چکیده: نظر به تخریب منابع طبیعی کشور و سیرصعودی آن به خصوص در چند دهه ی اخیر، مطالعه حاضر به منظور بررسی جنبه های آشکار نشده ی حقوقی مراتع با بررسی پرونده های حقوقی تخلفات تخریب کیفی مراتع قشلاقی شهرستان گنبد مربوط به دوره 10 ساله 1378 الی 1387 صورت گرفته است. اطلاعات با مطالعه و بررسی پرونده های حقوقی تخلفات تخریب کیفی مراتع و از طریق انتقال اطلاعات پرونده ها به پرسشنامه ها (فرم خلاصه سازی اطلاعات استخراج شده از پرونده) جمع آوری شدند. پس از جمع آوری اطلاعات از طریق پرسشنامه ها، که جمعاً 103 پرسشنامه شد، سوالات پرسشنامه ها کد بندی شده و داده های حاصل از آنها در محیط نرم افزاری spssو به دو صورت فراوانی و درصد گیری (تحلیل توصیفی) و رگرسیون گیری یک متغیره و چند متغیره (تحلیل کمی) مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل اطلاعات حاکی از آن است که تخلف کیفی " اخلال در مدیریت چرا " از جمله " چرای فاقد پروانه توأم با خارج از فصل چرا " و " چرای فاقد پروانه چرا " حائز بیشترین فراوانی بوده و این تخلف نقش اصلی را در تخریب مراتع مورد مطالعه ایفا نموده است. هم چنین نتایج نشان داد که میزان تخلفات با مساحت سامان عرفی محل وقوع تخلف، تعداد کل دامدار سامان عرفی، تعداد کل دام موجود دامداران ذیحق سامان عرفی، تعداد کل دام دامداران غیرذیحق، ، سهم سرانه دامداران ذیحق و سهم سرانه هر دامدار سامان عرفی رابطه معنی داری دارد. هم چنین یافته های تحقیق نشان داد که تنها 7/9 دصد بهره بردارانی که صاحب حقوق عرفی و پروانه چرا بودند تخلف انجام داده اند.

مطالعه بر روی گوشت خواران به دلیل جمعیت محدودشان و ویژگی های رفتاری خاص (شبگردی، استتار و...) معمولاً به صورت غیرمستقیم و به کمک نمایه های زیستی (مدفوع، ادرار، خون و...) صورت می گیرد. در این شرایط که به جای خود حیوان با نمایه های آن کار می کنیم امکان اشتباه در تشخیص گونه ها وجود دارد. در مبحث تخلفات شکار نیز شناسایی بافت های مکشوفه از شکارچی-های متخلف و آثار خون باقی مانده بر روی ادوات شکار به راحتی و با روش های متداول چشمی میسر نیست. از این رو، در این پژوهش سعی شده روشی مبتنی بر ویژگی های ژنتیکی برای شناسایی این گونه ها را به دست آورده و کلیدهای شناسایی ژنتیکی برای گوشت خواران بزرگ جثه ارائه شود. در این پژوهش نمونه های بافت به دست آمده از 6 گونه گربه سان، 5 گونه سگ سان، یک گونه کفتار و یک گونه خرس مورد استفاده قرار گرفت. پس از استخراج دی ان ای (dna) و تکثیر بخشی از ژن ناحیه کنترل میتوکندری به کمک پی سی آر (pcr) و پرایمرهای جهانی، اندازه قطعه جدا شده به کمک الکتروفورز برای هر گونه مشخص شد. نتایج به دست آمده نشان داد که اندازه طول قطعه مورد نظر در اغلب گونه های مورد مطالعه پلی مورفیسم دارد. بر همین اساس تشخیص گونه ها به کمک این کلید شناسایی امکان پذیر می باشد. به این ترتیب با استفاده از نمونه های زیستی می توان حضور این گونه های کمیاب در مناطق را با قطعیت مشخص نمود. همچنین استفاده از این روش و ارائه مدارک ژنتیکی به دادگاه تحولی در زمینه برخورد با تخلفات شکار به وجود خواهد آورد.

با رشد جمعیت و توسعه صنعت، وسعت مداخله انسان در طبیعت افزایش یافته و با پیشی گرفتن از توان بازسازی طبیعت ، اثرات نامطلوب آن به صورت تخریب در طبیعت نمایان شده است. تخریب هم از بعدکاهش سطوح عرصه و هم از بعد کاهش توان تولید ازجمله مسائل مهم مراتع کشور می باشد. برای اداره صحیح مراتع و حفظ آن در مقابل تخریب به قانون نیاز است. قانون بهترین مرجع برای رسیدگی به وضعیت و جایگاه موضوعات مختلف در یک اجتماع به شمار می آید، لذا بررسی آن در حوزه منابع طبیعی در زمینه حمایت های حقوقی و کیفری نیز ازجمله اهداف مهم این تحقیق می باشد. در این پژوهش که به صورت کیفی است، گردآوری داده ها و اطلاعات در دو بخش "بررسی متون قوانین مربوط به بخش مراتع" و "بررسی پرونده های تخلف موجود و تهیه اطلاعات از طریق مراجعه به اداره منابع طبیعی شهرستان گنبد" صورت گرفته است. جهت تجزیه و تحلیل داده ها، مطالب فیش نویسی شده و فیش ها بر اساس شباهت مضامین دسته بندی شدند و نتایج به صورت خوشه بندی مفاهیم شکل گرفت. بین تعاریف کارشناسی و حقوقی تفاوت وجود دارد و هر یک در بستر خود درست می باشد. در مواد قانونی به تخریب کمی مانند تصرف اراضی، تیدیل و تغییر کاربری و به تخریب کیفی نیز از جمله دام مازاد، بوته کنی، چرای مفرط و .... اشاره شده است، به مدیریت چرا بیشترین توجه و آتش سوزی در مراتع کمترین توجه شده است. برای هر یک ازاین جرائم، مجازاتی تعیین شده است که با در نظر گرفتن ارزش زیست محیطی مراتع مقدار آن ناچیز است و باید بازنگری شود. با استناد به قوانین موجود بهره بردار می تواند با ذکر دلیل و مستندات در مهلت قانونی مذکور اعتراض کند و در مواردی نیز مجرم می تواند مشمول تخفیف گردد. موارد ذکر شده از حمایت های حقوقی و کیفری مربوط به مراتع است و هدف آن " حفاظت، احیا توسعه و بهره برداری" مستمرمی باشد و همواره در جهت ایجاد نظم و جلوگیری از تخریب و هر گونه تجاوز به این ثروت ملی بوده است.

چکیده این حقیقت که جهان به دلیل فعالیت های بشری در حال از دست دادن تنوع زیستی خود است امری کاملا شناخته شده است. یکی از بزرگ ترین تهدیدها روی تنوع زیستی، اثر حاشیه ای است. زیستگاه های حاشیه ای به عنوان پهنایی باریک بین دو زیستگاه کاملا متفاوت و مشخص تعریف شده اند. حاشیه جنگل به عنوان مرز بین بوم سازگان های جنگلی و غیرجنگلی و نیز میان دو جنگل با ساختار و ترکیب متفاوت تعریف شده است. اثرات حاشیه ای عامل کلیدی در درک این نکته است که چگونه ساختارهای منظر روی کیفیت زیستگاه تاثیرگذار است. مفهوم اثرات حاشیه ای شامل همه تغییرات زیستی و غیر زیستی است که به عنوان یک اثر از حاشیه دو نوع زیستگاه متفاوت رخ می دهد. اثر حاشیه ای با جنبه های متفاوت ظاهری نظیر حاشیه های کشاورزی، طبیعی، رودخانه، جاده، پرچین های کشاورزی، قطعه قطعه شدن عرصه های جنگلی یک پارچه، پاک-تراشی جنگل و حفرات ایجاد شده در جنگل یکی از موضوعات مهم و مورد بحث در میان بوم شناسان است. همچنین اثر حاشیه ای موجب افزایش میزان نور، افزایش سرعت باد، نوسانات شدید دمایی و رطوبت می شود که می تواند ترکیب و ساختار پوشش گیاهی و به تبع آن جامعه پرندگان را تغییر دهد. پرندگان گروه با ارزشی از موجودات زنده بوده و برای ارزیابی اثرات حاشیه روی جانوران مناسبند. پرندگان به تغییراتی که در ساختار، خُرداقلیم، خُردزیستگاه و ترکیبات جنگل ها رخ می دهد حساس هستند. نتایج این مطالعه نشان داد که فاکتورهای خُرداقلیم و خُردزیستگاه بر فراوانی، ترکیب، تراکم و تنوع پرندگان در طول گرادیان حاشیه-مرکز تاثیرگذار است. پرندگان واکنش های گونه ای و گروهی خاص و متفاوتی از لحاظ فراوانی، توزیع، تراکم و تنوع به اثرات حاشیه از خود نشان می دهند. نتایج این بررسی نشان داد اثر حاشیه ای موجب افزایش تراکم گونه های عمومی و حاشیه گرا، شکارگری جوجه های آشیانه ای و نیز موجب کاهش گونه های آشیان حفره ای و گونه های وابسته به عمق جنگل در نزدیکی حاشیه می شود. علاوه بر این، رژیم غذایی نیز نقش بزرگی در واکنش پرندگان نسبت به حاشیه داشت. گوشت خوران، شهدخواران و میوه خوران نسبت به حاشیه حساسیت کمتری دارند اما حشره خوران حساسیت بیشتری به این موضوع دارند. باید اذعان نمود که تغییر در زیستگاه های خُرد در حاشیه عامل کلیدی در پاسخ پرندگان نسبت به شیب تغییرات حاشیه-مرکز است. به دلیل حضور پرندگان حاشیه گرا در ماتریس اطراف لکه های جنگلی، برای این گروه از پرندگان عملیات حفاظتی کمتری در مقابل کاهش جمعیت یا خطر تهدید شوندگی مورد نیاز است. در مقابل، پرندگان درونی جنگل خصوصا حشره-خواران روی زمین باید بیشترین توجه به امر حفاظت را به خود جلب نمایند.

چکیده شهرها تنها خیابان هایی نیستند که برای رفت و آمد ساخته شده باشند، بلکه محل تعامل شهروندانی هستند که در آن زندگی می کنند و نیازهای متفاوت اقتصادی، اجتماعی، معنوی و نظیر آنها در شهر برطرف می گردد. از این رو نه تنها کمبود امکانات و عدم پراکنش یکنواخت آنها می تواند زمینه ساز ایجاد تنش در محیط شهری گردد، بلکه چگونگی چینش امکانات، خدمات و منابع اقتصادی در شهرها و توجه به معیارهای اجتماعی مانند مشارکت در کارهای محله، ارتباطات خوب با خانواده و همسایگان، حس تعلق به محله و شهر محل سکونت نیز از عوامل دخیل در بالا بردن سطح رضایت مردم از زندگی شهری هستند. ارزیابی تنش شهری مفهوم جدیدی است که می تواند در این موضوع سودمند باشد و با استفاده از آن طی مقایسه شرایط موجود با یک شرایط استاندارد به کمک نقشه ها، مناطق دارای تنش را مشخص و نهایتا این امکان فراهم می شود که راهکارهای مدیریتی لازم برای کاهش یا برطرف کردن تنش های موجود ارائه گردند. شرایط استاندارد در این تحقیق از بررسی منابع مختلف درباره شرایط بهینه زندگی در شهر و تلفیق آنها در قالب معیارهای اقتصادی، اجتماعی و محیط زیستی به دست آمد. در تحقیقی که با موضوع ارزیابی تنش شهری در شهر گرگان صورت گرفت از gis و رهیافت ارزیابی چند معیاره (mce)، برای تعیین و نمایش مناطق دارای تنش بر روی نقشه شهری استفاده گردید. پس از تهیه لایه mce و مقایسه آن با شرایط واقعی درون شهر مشاهده گردید که این نتایج تطابق کاملی با واقعیت درون شهر ندارد. به عنوان مثال، در حالی که طبق نتایج حاصله از آزمایشاتی که توسط محققین دیگر بر روی کیفیت آب آشامیدنی گرگان صورت گرفته است قسمت شمالی شهر مانند محله جوادیه و سرچشمه دارای پائین ترین کیفیت آب آشامیدنی هستند اما طبق نظرسنجی صورت گرفته کیفیت آب آنها نسبت به بقیه محلات درحد متوسط تا خوب عنوان شده است. این تفاوت در تفسیر واقعی وضع موجود می تواند در نتیجه فقر آموزشی مردم در زمینه استانداردهای زندگی باشد. از این رو دو سناریو 1- مطابق با واقعیت 2- مطابق با نظرسنجی از مردم فراهم گردید. البته تفاوت در نتایج دو سناریو تنها در بررسی معیارها به چشم می آید ولی ترتیب افزایشی ارزش mce در دو سناریو یکسان است. همان گونه که نتایج mce واقعی نشان می دهد که ارزش mce در نواحی بافت قدیم شهر با 196 کمترین مقدار را در مقایسه با نواحی دیگر دارد و این موضوع نشاندهنده ضریب تنش بالاتر در این نواحی است. گسترش جدید شهر با ارزش 206 در رتبه دوم و بافت حاشیه شهر با 216 دارای بالاترین مقدار ارزش mce و به بیان دیگر کمترین مقدار تنش در شهر گرگان است. ارزش mce طبق نظر مردم در بافت قدیم شهر193 در گسترش جدید 216 و در بافت حاشیه 224 می باشد که بالاترین تنش را در بافت قدیم و کمترین را در بافت حاشیه نشان می دهد. با توجه به چند وجهی بودن ارزیابی تنش شهری و احتیاج به بررسی شهر با استفاده از معیارهای چندگانه و همچنین با مشاهده نتایج حاصل از تحقیق، می توان این گونه نتیجه گیری کرد که رهیافت ارزیابی چندمعیاره روش مناسبی برای ارزیابی تنش شهری بوده است. بالا بردن کیفیت آموزشی مدارس، انتقال مشاغل تجاری و اداری عمده مانند صنعت مبلمان، فرش و مراکز اداری به حاشیه شهر، افزایش سطح سرانه فضای سبز شهری و تلاش در جهت کاهش ترافیک از جمله راهکارهای پیشنهادی است که برای کاهش تنش های شناسایی شده در شهر گرگان ارائه شدند. واژگان کلیدی: ارزیابی تنش شهری، رهیافت ارزیابی چند معیاره، سلامت شهری، شرایط بهینه زندگی

چکیده تخریب محیط زیست، از بین رفتن روزافزون منابع طبیعی، روند فزاینده آلودگی های گوناگون محیطی، تغییر اقلیم، شیوع بیماری های ناشی از آلاینده ها، جنگ افروزی به منظور کسب منابع انرژی و موارد محیط زیستی دیگری از این دست، حاکی از وضعیت بحرانی محیط زیست جهان است. و آنچه که آتش این بحران را شعله ور می کند، عدم آگاهی نوع بشر نسبت به اهمیت محیط زیست، نقشی که انسان در حفاظت از محیط زیست دارد و نیز نقشی که محیط زیست در ضمانت بقای بشر ایفا می کند و همچنین وضعیت کنونی آن است. ارتقاء سطح دانش و اصلاح نگرش محیط زیستی افراد جامعه یکی از مهم ترین راه های کاهش ادامه روند خسارات بزرگ محیط زیستی، حفظ منابع طبیعی و کاهش صدمات ناشی از انواع آلاینده های محیطی است که هر لحظه بر پیکره جامعه بشری وارد آمده و بقای بشر را تهدید می نماید. کودکان و نوجوانان، سرمایه های اصلی یک جامعه اند که میزان توجه مسئولین جامعه در ارتقاء سطح دانش محیط زیستی این گروه می تواند مبنای تخمین پیشرفت و توسعه محیط زیستی آتی جامعه در زمینه های گوناگون باشد. این پژوهش با رویکرد تعیین پارامترهای فردی و اقتصادی- اجتماعی موثر بر سطح دانش و نگرش محیط زیستی دانش آموزان مقطع راهنمایی شهری و روستایی انجام شد. جامعه آماری این تحقیق شامل کلیه دانش آموزان مقطع راهنمایی دو ناحیه آموزش و پرورش شهر قزوین و روستاهای تحت پوشش این دو ناحیه بود. با استفاده از روش تصادفی طبقه بندی شده، 721 دانش آموز به عنوان نمونه، به کمک پرسشنامه محقق- ساخت و مصاحبه مورد آزمون قرار گرفتند. پرسشنامه تهیه شده شامل سه بخش مجزا مربوط به نگرش (14 سوال)، دانش (19 سوال) و پارامترهای مختلف فردی و اقتصادی- اجتماعی دانش آموزان (16 سوال) بود. دانش آموزان نظر خود را با علامت در مقابل یکی از گزینه های پاسخ تعبیه شده در برابر هر یک از سوالات (که بر اساس مقیاس لیکرت، هر یک از سوالات مربوط به نگرش، پنج گزینه پاسخ و سوالات مربوط به دانش، دو گزینه پاسخ داشتند)، مشخص نمودند. داده های جمع آوری شده توسط نرم افزار spss و با آزمون های آنالیز واریانس یک طرفه و نیز آزمون t مورد تجزیه و تحلیل واقع شده و نتایج حاصل از آن بیانگر وجود تفاوتی معنادار بین سطح دانش محیط زیستی دانش آموزان شهری و روستایی و عدم وجود تفاوتی معنادار بین نگرش محیط زیستی دانش آموزان دو جامعه خرد آماری بود. از بین 16 پارامتر مختلف فردی و اقتصادی- اجتماعی مورد آزمون، دو فاکتور جنسیت و نوع مدرسه دانش-آموزان در هر دو جامعه شهری و روستایی بر سطح دانش و نگرش محیط زیستی دانش آموزان موثر بوده و تأثیر سایر پارامترها در دو جامعه شهری و روستایی و نیز بر دو متغیر دانش و نگرش متفاوت و برخی از پارامترها نیز فاقد اثر بودند. در نهایت، با مقایسه نتایج حاصل از این پژوهش و سایر مطالعات مشابه مشخص شد که تأثیر پارامترهای گوناگون بر سطح دانش و نگرش محیط زیستی دانش آموزان با توجه به شیوه نمونه برداری و نیز جامعه مورد مطالعه متفاوت است. کلمات کلیدی: پارامترهای فردی و اقتصادی- اجتماعی، دانش و نگرش محیط زیستی، دانش آموزان مقطع راهنمایی، شهر قزوین و روستاهای

امروزه فعالیت گردشگری به عنوان یک صنعت پاک، جهانی شده و روند رو به رشد و توسعه ای دارد. در حال حاضر تفرج در مناطق طبیعی رو به افزایش است و ممکن است اثرات سوء در این مناطق بر جای بگذارد. تکنیک ظرفیت برد رهیافتی در جهت کنترل آسیب های محیط زیستی مناطق گردشگری و به خصوص تفرجگاه های مناطق تحت حفاظت است. سالانه گردشگران زیادی با اهداف تفرج و تماشای طبیعت و تنوع زیستی منحصر به فرد این منطقه از پناهگاه حیات وحش میانکاله بازدید می نمایند، در حالی که منطقه از نظر پایداری دارای محدودیت هایی نیز هست. برآورد ظرفیت برد می تواند به عنوان شاخصی برای تعیین این محدودیت و ترسیم خط مشی های مدیریتی در کنترل میزان گردشگران مناسب باشد. در این تحقیق ظرفیت برد گردشگری در سه سطح فیزیکی، واقعی و موثر پناهگاه حیات وحش میانکاله برای کاربری های اردوزنی، پرنده بینی و منظربینی، سوارکاری، شنا و قایق رانی تعیین شد. نتایج این پژوهش نشان داد که ظرفیت برد گردشگری برای کاربری اردوزنی 8 نفر (روز/ هکتار)، کاربری پرنده بینی و منظربینی 50 نفر (روز/هکتار)، کاربری سوارکاری 20 نفر (روز/ هکتار)، کاربری قایق رانی 34 نفر (روز/هکتار)، کاربری شنا 14 نفر (روز/ هکتار) برآورد گردید.

بهینه سازی کاربری اراضی در حوضه های آبخیز با استفاده از برنامه ریزی خطی، سامانه اطلاعات جغرافیایی و با توجه به دیدگاه متضاد نیازها و منابع محدود زمین، یکی از روش های مدیریتی مناسب برای رسیدن به پایداری و نیز تخصیص بهینه اراضی به منظور رسیدن به بیشترین سود است. پژوهش حاضر باهدف ارائه راهکاری جهت بهینه سازی کاربری ها در فرآیند آمایش سرزمین با استفاده از برنامه ریزی خطی چندهدفه و حل تعارضات ایجاد شده در فرآیند آمایش سرزمین با نظریه بازیها، در شهرستان های گرگان و کردکوی انجام شد.

رشد شتابنده جمعیت انسانی و پیشرفت فن آوری موجب تخریب طبیعت و متعاقباً منجر به کاهش تنوع زیستی شده است. از آن جایی که بقای انسان به تنوع زیستی وابسته است، باید در مسیر حفاظت از آن ها گام های بیش تری برداشت. برای حفاظت از تنوع زیستی بهتر است به استفاده از روش های سیستماتیک برای انتخاب مناطق معرف و نمونه از کل طبیعت پرداخت. هدف از انجام این پژوهش شناسایی و اولویت بندی لکه های مناسب حفاظت در استان گلستان با استفاده از روش ارزیابی سریع تنوع زیستی بود. به این منظور از معیارهای قلمروهای محیط زیستی، تیپ پوشش گیاهی و گونه های جانوری به عنوان جانشین های تنوع زیستی استفاده شد. مدل سازی قلمروهای محیط زیستی با استفاده از روش ارزیابی چند معیاره و معیارهایی شامل معیارهای اقلیمی، معیارهای سطح زمین،پدیده با ارزش زمین شناختی و مناطق حساس از نظر زمین‏ شناسی صورت گرفت. برای تهیه نقشه تیپ پوشش گیاهی از نقشه ارزش حفاظتی تیپ پوشش جنگل و مرتع استفاده شد. از نقشه مطلوبیت گونه های جانوری موجوداستفاده گردید. برای برقراری تعادل میان استفاده های انسان از طبیعت و حفاظت، لایه های فاصله از شهرها، مناطق صنعتی و جاده های اصلی، ارزش تجاری جنگل و مناطق مورد استفاده برای کشاورزی و مرتعداری به عنوان محدودیت استفاده شد. سپس، از ارزیابی چند معیاره با رویه ترکیب خطی وزن دار برای ادغام معیارها و محدودیت ها به منظور تهیه لایه مطلوبیت حفاظت استفاده گردید. برای انتخاب لکه های مناسب حفاظت، از روش شایستگی ناحیه ای سرزمین استفاده و در نهایت لکه ها با بالاترین اولویت حفاظتی انتخاب شد. نتایج این پژوهش نشان داد که بین مناطق تحت حفاظت موجود و لکه هایی حفاظتی منتخب با اولویت بالا به روش به کار رفته در این پژوهش، هم پوشانی خیلی کمی وجود داشت که نشان دهنده بهینه نبودن مناطق تحت حفاظت موجود به روش به کار رفته در این پژوهش بود. بنابراین، استفاده از این روش برای اصلاح مرز مناطق تحت حفاظت موجود در استان در رابطه با پراکنش گونه های جانوری و گیاهی و معرفی مکان های جدید برای حفاظت گونه ها پیشنهاد می شود.