چکیده در این تحقیق نمونه های ریشه آلوده به نماتد ریشه گرهی از گلخانه های خیارکاری استان یزد جمع آوری شده و به آزمایشگاه منتقل شدند. توده تخم منفرد جدا شده از گال ها برای تکثیر در مجاورت ریشه های سالم نشاء گوجه فرنگی رقم rutgers(حساس به نماتد) در گلدان های حاوی خاک سترون قرار داده شدند. جهت تشخیص و شناسایی رایج ترین گونه این نماتد، meloidogyne javanica از خصوصیات ریخت شناسی و مولکولی استفاده گردید. پس از شناسایی گونه مورد نظر بر اساس خصوصیات مورفولوژیکی ماده بالغ و لارو سن 2، جهت شناسایی سریع و اختصاصی، dna ژنومی از مرحله تخم و لارو سن 2 نماتد استخراج گردید. dna استخراج شده توسط جفت آغازگرهای opafjav و oparjav یک قطعه 670 جفت بازی و توسط جفت آغازگرهای mjavf و mjavr یک قطعه 1600 جفت بازی تکثیر داد. در نهایت ریشه ها به دقت از خاک خارج شده و توده های تخم درون گال ها جداسازی و برای آزمایش به کار گرفته شدند. مقاومت ارقام مختلف خیار شامل بهار، دانیتو، پتوسید، استورم، دیار46، دیار42، کولتان، جانتی، بیت آلفا، میلاد، سینا، نسیم، سالار و دو توده محلی اصفهان به نام دستگردی و چمبر به رایج ترین گونه این نماتد، در آزمایشی به صورت طرح کامل تصادفی با سه تکرار مورد بررسی قرار گرفت. برای این منظور بعد از اینکه گلدان های خیار در مرحله 4 تا 5 برگی جمعیت 5000 عدد تخم تلقیح شدند، فاکتورهای رشدی گیاه میزبان شامل وزن تر ریشه، طول ریشه، وزن تر شاخصاره، طول ساقه، شاخص سطح برگ، ویتامین ث، پتاسیم و کلسیم، پس 10 هفته اندازه گیری شد. آزمون جفتی t استیودنت نشان داد (05/0p<) که قدر مطلق t محاسبه شده از این فاکتورها از t استیودنت بزرگتر بوده و این نتیجه فرض مساوی بودن میانگین ها را رد کرد. یعنی اینکه اختلاف به دست آمده از مقایسه میانگین های محاسبه شده حاصل از اندازه گیری تمامی تیمارها در تیمارهای آلوده و شاهد مربوط به همان تیمار، معنی دار بوده و این اختلاف تصادفی نمی باشد. پس از آن ضمن مقایسه روش های مختلف ارزیابی، از سیستم مبنی بر دو فاکتور تولیدمثل نماتد و میزان آلودگی ریشه استفاده گردید. نتایج نشان داد که تمام ارقام گلخانه ای مورد آزمایش نسبت به نماتد meloidogyne javanica حساس می باشند و تنها دو رقم ملی اصفهان متحل شناخته شدند.

در راستای مهار نماتود های گیاهی به عنوان یکی از پاتوژن های مهم گیاهی روش های مختلفی به کار گرفته شده است. از جمله ی این روش ها، مهار زیستی است که به استفاده مستقیم و غیر مستقیم میکروارگانیزم ها در جهت کاهش وقوع و شدت بیماری اطلاق می شود. در بین قارچ ها، گونه هایی از جنس pochonia spp. وجود دارند که توان بالایی در کاهش جمعیت نماتود ریشه گرهی دارند، و در بین آنها گونه ی p. chlamydosporia به عنوان یکی از انگل های اصلی تخم ها و ماده های نماتود های ریشه گرهی و سیست شناخته شده است. در این بررسی، اثر جدایه هایی از قارچ chlamydosporia var. p. chlamydosporia روی نماتود ریشه گرهی meloidogyne javanica در شرایط آزمایشگاهی و گلخانه ای مورد بررسی قرار گرفت. با استفاده از خصوصیات ریخت شناسی و ریخت سنجی نماتود ماده و استفاده از آغازگرهای اختصاصی گونه، نماتود شناسایی شد. در مطالعات آزمایشگاهی اثر فیلتره حاصل از کشت قارچ ها روی نماتود ریشه گرهی m. javanica در سه زمان 24، 48 و 72 ساعت پس از کاربرد غلظت صد در صد، 1-10 و 2-10 رقت از ترکیبات مذکور و پارازیتیسم توده تخم در شرایط آزمایشگاهی مورد بررسی واقع شد. آزمایش به صورت فاکتوریل با طرح پایه کاملا تصادفی اجرا شد. در شرایط گلخانه ای تاثیر جدایه های مختلف قارچ p. chlamydosporia var. chlamydosporia روی فاکتورهای رشدی گیاه گوجه فرنگی و جمعیت نماتود ریشه گرهی مورد آزمون قرار گرفت و مقایسه میانگین های شاخص های رشدی و آلودگی گیاه گوجه فرنگی بر اساس آزمون lsd صورت گرفت. نتایج مطالعات آزمایشگاهی نشان داد، هر 4 جدایه نسبت به شاهد اثر نماتودکشی داشتند و مانع تفریخ تخم نماتود شدند و تمام جدایه ها توانایی کلونیزه کردن تخم نماتود m. javanica را داشتند. بر اساس آنالیز آماری در هر سه آزمون انجام شده جدایه های iran 1131c و iran 504c نسبت به دو جدایه ی دیگر موثر تر بوده اند. بر اساس مطالعات گلخانه ای نیز، کمترین آلودگی گیاه گوجه فرنگی مربوط به گیاه تیمار شده با جدایه های 504، 1131 و همدان بدست آمد.