چکیده این رساله به بررسی ادیان و آیین های رایج در ایران عصر ساسانی و بازتاب آن ها در شاهنامه می پردازد و تمامی بخش تاریخی شاهنامه را در برمی گیرد . این پژوهش دو فصل عمده را شامل می شود و در پایان ، نتیجه گیری حاصل از این مباحث صورت گرفته است . در فصل اوّل به معرفّی فردوسی ، زندگی ، مذهب و کیش او و سپس به بررسی مختصری از شاهنامه خصوصیات زبانی شاهنامه و اینکه از چه بخش هایی تشکیل شده ، پرداخته شده است . در فصّل دوّم که قسمت اصلی و عمده ی این رساله محسوب می شود ، ابتدا دین زردشتی و مسیحی و چگونگی و ظهور آن ها در ایران و اصول و مبانی اعتقادی آن ها و بازتاب این اصول در شاهنامه مورد کندوکاو قرار گرفته است و افزون بر این، آیین های رایج در این دوره که آیین زروانی ، مانویت و آیین مزدک را دربر می گیرد و نیز شالوده های فکری این آیین ها و تجلّی آن ها در شاهنامه مورد نقد و بررسی قرار گرفته است . یک کلید واژه : فردوسی ، دین ، آیین ، زردشت ، مزدک ، مانی و زروان.

کمال الدین اسماعیل اصفهانی معروف به «خلاق المعانی» از شاعران قرن ششم و اوایل قرن هفتم هجری است که او را «آخرین قصیده گوی بزرگ پیش از حمله مغول» نیز می دانند. کمال، اگرچه در شمار شاعران طراز اول محسوب نمی شود، اما در دیوانش آخرین نشانه های شکوه قصیده کهن را می توان دید و به گواهی بعضی از منتقدان و صاحب نظران، غزلیاتش در کنار شعر انوری و ظهیر، در حوزه زبان زمینه ساز غزل های روان سعدی است. پژوهش حاضر با عنوان بررسی سبک اشعار و فرهنگ واژگان، اصطلاحات و کنایات دیوان کمال الدین اسماعیل اصفهانی، کوششی است در جهت یافتن و شرح مختصات سبکی اشعار کمال و ذکر معانی لغات و اصطلاحات دشوار و مفاهیم کنایات آن و به طور کلی روشن نمودن وجوه مبهم اشعار او. در این رساله پس از آوردن شرح حال مختصری از کمال، سبک اشعار او از جنبه های شکل، محتوا، موسیقی، صور خیال و زبان بررسی شده است. در این بررسی مشخص شد کمال بیش از هر چیز قصیده پردازی مدیحه سراست که در شعرش عناصری از سبک خراسانی و عراقی به شکلی توأمان وجود دارد و شیوه او به ویژه در زبان و آرایه های شعری در نوسان میان این دو سبک است. پس از آن، فرهنگ جامعی از واژگان، اصطلاحات، کنایات و اعلام به کار رفته در شعر او به همراه معنی، مفهوم و شرح هر کدام و شاهدی از دیوان ارائه شده است. در تألیف مطالب فرهنگ، از واژه نامه های متقدم (و در موارد معدودی متأخر)، کتب علمی و دانش نامه های قدیم، تفاسیر کهن، کتب تاریخ و قصص، کتاب های جغرافیایی قدیم و ... استفاده کرده ایم.