حج تجلّی تمام عیار احکام عملی، عصاره اسلام و کمال عبودیت است و به عنوان یکی از ارکان عبادی و معنوی، جایگاهی رفیع در زندگی انسانها دارد. کعبه نقطه مرکزی زمین که با هبوط حضرت آدم (ع) مرکز عبودیت انسانها قرار گرفت و در زمان حضرت ابراهیم(ع) به امر خداوند ساخته شد و با ظهور اسلام ارج و قرب زیادتری پیدا کرد و مناسک حج را پیامبر اکرم (ص) بصورت عملی آموزش دادند و اسرار آن توسط امامان معصوم به طور مفصل بیان شده است که جلوه هایی از آن اسرار، در فرهنگ ادب فارسی خصوصاً کتب عرفانی نمایان است . این پژوهش تحت عنوان «بررسی حج در متون عرفانی تا پایان قرن نهم» با طرح مباحث و فرضیاتی از جمله: 1- در آثار عرفانی حج و کعبه بیشتر درونی است نه ظاهری 2-مناسک حج نوعی سیر و سلوک عرفانی است3- هر یک از مناسک حج در متون عرفانی دارای تأویل و راز عرفانی است به بحث پرداخته و به هر یک از فرضیات در خلال فصول جواب داده شده است. این پژوهش شامل هفت فصل است: فصل اول کلیّات (طرح پیشنهادی) فصل دوم درباره کعبه است که شامل تاریخچه کعبه ، کعبه در زندگی پیامبران و کعبه و قلب مومن است ، فصل سوم با عنوان حج و عمره و مناسک آن شامل اماکن و ایّام حج ،فصل چهارم به تفسیر و تأویل مناسک و مواقف حج پرداخته است ، فصل پنجم درباره حج و سلوک است عرفانی که شامل سه منزل و در هر منزل مقاماتی ذکر شده است ، فصل ششم انواع حج و حاجیان را بیان می کند و فصل هفتم با عنوان حج و عرفان شامل توکّل، کرامات، توشه و دعاهای اولیا الله با شواهد از متون نثر عرفانی است و نتیجه گیری است. حج در نزد عرفا درونی، عبودیت محض و دارای سیر و سلوک عرفانی است. حج امری قرآنی است مناسک و مواقف آن باطن و تأویلات عرفانی دارد. قرآن و احادیث ائمه اطهار در متون عرفانی خصوصاً مسئل? حج تأثیر زیاددارد. مناسک حج از زمان حضرت آدم (ع) شروع شده و با حضرت ابراهیم رواج پیدا کرده است و پیامبر اکرم(ص) آنرا به صورت عملی به مسلمانان آموزش داده اند. تحقیق به شیوه اسنادی و کتابخانه ای است که نخست پژوهشگر به مطالعه و یاداشت برداری در مورد موضوع در کتب عرفانی منثور تا پایان قرن نهم پرداخته و با بهره گرفتن از قرآن کریم و کتب روایی و کتابهایی که در باب حج نوشته شده ، یاداشتها مطابق با طرح پیشنهادی مرتب و شرح داده است.

چکیده تصنیف موسیقی ایرانی، یکی از برجسته ترین عناصر شکل دهنده فرهنگ معاصر است و در اواخر دوره قاجار، به وسیله عارف قزوینی، تصنیف ساز و تصنیف سرای معاصر ایران، به استقلالِ ادبی و هنری خود، دست یافت. در تصانیف عارف، تأثیر ترجمه متون رمانتیک اروپایی، آشکار است. هدف این پژوهش، بررسی جنبه های رمانتیک این تصانیف بوده است؛ و روش تحقیق، اسنادی و کتابخانه ای و به صورت توصیف و تحلیل محتوا، انجام گرفته است. عارف، همانند رمانتیک های اروپایی، که ادبیات غرب را متحول کردند، با آوردن واژگان، عبارات، و اصطلاحات رایج مردمی ازجمله مَثَل ، مَتَل ، و زبانزد، زبان شعر را دگرگون کرد؛ و ازنظر محتوا با آوردن مضامین انتقادی ـ اجتماعی، بر درونمایه شعر ایران تأثیر بسزایی گذاشت. از جنبه های رمانتیک در تصانیف او، اندوه و افسردگی، بی قراری، بی ثباتیِ عاطفی، نارضایتی از واقعیت موجود، گریز به رویاهای مبهم و اشتیاق نامفهوم، لذت-بردن از رنج، دوگانگی در برخورد با برخی رویدادها، ابراز عشق شدید به جنس زن و شراب و سایر منهیات، و مواردی از این دست را، می توان نام برد. ویژگی های یاد شده، در زیرمجموعه مکتب، یا بهتر بگوییم «نهضت رمانتیسم»، به درستی جای می گیرند. کلید واژه ها: تصنیف، تصنیفِ موسیقی، رمانتیسم، عارف قزوینی

ریشه روابط ایران و عرب به پیش از تاریخ مدون یعنی به دوره های اساطیری می رسد که در عهد هخامنشیان گسترش یافته و در دوره ساسانیان استوارتر و عمیق تر شده است. این پیوند که پس از ورود اسلام به ایران و تسلط سیاسی اعراب در نواحی مختلف آن به اوج خود رسید موجب گشت تا دامنه تعاملات دینی ، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی آنها بسیار وسعت یابد. در نتیجه این روابط، دو زبان عربی و فارسی آنچنان با یکدیگر آمیختند که به سختی می توان واژگان عربی را از فارسی جدا نمود، و مرزبندی میان دو زبان تقریبا ناممکن می نماید. وام گیری واژگانی به عنوان بارزترین شکل تأثیر پذیری فارسی از عربی از سده های نخست هجری آغازشد و در قرن چهارم و پنجم افزایش چشمگیری یافت، تا اینکه در سده ششم هجری به اوج خود رسید. این پژوهش که با روش توصیفی انجام یافته، با بررسی کلمات عربی دخیل گلستان سعدی ـ به عنوان نمونه ای از نثر قرن هفتم و موثرترین و مشهورترین متن ادبی فارسی ـ سعی دارد که اطلاعات مستند و معنا داری را در زمینه تأثیر پذیری زبان فارسی از عربی پیش روی پژوهشگران نهد. بدین منظور، نخست کلمات و تعابیر موجود در گلستان استخراج شده، سپس تفاوت های نگارشی و معنایی این وام واژه ها با اصل عربی آن بررسی شده است. بدین ترتیب هدف اصلی این پژوهش بررسی تصرفات نگارشی و معنایی ایرانیان در کلمات دخیل عربی و تعیین بسامد آنها در نثر گلستان است. سپس کلمات مرکب متشکل از عربی و فارسی و انواع آن مورد بررسی قرار گرفته است. از جمله نتایج به دست آمده در پژوهش حاضر این است که واژگان عربی دخیل درگلستان بیشتر از نوع اسم بوده که در برخی از موارد بدون تغییر و تصرف به کار رفته اند و در بعضی موارد دیگر دستخوش تغییرات معنایی و نگارشی شده اند. افزون بر این پژوهش حاضر نشان می دهد که تصرفات نگارشی در کلمات عربی گلستان به مراتب بیش از تغییرات معنایی است.

پیوند ادبیات و اجتماع منشأ شکل¬گیری مضامین اجتماعی در حیطه شعر است. شعر مشروطه به سبب تعهد به واقعیت¬های اجتماعی بیش از پیش بازتاب مقتضیات زمان بوده تا آنجا که رسالت شعر در این دوره بیداری مردم و بیان حقایق اجتماعی و سیاسی است. درنتیجه تغییری که در ساختار حکومت مشروطه به وجود آمد، مفاهیم تازه ای چون: آزادی، قانون، مجلس، انتخابات و غیره در برابر مدح شاهان مستبد به شعر راه یافت و زمانی که جامعه برای مبارزه با استعمار، به اقتدارگرایی و ناسیونالیسم پناه برد تا در سایه این تغییرات آزادی و استقلال کشور ـ ملت فراهم شود. ملک الشعرای بهار از جمله شاعران و سیاستمداران مشروطه است که با دیدگاهی خاص به مشروطه و مسائل مربوط به آن پرداخته و دیوان او بازتاب عناصر روشنفکرانه آن دوره است. در حقیقت بهار توانسته بخشی از قابلیت های موجود در شعر که شامل برداشت خاص شاعر از وقایع جامعه و شیوه القای دوباره آن به مردم است را نشان دهد. این پژوهش که تحلیل جامعه شناسانه اثری ادبی است در نه فصل ارائه شده و پس از بیان کلیاتی در ارتباط با موضوع پژوهش در هفت فصل پیاپی شامل مضامین سیاسی از جمله: تجدد، اقتصاد، مجلس، دولت، ناسیونالیسم، آزادی و بیگانه می شود. فصل آخر نیز به کاربرد طنز و تعابیر عامیانه در خدمت نقد اجتماعی و سیاسی در شعر بهار پرداخته است. از میان مضامین سیاسی، آزادی و وطن بیشترین کاربرد را در شعر بهار داشته و در نقد هیأت حاکم مشروعیت سیاسی مهم ترین دغدغه شاعر است. وی در تمام دیدگاه های خود نسبت به مضامین سیاسی مطرح شده در تعامل بین سنت و تجدد قرار دارد.

علم صرف از آن جهت که علم پرداختن به واحد زبانی کلمه است، از دیرباز مورد توجه خاص دستورنویسان بوده است. نیز از زمانی که مطالعات زبان شناسی رواج یافته است، تطبیق ادبیات دو زبان با یکدیگر از مطالعات پرطرفدار زبان شناسی به شمار می آید. در کنار تطبیق ادبی میان دو زبان، تطبیق دستوری نیز علاقه مندان خاص خود را دارد. مقولات صرفی در هر زبان اقسام گونه گونی دارد که بی شک یکی از آن اقسام، اسم است. در این رساله، با رویکردی وصفی تحلیلی به تحلیل چند مبحث از مباحث صرفی اسم می پردازیم. این مباحث که شامل «ساختمان کلمه»، «مصدر و اسم مصدر»، «معرفه و نکره»، «اسم فعل و اسم صوت»، «نسبت» و «تصغیر» است، در هر دو زبان عربی و فارسی مطرح بوده، گاهی به قدری مشابهت یافت می شود که گمانه وام گیری این دو زبان را در مباحث دستوری تقویت می کند. وجود «ی» نسبت در هر دو زبان تنها با اندکی تفاوت و یا رواج اسم فعل های عربی در فارسی با عنوان شبه جمله و صوت، از جمله این مشابهت ها است. با وجود این، تفاوت های این دو دستور زبان نیز با توجه به تفاوتی که در ریشه این دو زبان وجود دارد، قابل تأمل است و نمی توان دستور زبان عربی و فارسی را تماما وابسته به یکدیگر دانست.

در دیوان شاعران بزرگ بعضی واژه های کلیدی وجود دارد که در گشودن قفل بسته مفاهیم و معانی مورد نظر شاعر و راه یافتن به دنیای ذهن او نقش اساسی دارند. از جمله این واژه ها در دیوان غزلیات شمس و مثنوی مولانا واژه- هاواصطلاحات کیمیاگری و نمادهای مربوط به آن است که شاعربه صورت رمز و استعاره از آنها استفاده می کند، شاید آثار مولانا از این لحاظ نه تنها در میان آثار ادبی ایران بلکه در ادبیات جهان کم نظیر باشد. از این رو در این پایان نامه کوشش شده که با نگاهی کنجکاوانه چیستی کیمیا و کاربرد نمادهای آن در شعر مولانا و مضامین و مفاهیمی که ذهن را به خود مشغول داشته است بررسی شود. با بررسی دقیق این اشعار به احاطه ی کامل مولانا و شمس بر علم کیمیا پی می بریم، اشاراتی که در جای جای این آثار به کیمیا ونمادهای مربوط به آن می شود ما را به این مهم رهنمون می کند که اگر مولانا کیمیا رااوج قله ی فلسفه وحکمت می داند به این جهت است که می خواهد انسان طالب را به والاترین مراتب ممکن علم، به یک اشراق حقیقی برساند و حتی نوعی جاودانگی اسرارآمیز به او عطا کند. از مهم ترین نمادهایی که مولانا اشارات زیادی به آن کرده است ، می توان به واژه کیمیا ، زر ، شمس ، خورشید ، می احمر ، زعفران ، اکسیر و... اشاره کرد که به تحلیل ادبیات آنها پرداخته شده تا روابط پیچیده ای که بین این ابیات و علم کیمیا وجود دارد مشخص گردد. کلید واژه ها : کیمیا، کیمیاگری ، شمس، زر ، نماد، معشوق حقیقی (مراد)، مس ، من روحانی، من نفسانی.

نگاه ساختاری به آثار ادبی به سبب بررسی عناصر درون متنی و کشف الگوی پیوند آنها، زمینه های دریافت شایسته تر از ماهیت ادبیات را فراهم می آورد و با ارائه ی شگردهای خلق آثار برتر ادبی می تواند به گسترش الگوهای پردازش اثر ادبی کمک کند. این پایان نامه به «تحلیل ساختاری حکایات بوستان بر اساس نظریات دو تن از ساختارگرایان به نام های تزوتان تودوروف و کلود برمون» که با ابداع نظام های مبتنی بر نمایش شکل واره ای برای روایت، هر یک طرحی، بر پایه ی چگونگی روابط بین کوچک ترین واحدها پیشنهاد می کنند، اختصاص یافته و هدف از انتخاب این موضوع، انطباق این نظریات برحکایات بوستان است. به این منظور به شیوه کتابخانه ای-اسنادی، آثاری در خصوص ساختارگرایی مورد مطالعه قرار گرفت؛ سپس نظریات پژوهشگران مذکور بر حکایات اعمال و بررسی شد. پیرنگ حکایات بررسی شده ساده و متشکل از یک یا دو پی رفت است و معدود حکایاتی که مشتمل بر سه پی رفت هستند، نیز دارای پی رنگی ساده می باشند. حوادث در این حکایات، ساده اما در عین حال عمیق و تاثیرگذار هستند و متناسب با اهداف حکایات اخلاقی و تربیتی طراحی شده اند. بیشتر این حکایات پایان خوشی دارند و در تعدادی از آنها قراردادهای اجتماعی نقض و سپس بار دیگر برقرار می شوند. در برخی از حکایات مورد بررسی دو نیروی خیر و شر در مقابل یکدیگر قرار می گیرند. در حکایات بررسی شده، ابتدا وضعیت متعادل برقرار است، سپس حادثه رخ می دهد و این وضعیت اولیه دچار روند تغییر می شود و وضعیت نامتعادل شکل می گیرد و بعد از رسیدن قهرمان به هدفش (یا عدم دستیابی) وضعیت متعادل سامان یافته ای شکل می گیرد. البته باید این نکته را در نظر گرفت که اکثر حکایات بوستان دربردارنده ی پند و اندرزهای اخلاقی است که این خود از مهمترین عواملی است که حکایات را از قید و بند تحلیل ساختاری رهایی می بخشد.

ترس و اضطراب از حالات روانی انسان است. در سراسر تاریخ در همه ی فرهنگ ها و تمدن های بشری، ترس ضد ارزش به شمار آمده است و افراد ترسو هم در رویارویی با تصویر خود و ارزش های اخلاقی درونشان و هم در رویارویی با اجتماع و ارزش های فرهنگی، دینی و سنتی به شدت دچار اضطراب، تزلزل و تنش های روحی-روانی می شوند. این اضطراب ها و ترس ها در آثار نویسندگان بازتاب یافته است از جمله چوبک، احمد محمود و دولت آبادی در آثارشان که عبارتند از سنگ صبور، زمین سوخته و جلد اول کلیدر ترس و اضطراب به خوبی دیده می شود. در این تحقیق سعی بر آن شده است که ترس و اضطراب در این آثار بر مبنای دانش روان شناسی مورد بررسی قرار گیرد. شیوه ی تحقیق در این پایان نامه اسنادی-کتابخانه ای است. بر این اساس اطلاعات پس از فیش برداری تنظیم شده است.

یکی از اصلی¬ترین هنر شاعران تصویرآفرینی در شعر است که از قوه تخیل آنان نشأت می¬گیرد. از میان تصویر-سازی¬های مختلف از طبیعت، پاس¬های زمانی در اشعار شاعران، تصاویر و توصیفات زیادی را به خود اختصاص داده است. نظامی و منوچهری از آن گروه شاعران¬اند که تصاویر و توصیفات روز، شب، آسمان، ماه و ستارگان، طلوع و غروب خورشید در اشعار آنان جایگاه ویژه¬ای دارد. بنابراین در این پایان¬نامه کوشش شده است تا ظرایف خیال این دو شاعر در این خصوص با تکیه بر علم بیان و استناد به شعر آنان، تعبیر، تفسیر و مقایسه شود. نتایج به دست آمده از پژوهش بیانگر این است که تصاویر مربوط به شب در شعر منوچهری بالاترین بسامد را دارد و در مقابل در شعر نظامی طلوع خورشید و دمیدن صبح بیش¬ترین بسامد را به خود اختصاص داده است. از میان صور¬خیال تشبیه اصلی¬ترین عنصر خیال در تصاویر منوچهری به شمار می¬رود و استعاره (مصرّحه و مکنیه) نیز اساس شیوه نظامی در تصویرآفرینی است. عنصر رنگ و صبغه اشرافی در تصاویر هر دو شاعر مورد توجه است.

صائب از جمله شاعران مشهور در مضمون پردازی و ابتکار معانی بدیع است. تصویرآفرینی های بکر و نغز مشخصه ی اصلی آثار شعری اوست. در دیوان وی چون دیگر شاعران از اکثر سازهای رایج یاد شده است. هدف وی از کاربرد واژگان موسیقی، بیان این هنر نبوده بلکه در بیشتر موارد به مدد موسیقی و اصطلاحات آن با صور ذهنی خویش نکات حکمی، اخلاقی، عرفانی، عاشقانه و... را برای خواننده مطرح ساخته است. او گاهی برای بیان این حقایق، اصطلاحات و ابزار موسیقی را به گونه ای سمبل یا رمز قرار می دهد تا مقاصد و مفاهیم انتزاعی خویش را مصور سازد. در این پژوهش به منظور بررسی میزان آشنایی صائب با هنر موسیقی، مجموعه آلات و اصطلاحات موسیقی را در دیوان وی به همراه شاهد مثال های از ابیات او شرح و بررسی نمودیم. هر ساز را ابتدا از نظر ساختار و آنگاه نمونه هایی از کاربرد آن را مطرح ساختیم و به تصویرآفرینی، مضمون پردازی و در مجموع بیان مقاصد شاعر در استفاده از این آلات پرداختیم. با توجه به بررسی های انجام شده در میان سازها، نی پربسامدترین و ارغنون کم کاربردترین آلات موسیقی به کار رفته در شعر صائب اند

اضطراب و هراس از حالات روانی انسان است و افراد در رویارویی با خود و هم در رویارویی با اجتماع ، دچار اضطراب و هراس می شوند . در این پژوهش محور اصلی بحث ، اضطراب ناشی از موانع فرهنگی و اجتماعی موجود در جامعه در برابر زنان است . موانع فرهنگی و اجتماعی تأثیر به سزایی در اضطراب زنان دارند و به خوبی در رمان ( چراغ ها را من خاموش می کنم ، زنان بدون مردان و چه کسی باور می کند رستم ) دیده می شود . رمان هایی که شخصیت اصلی را به جنس زن اختصاص می دهند بدون شک حاوی مضامینی هستند که جسم و روح زن را به نمایش می گذارد . یکی از این مضامین که مورد توجه بیشتری واقع شده است ، وظایفی است که به زن محول می شود از ازدواج گرفته تا زایمان و نگهداری و تربیت فرزندان .در رمان زنان بدون مردان ، فرهنگ و باورهای عمومی بیشترین مانع فرهنگی و اجتماعی محسوب می شود و اضطراب از ارزیابی دیگران پر بسامدترین نوع اضطراب برای رمان های زنانه است و پس از آن خشونت .خشونتی که ناشی از مردسالاری حاکم بر خانواده هاست . شیوه ی تحقیق در این پایان نامه ، اسنادی – کتابخانه ای می باشد . بر این اساس اطلاعات پس از فیش برداری تنظیم شده است .

این پایان نامه به بررسی و پژوهش 124 مقاله از 14 شماره پژوهشنامه ادب غنایی چاپ دانشگاه سیستان و بلوچستان پرداخته است.