تحول اندیشه های مردم ایران در دوره ساسانی، تنها ازطریق آرمانهای سیاسی و دینی آنها دانسته نمی شود، بلکه بررسی وضعیت پوشاک و زیور آلات آنها نیز، می تواند به فهم بهتر آرمانهای آنان کمک کند. چرا که پوشاک از نیازهای اولیه و اساسی بشر محسوب می شود. و نوع، رنگ، جنس، شکل و سبک دوخت آن، پایگاه اجتماعی، اقتصادی، مذهبی و فرهنگی پوشانندگان آن را نشان می دهد. به همین جهت، از نکات مهم در این تحقیق کتابخانه ای، بررسی وضعیت پوشاک و زیور آلات بانوان ساسانی، تأثیر پذیری طرح منسوجات و زیور آلات بانوان این دوره، و تداوم نقوش پارچه های آنها در دوره های بعد می باشد.که در این رابطه می توان گفت. در طول دوران سلطنت 400 ساله شاهان ساسانی، صادرات ابریشم میان چین و بیزانس از طریق جاده ابریشم در ایران انجام می شد و سپس به روم صادر می گردید. چرا که در بیزانس تقاضا برای محصولات پر تجمل بسیار زیاد بود. به علاوه ایران با کشورهای هند و جزیره سیلان و حبشه ارتباط مستمری داشت که برای برآورده کردن نیاز همیشگی و روز افزون بانوان ساسانی، از این سرزمین ها سنگ های باارزش برای ساخت زیورآلاتی چون: انگشتر، آویز، تاج و دستبند و ...وارد ایران می کرد.که همین ارتباطات میان ایران و دیگر ملل واستفاده از بافندگان بیگانه ی رومی و سوریه ای، توسط شاپور اول، بر پوشاک و زیورآلات زنان ساسانی تأثیر گذارد. وهمچنین به جهت طرحهای زیبای نقوش پارچه های این دوره، ممالک دیگر چون: شمال افریقا، خاورمیانه، اروپا،آسیای مرکزی و چین از طرحهای پوشاک این دوره با مضامین گل و گیاه و حیوانات و اشکال هندسی بهره ها بردند و حتی این تأثیر بعد از این دوره نیز تا دوره اسلامی خاصه در دوران آل بویه، سلجوقی و صفویه تداوم یافت. همچنین گونه ای از جامه زنان این عهد مانند دوران پیشین، عبارتست از پیراهن بلند با آستین و گاه بدون آستین، با چین های فراوان در زیر سینه وانتهای دامن، شلوار، شال، پنام، پاپوش و... . همچنین زیور آلات آنها شامل: دستبند، النگو، گوشواره وآویز است.

این پژوهش تحت عنوان «بررسی وقایع دوران پادشاهی اُرد دوم و فرهاد چهارم و شخصیتهای زمان آنها » به نگارش در آمده است به دلیل آنکه مهمترین وقایع دوران این دو پادشاه اشکانی با اولین برخوردها و جنگهای ایران و روم آغاز شده نگارنده یک مرور کلی به روابط ایران اشکانی و روم اززمان مهرداد دوم ، سیناتروک و فرهاد سوم انجام داده است همچنین در این پژوهش به اوضاع داخلی روم همزمان به دوران پادشاهی اُرد دوم و فرهاد چهارم و نیز به وضعیت داخلی ایران بعد از کشته شدن فرهاد سوم پرداخته و جنگهای خانگی که بین اُرد دوم و مهرداد سوم بر سر قدرت و تاج و تخت صورت گرفت از دیگر نکات مورد توجه در این تحقیق است علاوه بر این در این تحقیق آمدن کراسوس به بین النهرین جنگ معروف حران و شکست کراسوس و اهمیت نبرد حران ، لشکرکشی اشکانیان به سوریه و نبردهای پاکو در سوریه و آسیای صغیر و در مورد شخصیتهای ارد دوم ، پاکور، سورنا و همچنین در این تحقیق به دوران پادشاهی فرهاد چهارم و حمله آنتونیوس به ایران و قیام تیرداد دوم و استرداد پرچم ها و اسیران رومی و سازش با رومیان را مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است.

به دنبال سقوط حکومت هخامنشی ( 330 ق م ) ولایت پارس اهمیت پیشین خود را از دست داد . این منطقه در اختیار حکومت های محلی قرار گرفت. شاهان محلی با حفظ بیشتر رسم های کهن، این سرزمین را اداره می کردند. مسیحیان در عصر اشکانیان حضور داشتند و نه تنها در منطقه ادسا(edessa) جایی که بعدها یکی از بزرگترین پایگاه های دین و مرکز فرهنگی مسیحیان شد سکونت داشتند بلکه تقریبا در آغاز سده دوم به آدیابن (adiaben) که پیشتر مرکز تجمع یهودیان بودند وارد شدند و از زمان فرمانروایی شاپور یکم مسیحیان در ایران پراکنده شدند و سیاست دینی اعمال شده توسط شاپور همراه با تسامح و تساهل دینی بود. با سپری شدن زمانی کوتاه کرتیر، روحانی برجسته و منتقد ساسانی مسیحیان را تحت پیگرد و آزار جدی قرار داد و بهرام دوم پادشاه ساسانی که کرتیر بر او نفوذ زیادی داشت به توصیه همین روحانی پرقدرت فرمان تعقیب و کشتار مسیحیان را صادرکرد. به موجب فرمان میلان در 313م مسیحیت به عنوان دین رسمی در امپراطوری روم تثبیت شدو کنستانتین به موجب این فرمان به تعقیب و آزار مسیحیان در روم خاتمه داد. در ایران دوره ساسانی در زمان شاپور دوم آزار و کشتار مسیحیان از سر گرفته شد. در زمان اردشیر دوم جانشین وی، تسامح دینی دوباره به وجود آمد. جانشیان شاپور از همین سیاست تسامح و تساهل دینی استفاده می کردند . یزد گرد یکم و بهرام پنجم به مسیحیان ساکن ایران آزادی مذهبی اعطا نمودند . یکی از دشوارترین دوره های زندگی عیسویان در ایران زمان سلطنت یزدگرد دوم بود که مجددا بدرفتاری با مسیحیان آغاز شد . این پادشاه به توصیه وزیر خود مهرنرسی به آزار مسیحیان همت گماشت . موقعیت مسیحیان در زمان خسرو یکم (انوشیروان) به مراتب بهتر شد و خسرو تعصب دینی نداشت و به مسیحیان اجازه اجرای مراسم و تاسیس کلیسا را داده ودر زمان خسرو دوم ( پرویز ) نیز مسیحیان ایران در کمال آرامش و آسایش زندگی می کردند . تنها محدودیتی که داشتند این بود که اجازه تبلیغات دینی به آنان داده نمی شد . به رغم رقابت پنهان میان دستگاه دینی و دولت اساسا جهان بینی و منافع اصلی مشترکی داشتند. دولت معمولا از دستگاه های دینی ، پشتیبانی می کرد . بارها به تحریک دستگاه دینی به تعقیب و آزار اقلیت های دینی (یهودیان، مسیحیان و بودائیان) پرداخت .

چکیده ملل مختلف بر حسب عادات و سنن اجتماعی و قوانین مذهبی، ضوابط و مقررات خاص را برای تعیین سهم الارث مشخص کرده اند. بدون تردید ارث از مهمترین وقایع در روابط مالی افراد است. اگرچه مانند هر یک از وقایع حقوقی، اراده وارث و مورث در تحقق بخشیدن به آن دخالت ندارد، اما نقش آن در اقتصاد خانواده و اجتماع انکارناپذیر است. مقررات ارث در هر یک از دوره های زمانی، نتیجه تحولات به وجود آمده در زندگی انسان است. در دورده ساسانی که اصل حکومت بر پایه دین و دولت بنیاد نهاده شده بود، استفاده از احکام دینی و پشتیبانی موبدان و اهمیتی را که برای خانواده قائل بودند، باعث به وجود آمدن مقرراتی در مورد ارث شده است؛ قوانینی که نقل و انتقال اموال متوفی به بازماندگان را پدید می آورد. در شریعت اسلام نیز با عنایت و علاقه شدیدی که افراد به تأمین معیشت اعقاب خود دارند و نیز به منظور حفظ حقوق بازماندگان، قواعد و اصولی مشخص شده است که به وسیله آن بتوان پس از فوت شخص، سهم الارث هر یک از ورثه از اموال حقوقی بر جای مانده تعیین شود. در این تحقیق سعی بر آن شده تا با استفاده از کتاب ها و منابع معتبر پس از اشاراتی که به اهمیت خانواده داده شده، نحوه تقسیم بندی طبقات ارث گیرنده و سهم الارث هر یک از افراد در هر دو دوره مشخص شود. و در آخر شباهت ها و تفاوت های آن دو دوره به شیوه توصیفی و تحلیلی نقد و بررسی شود. واژگان کلیدی: سهم الارث ـ دوره ساسانی ـ قرن اول اسلامی ـ زن ـ فرزندان.