نسخه «مصباح الرسایل و مفتاح الفضایل» تألیف «موفّق بن محمّد المجدی» است. کتاب مشتمل است بر دو باب و هر باب نیز فصولی را در موضوع سلطانیات و اخوانیّات در بر می گیرد. تا امروز، تنها تک نسخه ای از مصباح الرسایل موجود می باشد که به سال 742ه.ق و ظاهراً به دستور بایزید دوم –پادشاه عثمانی- به رشته تحریر درآمده است؛ شاهد این گفتار، نقش مُهری با نوشت?: «بایزید بن محمّد حان مظفر دائماً» است که در صفحه اوّلِ پیش از متن اصلی و صفح? پایانی نسخه، به خطّ طغرا نگاشته شده است. گمان می رود تألیف این کتاب باید سال های 623 تا 640ه.ق – دوران خلافت المستنصر بالله- اتّفاق افتاده باشد. بنابر این کتاب مصباح الرسایل و مفتاح الفضایل، از لحاظ قدمت و ذکر موضوعات کاربردی و آموزشی در فنّ ترسل، بعد از کتاب «دستور دبیری» تا امروز جایگاه دوم را به خود اختصاص داده است. در این تحقیق مبنای کار بر تصحیح نسخه بوده است. پژوهشگر در این تحقیق به نوشتن تعلیقات، شرح و مقدّمه، معرّفی محتوایی باب دوم، ویژگیهای سبکی، املایی و دستوری، فهرست های کتاب مصباح الرسایل و مفتاح الفضایل پرداخته است.

موضوع این رساله تبیین جایگاه دعا و نیایش در چهار اثر از آثار شیخ عطار می باشد باتوجه به اینکه عرفا دیدگاه خاصی به این مساله داشته اند شیخ عطار نیز مستثنی نبوده و در آثارش به این مهم پرداخته و چگونگی ارتباط دعا با قضاو قدر را به خوبی بیان می کند، همچنین ارتباط دعا با فنا و دعا با رضا را در اشعار خود آورده است . دراندیشه عطارهمه چیزازجمله سعادت وشقاوت آدمی به حکم قضای الهی است و عقل وتدبیروحیله های انسان دربرابرقضا محکوم به شکست است.راه نجات ازقضای بد و رسیدن به هدایت ورستگاری، دعاوتضرع به درگاه الهی است.درمقام رضا که مقام بی حاجتی است،عارف هیچ حاجت ودرخواستی ازخدا نداردوبه هرآنچه خدا برایش بخواهد،راضی وخشنوداست ،پس دعا نمی کند. درحال فنا نیز به دلیل زوال شعورسالک ،براثراستیلای ظهورحق،مباینتی بین انسان وخدا نیست وعارف آگاه به وجودخودونیازهای خودنمی باشد،پس درچنین حالتی دعایی ندارد. شرط اصلی استجابت دعا از نظر عطار نهایت احتیاج واضطرارعمیق روحی است و گناه موجب عدم استجابت دعا می شود . محتوای اصلی دعاهای عطار: طلب رستگاری وهدایت وطلب قرب الهی است و مقاصد دنیوی و بهشت و دوزخ جایگاهی در آن ندارد .

چکیده تعالی فرهنگی هر جامعه، در گرو شناخت صحیح دستاوردهای گوناگون و آثار فرهنگی و میراث های مادی و معنوی پیشینیان و برقراری ارتباط آگاهانه با آن آثار است. منظومه های حماسی دینی جایگاه ارزنده ای به عنوان گنجینه های مذهبی، دینی و اجتماعی از دیرباز در آثار ادبی ما داشته اند. شأن والای این قبیل حماسه ها در روحیه دینی و دین پروری ملت مسلمان و شیعی ما همواره در طول ازمنه بر کسی پوشیده نیست. پس با توجه به اهمیت فرهنگی، دینی و اجتماعی این منظومه ها، تلاش وافر تا یکی دیگر از این مکتوبات خطی از کنج عزلت و گمنامی رخ بنماید و ارزش عظیم کار سراینده آن به جامعه ادبی کشور، معرفی گردد. کتاب «مظفرنامه» با «سبعه ابحر» سروده میرزا محمد ابراهیم، متخلص به ساغر اصفهانی از شاعران پر کار عصر قاجاری است که چهار نسخه خطی از اثر وی به دست آمده است. این منظومه دینی در بیان مناقب، معجزات، مدابح و مرائی چهارده معصوم (ع) می باشد. این رساله با هدف تصحیح، مقابله و ارائه صورتی منقح از اثر ساغر اصفهانی صورت پذیرفته است در مقدمه ای نسبتاً مفصل که بر این تصحیح نوشته شد، ضمن معرفی اثر، بیان احوال سراینده، آثار و خصایص سبکی، در مورد سیر تحول حماسه های ملی به حماسه های تاریخی و مذهبی و منظومه های حماسی دینی ایران تا زمان شاعر، سخن رفته است، و در پایان تعلیقات، نتیجه گیری و پیشنهادات و منابع آمده است. واژگان کلیدی: نسخ خطی، سبک شناسی، ساغر اصفهانی، مظفرنامه (=سبعه ابحر) ، منظومه دینی

بررسی تطبیقی آثار ادبی همواره راز و رمزهایی را آشکار می سازد که در بررسی جداگانه آثار کمتر به آن توجه می شود رویکرد تطبیقی این امکان را فراهم می سازد که جنبه های مشترک و متضاد آثار و مهم تر از آن اندیشه های گوناگون در دو اثر با یکدیگر مقایسه شوند . درباره شاهنامه و حماسه های بلوچ تا کنون پژوهش های زیادی انجام شده اما آنچه تا کنون بدان پرداخته نشده ، بررسی مضامین مشترک آن هاست. در این رساله در بخش جداگانهی کوشش شده است تا با رویکرد تطبیقی پاره یی از مضامین مشترک میان شاهنامه فردوسی و حماسه های بلوچستان واکاوی شود. در این رساله ادبیات منظوم بلوچ از آغاز تا امروز بررسی شده است و نگارنده به این نتیجه رسیده که ادبیات حماسی منظوم بلوچ 12 مورد و آثار غنایی مطرح در آن 6 مورد است که نیمی از آن حماسه هاست و همچنین برمی آید که شاعران بلوچ با شاهنامه فردوسی آشنایی داشته اند که بسیاری از مضامین مشترک میان شاهنامه فردوسی و آثار شعری بلوچ در این رساله دیده می شود. واژگان کلیدی: حماسه ،ادبیات تطبیقی، شعر بلوچی، شاهنامه فردوسی

زبان یکی از عناصر اساسی و بنیادین در داستان نویسی است. پژوهش های انجام شده در زبان فارسی و سایر زبان ها نشان می دهد، زبان زنانه و مردانه تفاوت های اساسی دارند. اگر چه بحث زبان و جنسیت، همه آثار ادبی را در بر می گیرد ، لیکن یکی از مقوله های ادبی که بیشترین تاثیر پذیری را از عناصر زبان و جنسیت دریافت می کند، ادبیات داستانی است که تا کنون پژوهش مستقل ویژه ای از این منظر بر روی آن انجام نشده است. دراین رساله تلاش شده به روش کتابخانه ای ، متغیرهای زبان و جنسیت در محورهای آوایی ، واژگان و جملات ، شناسایی و با توجه به تعاریف علمی و هم چنین یافته های پژوهشگران پیشین و سپس رمان های مورد نظر بر پایه ی آن موازین تحلیل و بررسی شود. در تمام موارد به طور نسبتاً کامل نمونه ها استخراج، و حاصل نمونه ها با آمار و ارقام ، تجزیه و تحلیل شده است. نتیجه بدست آمده نشان می دهد نویسندگان ایرانی اگرچه در مواردی موفق عمل کرده اند، لیکن در مواردی هم به دلیل عدم اطلاع و آگاهی کافی از یافته های زبان شناسان اجتماعی، مخصوصاً زبان و جنسیت و یا عوامل فرهنگی ، اجتماعی و عاطفی خاص، زبانی مناسب یا جنسیت قهرمانان خود خلق نکرده اند.

مــردم ایران زمین از دیـــرباز با ادبیّات کهن این مرز و بوم پیوند اجتماعی و فرهنگی عمیقی برقرار کرده اند، زیرا بیشتر فارسی زبانان اغلب برای توجیه اعمال خود و یا تأئید نظرات و سخنان خود به اشعار و عبارات دلنشین نویسندگان توسل می جویند. و آن چه باعث شده تـــا فرهنگ مردم ایــران در میان دیگر فرهنگ های عالم مقامی در خور بیابد در حقیقت نتیجه ی تلاش و کوشش همین بزرگان علم و هنر است که شمع صفت سوختند تا فرهنگ ما بارور گردد. شهیدی قمی از تاثیرگذارترین شاعران مکتب وقوع است که تمام غزلهای او به سبک وقوع سروده شده است. همین موضوع تشخص خاصی به شعر او بخشیده است و اهمیت و جایگاه او را در شعر وقوعی نشان می دهد و او را به عنوان یکی از مهمترین پیشگامان سبک وقوع معرفی می نماید به همین دلیل تصحیح و ارائه ی دیوان این شاعر ضروری می نماید.

ابوطالب کلیم کاشانی (990 ـ 1061 ه . ق) از شاعران شیعی برجسته سبک هندی است. تذکره‏نویسان، اخلاق و منش وی را تحسین کرده و او را شاعری آزاده و بی‏کینه معرفی نموده‏اند. وی از جمله شاعرانی است که به دربار شاهجهان پادشاه گورکانی هند راه یافته و به مقام «ملک‏الشعرایی» رسیده، در آفرینش معانی و مضمون‏های تازه، دستی توانا داشته و هنرورزی‏های وی در آثارش که شامل کلیات و مثنوی بلند «پادشاهنامه» اوست، به وضوح قابل مشاهده است. در این رساله، مثنوی «پادشاهنامه» وی که در توصیف فتوحات شاهجهانی است، تصحیح شده و از دیدگاه ارزش‏های ادبی تحلیل شده است. هدف نویسنده از این کار این بوده که یک حلقه از زنجیره بلند حماسی در ادبیات شناخته شود. در انجام این مهم از دو نسخه خطی استفاده شده و با هم مقابله و مقایسه گردیده است. آشنا شدن با مضامین و خلاّقیت‏های هنری شاعر، حال و هوای دوره صفوی، ارتباط شاعران با پادشاهان ایرانی و هندی، عقاید و آداب و اندیشه‏های هندی، منش و خوی و اخلاقیات شاعر از دستاوردها و نتایج این تحقیق است.

در این پژوهش، چهار متن ادبی کهن به نام های فرج بعد از شدت، کشف المحجوب، نفحات الانس و روضه العقول با توجه به نظریه های روان شناسی شخصیت مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت. هدف از این پژوهش، مقایسه ی آرا و اندیشه های ادیبان متقدّم ایرانی با نظریه های اندیشمندان معاصر در زمینه ی روان شناسی و یافتن نقاط اشتراک و اختلاف این نظریه ها با آموزه های مندرج در این متون و یافتن ارتباط میان مسائل طرح شده در حکایات این کتاب ها با وضعیت فکری و فرهنگی و روان شناختی گذشته ی این مرز و بوم است. دو کتاب فرج بعد از شدت و روضه العقول که در حوزه ی ادب داستانی قرار دارند، با توجه به نظریه ی اجتماعی-شناختی آلبرت بندورا و نظریه ی درماندگی آموخته شده ی مارتین ای.پی سلیگمن بررسی شده و کتاب های کشف المحجوب و نفحات الانس که در حوزه ی ادب عرفانی جای دارند، با توجه به نظریه ی خودشکوفایی آبراهام مزلو مورد بررسی قرار گرفته اند. شواهد بسیاری از نوع حکایت و داستان، برای فرض های بنیادی بندورا و سلیگمن و مزلو، در متون یافته شد که فراوانی آن ها در قالب جدول و نمودار، در پایان هر بخش از فصل چهارم نشان داده شده است. یافته های پژوهش، تطبیق آموزه های حکایات کتاب فرج بعد از شدت را با نظریه ی سلیگمن نشان می دهد و نظریه ی اجتماعی- شناختی بندورا را رد می کند. کتاب روضه العقول با فرضیات نظریه ی بندورا مطابقت دارد و نظریه ی سلیگمن را رد می کند. کتاب های کشف المحجوب و نفحات الانس، با ملاک های خودشکوفایی مورد اشاره ی مزلو تطبیق دارند و نشان می دهند که شیوه ی سلوک عارفان ایرانی منجر به کمال و خودشکوفایی فردی می شود. اما هر چهار کتاب به گونه ای متمایز از یکدیگر، فرد محوری در فرهنگ ایرانی را ترویج می کنند که در مجموع کارآیی جمعی ایرانیان را ضعیف نشان می دهد.

«جلال الدّین سعدالله تبریزی» متخلّص و ملقّب به «حافظ سعد» از شعرای نیمه نخست قرن نهم هجری است که در عهد تیموریان گورکانی می زیسته و از مریدان «قاسم انوار» بوده است. او در انواع قالب های شعری مانند قصیده، غزل، قطعه، رباعی، مستزاد و مخمّس، مثنوی و نیز در سرودن معمّا طبع آزمایی کرده است. اشعار وی به سبک عراقی است و بخش عمده دیوان وی غزل است. او بسیاری از اشعار خود را از شعرای متقدّم و معاصرش چون حافظ شیرازی، سعدی، عطار، خواجو، کمال خجندی، جامی و قاسم انوار اقتباس کرده است. در رساله حاضر دیوان ارزشمند وی بر اساس دو نسخه موجود تصحیح شده است. نسخه اساس این تصحیح متعلّق به کتابخانه مجلس شورای ملّی بوده و در سال 864 هجری کتابت شده است.با توخه به حجم کم نسخه بدل که تنها شامل 61 غزل است، در بیشتر جاها تصحیح قیاسی است. همچنین این رساله افزون بر متن دیوان حافظ سعدو مقدّمه ای در باب زندگی نامه و سبک شاعر، شامل واژه نامه ای از لغات دشوار این اثرو تعلیقات است که درک معانی اشعار را تسهیل می-نماید.

کتیبه ها چون تاجی مرصع بر پیشانی بناهای تاریخی می درخشند و از نظر تاریخی هویت و شناسنامه یک بنای تاریخی به شمار می روند. از این رو در پژوهش حاضر به شعر و جایگاه آن در کتیبه های غیر منقول شهر اصفهان پرداخته است. هدف اصلی این پژوهش اول تبیین شعر و جایگاه آن بر روی کتیبه بناهای تاریخی شهر اصفهان و معرفی سرایندگان اشعار این کتیبه ها بر اساس نام و نشانی که از آنان بر روی کتیبه ها آمده است و دوم تولید منبعی علمی و در دسترس برای پژوهشگران علاقه مند است. پژهش حاضر از پنج فصل شامل کلیات طرح ، مطالعات نظری، روش تحقیق، تجزیه و تحلیل داده ها و نتیجه گیری و پیشنهادات تشکیل شده است. روش تحقیق در این پژوهش کتابخانه ای و میدانی است و مدل آن کمی و کیفی و توصیفی آماری است .به منظور انجام پژوهش ، 86 بنای شهر اصفهان با مطالعه و عکس برداری و فیش نوبسی در محل مورد بررسی و مطالعه قرار گرفت و در مجموع 957 کتیبه آن ها مطالعه و بررسی شد. که از بین این کتیبه ها 256 کتیبه با محتوای شعر استخراج گردید و به پرسش های: نامی از این شعرا بر کتیبه بناهای تاریخی به چشم می خورد؟ و اگر به چشم می خورد نام و نشانشان چیست؟ چه تدادی از شعرا، از شعرای متقدم و معروف و چه تعدادشان از شعرایی هستند که در زمان ساخت بنا زندگی می کردند؟ قالب بیشتر اشعار کتیبه ها چیست؟ پاسخ داده شد. در نهایت یافته های پژوهش نشان داد که متن 18 کتیبه از اشعار شعرای متقدمی چون: ضحرت امیر المومنین (ع) ، سعدی، حافظ، نظامی و جامی و سنایی بود. 55 تن از شعرا کسانی بودند که همزمان با ساخت یا مرمت بنا زندگی می کردند و برای ساخت یا تعمیر بنا ماده تاریخ سروده بودند. شعرای 127 کتیبه گمنام بودند . یعنی نشان و تخلص از آن در متن کتیبه نیامده است و اکر هم آمده نگارنده در متون به نام و احوالشان دست نیافته است. کاربرد کتیبه با محتوای شعر در مقایسه با نثر بیشتر است. قالب شعری متن این کتیبه ها اغلب قطعه است.

زبان فارسی درحوزه ی ساخت ترکیبات نو، توانایی شگفتی دارد. بزرگان شعر و ادب فارسی چون فردوسی، نظامی و خاقانی در این عرصه گام های بلندی برداشته اند و با آفرینش واژه ها و ترکیبات بسیار، علاوه بر ایجاد برجستگی کلامی، دامنه ی واژگان زبان را گسترش بخشیده اند ولی مولانا در این میان جایگاهی ویژه دارد. او با بهره گیری از انواع شیوه ها، توانسته است محدودیت های واژگانی موجود را درهم بشکند و مکنونات خود را در وسعت بی نظیری از واژگان و ترکیبات نو بیان دارد. صدها سازه ی نو در دیوان او وجود دارد که هرکدام مستلزم بررسی جداگانه است. با توجه به رشد انفجارگونه ی علوم در عصر کنونی و نیاز مبرم به واژه سازی در تمام عرصه های علمی، صنعتی و فرهنگی، معرفی و تحلیل شیوه های واژه آفرینی و ترکیب سازی مولانا می تواند به عنوان یک الگو مطرح گردد و زمینه های "نوواژه هراسی" را که مانع ساخت یا پذیرش ترکیبات جدید می شود، کاهش دهد. در این رساله ضمن معرفی انواع ترکیبات نو در غزلیات شمس، در محورهای اسم، صفت، قید، فعل و نیز ترکیبات وصفی و اضافی، به تحلیل ساختاری و معنایی آن ها پرداخته شده است.