چکیده ندارد.

مسیحیان ایران، از پر جمعیت ترین اقلیت های دینی در متصرفات ساسانیان بودند. اگرچه آنان در سال های پایانی حکومت ساسانیان درگیر اختلافات فرقه ای بودند، حرکت مسلمانان به سوی مرزهای غربی ایران، نقطه عطفی در تغییر وضعیت سیاسی – اجتماعی آنها محسوب می شد. مسیحیان ساکن در مرزهای غربی ایران از نخستین ایرانیانی بودند که با مسمانان روبرو شدند. بخش درخور توجهی از دگرگونی های سیاسی که در دو قرن اول هجری قمری به وقوع پیوست، ازجمله اعزام نخستین اُمرای مسلمان و اِعمال سیاست های دینی آنها، حکمرانی امویان، عباسیان و قیام های مذهبی و اجتماعی، وضعیت سیاسی– اجتماعی مسیحیان ساکن در مرزهای غربی و دیگر نقاط ایران را تحت تاثیر قرار داد. تشکیل حکومت های نیمه مستقل ایرانی در قرن سوم هجری قمری و رخدادهایی که به زوال آل بویه در نیمه قرن پنجم هجری قمری منجر شد، نیز از عوامل موثر در تعیین وضعیت سیاسی – اجتماعی مسیحیان ایران، بود. بر این اساس، هدف اصلی این پژوهش، بررسی تاثیر دگرگونی های سیاسی بر وضعیت سیاسی – اجتماعی مسیحیان در دوران مورد بحث است. روش مورد استفاده برای این بررسی، تحلیل داده ها بر اساس شیوه پژوهش تاریخی مبتنی بر داده های جمع آوری شده از منابع مکتوب با رویکردی توصیفی – تحلیلی است. بررسی داده های تاریخی مبین این امر است که سقوط ساسانیان و فتوحات مسلمانان، به تثبیت وضعیت سیاسی – اجتماعی مسیحیان به ویژه نسطوریان در ایران منجر شد. اگرچه اعزام اُمرای مسلمان به ایران و دوره اموی در برخی موارد محدودیت هایی را برای مسیحیان ایجاد کرد، سیاست دینی عباسیان و حکومت های نیمه مستقل ایرانی موجب ارتقا و بهبود وضعیت سیاسی – اجتماعی مسیحیان شد. در دوران مورد بحث، نهادهای سیاسی حاکم بر ایران به مهارت های علمی و ادبی مسیحیان، نیاز داشتند. مسیحیان نیز با بررسی شرایط سیاسی موجود و توانایی های خود، در نقش گروهی از دانشمندان، ادیبان و کارگزاران متبحر از نقش و پایگاه مناسب در جامعه ای برخوردار شدند که بر بُن مایه های دینی استوار بود.

نگارنده در این رساله برآن است ، ایده موعود گرایی را در مکاتب شیخیه ، بابیه و بهائیه بررسی کند و رابطه و نسبت آنرا با ایده موعود گرایی در تشیع اثنی عشری باز نماید . با چنین رویکردی و در جهت فراهم آوردن امکانات پژوهشی برای پاسخ گفتن به چرائی و چگونگی عوامل موثر در شکل گیری تحول و تطور اندیشه موعود گرایی ضمن برکشیدن عناصر اصلی موعود گرایی تشیع اثنی عشری از طریق رجوع به منابع دینی و کلامی سه مکتب فوق به استخراج و تحلیل عناصر موعود گرایی پرداخته چرایی این تحول را در زمینه و عوامل چهار گانه دینی ، فلسفی ، تاریخی و ساختاری مورد بررسی قرار دهد و بیان نماید که اندیشه موعودگرایی تشیع اثنی در مکاتب شیخیه ، بابیه و بهائیه تحت تاثیر چالشهای برآمد میان علمای اخباری و اصولی ، آراء حکمت اشراق و زیر ساختهای سیاسی ، اجتماعی و اقتصادی عصر قاجاریه دچار تحول و تطور گردید .

مطالعه تاریخ اجتماعی عصر صفویه به ویژه از منظر سه رویکرد قهرمان جویی، هزاره گرایی و موعودگرایی از آن رو اهمیت دارد که چشم اندازی از حیات مردم را در تاریخ به تصویر می کشد چنین رویکردی در مطالعات تاریخی از جمله حلقه های مفقوده است. در این پژوهش کوشش خواهد شد که با اتکاء به منابع و داده های تاریخی بر این رویکرد مطالعاتی پرتوی افکنده شود و بخشی از تاریخ اجتماعی دوره صفویه مورد بررسی و ارزیابی قرار گیرد. بررسی چرایی و بستر های پرورش دهنده رویکرد های نجات بخشانه در طول حاکمیت صفویه، میزان اقبال عمومی آن، بازخوردهای فرهنگی– اجتماعی این رویکرد و در نتیجه ترسیم بخشی از چشم انداز حیات اجتماعی مردم در این دوره تاریخی هدف اصلی این مطالعه را تشکیل می دهد کوشش شده است این مطالعه با تمسک به داده های تاریخی منابع تاریخ نگارانه و همچنین منابع بعضا غیر تاریخ نگارانه و به روش توصیفی تحلیلی به سامان رسد.